2021, LGBTİ+’ların biroldukca ülkede kazanımlarına tanıklık edilen bir yıl oldu. Kuzey Amerika kıtasından Afrika’ya, Asya’dan Avrupa’ya bir hayli ülkede LGBTİ+ hakları konusunda kıymetli gelişmeler kaydedildi. 2021’in akabinde bu kazanımları sizin için derledik.
Avrupa
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi, isim değişikliği yapmak isteyen trans bireylere cinsiyet ahenk ameliyatı koşulu koşulmasının “hak ihlali” olduğuna hükmetti. Anayasa Mahkemesi, Ankara 12. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen bir isim değişikliği davasının “cinsiyet değişikliği ameliyatı olmadığı, bayan ismi alırsa toplumda yanlış algılar oluşabileceği” nedeni öne sürülerek reddedilmesinin, özel hayata hürmet hakkını ihlal ettiğine hükmetti. Karar emsal davalar için de emsal teşkil edebilecek lakin DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kaos GL’den Yıldız Tar, “AYM’nin bu sonucu özel hayata hürmet bağlamında bir mağduriyeti gidermesi açısından değerli lakin eksik. Ayrımcılık yasağı açısından anayasal eşitliğin ihlali olarak kıymetlendirilmesi gerekiyordu. Zira burada başvuran yalnızca bir trans bayan olduğu için mahkemenin taraflı ve ayrımcı bir tavrı var” değerlendirmesi yaptı. İsmin resmi evraklarda değiştirme isteğinin iki münasebetle reddedildiğini hatırlatan Tar, bu münasebetlerin “Kamu sistemi ve AYM sonucunda da vurgulandığı üzere Uygar Kanun’la düzenlenen cinsiyet ahenk sürecinin ‘tamamlanmamış’ olması” olduğunu belirtiyor ve “Hukuken isim değiştirmenin Uygar Kanun’la uzak yakın alakası yok esasen. Bir de burada tamamlamak ya da bitirmek üzere nitekim uzak bir dayatma var. her insanın cinsiyet ahenk süreci kendine mahsustur ve temel olan kişinin beyanıdır” diyor.
İsviçre, eylül ayında eşcinsellere eşit evlilik haklarını onaylayan son Batı Avrupa ülkelerinden biri oldu. Yapılan referandumda seçmenlerin yaklaşık üçte ikisi eşcinsel evliliğin yasallaşması istikametinde oy kullandı. Yasa değişikliği ile eşcinsel çiftler resmi merasimlerle evlenebilecek ve başka evli çiftlerle birebir haklara sahip olacak. Yabancı eşler sıradanleştirilmiş bir prosedürle vatandaşlık müracaatında bulunmaya hak kazanacak ve birebir cinsiyetten çiftlerin bir arada evlat edinmelerine müsaade verilecek.
Fransa haziran ayında eşcinsel münasebetteki bayanlar ile bekar bayanların çocuk sahibi olabilmesini kolaylaştıran bir yasa çıkardı. Prosedür daha evvel çocuk sahibi olamayan heteroseksüel çiftler için uygulanıyordu. Lakin bir epeyce lezbiyen çift ve bekar bayan yurt haricinde tüp bebek tedavisi yaptırmak zorunda kalıyordu. Muhafazakar kesim, tasarının “babasız” çocukların sayısında bir artışa yol açacağını savunurken, kanunla Fransa’nın kimi Avrupalı komşularıyla LGBTİ+ hakları konusunda daha uyumlu bir hale geldiğini söyleyenler de var. Bu husus üzerine çalışan Mam’en Solo isimli sivil toplum kuruluşunda bakılırsavli Benedicte Blanchet, DW’ye “Bu maddeyle ilgili en değerli şey, tüm bayanların çocuk sahibi olmak isteyip istemediklerini ve bunu nasıl istediklerini seçmelerine müsaade vermesidir. Bu onların kişisel tercihlerine hürmet duymakla ilgili bir durum” değerlendirmesi yaptı.
Asya
Himalayalar’da küçük bir krallık olan Butan, bu yıl eşcinselliği kabahat olmaktan çıkaran Asya ülkeleri ortasına katıldı. LGBTİ+’lara yönelik, damgalama ve ayrımcılık ve şantajın yaygın olduğu ülkede, aktivistler bu hamleyi memnuniyetle karşılasa da bir epey kişi, ülkenin homofobi ve transfobi ile uğraş için daha epeyce yol katetmesi gerektiğini söylüyor.
Bangladeş, 2021’de birinci trans belediye liderini seçti. Nazrul İslam Ritu, geçen kasımda, doğup büyüdüğü Trilochanpur isimli ülkenin batısındaki küçük kasabaya belediye başkanlığına ezici sıklıkla seçildi. Ritu, mahallî basına verdiği demeçte, zaferinin, Güney Asya kültüründe üçüncü cins olarak kabul edilen “Hicraların” toplumsal kabulünün arttığını gösterdiğini söylemiş oldu. Bangladeş’te, birçok ayrımcılığa ve şiddete maruz kalan iddiası 1,5 milyon trans birey yaşıyor.
Nepal, bu yılki nüfus sayımında birinci sefer üçüncü bir cinsiyet kategorisi açtı. İştirakçilerin cinsiyet hanesinde, bayan ve erkek cinsiyetlerinin yanında “diğerleri” şıkkını seçme seçeneği vardı. Hak savunucuları, sayısının doksan bin civarında olduğu varsayım edilen ülkedeki LGBTİ+ topluluğunun, bilhassa iş, sıhhat ve eğitim alanlarında hala ayrımcılığa maruz kaldığını söz ediyor ve nüfus sayımında elde edilen bilgilerle bu ayrımcılıkla çaba yolunda aralık alınabileceğini ümit ediyor.
Kuzey Amerika
ABD bu yıl, Trump idaresi tarafınca LGBTİ+’ların elinden alınan cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğiyle ilgili haklarının geri verilmesine tanıklık etti. ABD Lideri Joe Biden, ordudaki trans bireylerin hizmet yasağını kaldırdı; daha evvel sıhhat sigorta şirketlerinin eşcinselleri ve trans bireyleri reddedebilmesine müsaade veren bir düzenlemeyi iptal etti. Biden ayrıyeten LGBTİ+ haklarının memleketler arası çapta korunabilmesi için Amerikan diplomasisini ve ABD dış yardımını kullanma taahhüdünde bulunan bir kararname imzaladı. Beyaz Saray ayrıyeten Jessica Stern’in, daha evvel Trump idaresi tarafınca boş bırakılan, ABD’nin global LGBTİ+ hakları özel elçisi koltuğuna atandığını duyurdu.
Birebir biçimde Pete Buttigieg, şubat ayında ABD Senatosu tarafınca onaylanan birinci açık eşcinsel kabine üyesi oldu. ABC kanalına verdiği röportajda Buttigieg, “O duruşmada senatörlerden bu soruları alırken, kocam Chasten’i omzumun üzerinden bakılırsabiliyordunuz ve bir kabine adayı için bu daha evvel hiç yaşanmamış bir şeydi. Umudum, benden daha sonraki şahısların nazaranve gelişini kolaylaştırması ve bunun gelecek kuşak tarafınca asla bir mani olarak görülmemesi” dedi. Biden’ın kabinesinde Ulaştırma Bakanı olan Buttigieg, kocasıyla ikiz evlat edinmiş, ondan sonrasında ekim ayında birkaç hafta boyunca ebeveyn müsaadesine çıkmıştı.
Kanada, dönüşüm terapisini resmen yasaklayan bir yasa tasarısını kabul etti. Geniş çapta reddedilen bir uygulama olan dönüşüm terapisi, bir kişinin cinsel yönelimini yahut cinsiyet kimliğini değiştirmeyi amaçlıyor. Sistemler, konuşma ve davranış terapisinden ilaç tedavisine kadar farklılık gösteriyor. Birçok uzman, dönüşüm terapisinin şahsa ziyan verdiğini ve tedavinin cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğinin “tedavi edilebileceği” yahut “edilmesi gerektiği” üzere yanlış bir önermeye dayandığını söylüyor. Kanada kanunları, bir kişinin dönüşüm terapisine girmesine niye olmayı, dönüşüm terapisinin tanıtımı ve reklamını yapmayı kabahat olarak kabul ediyor. Kanadalı LGBTİ+ aktivistlerine nazaran bu, tarihi bir adım.
Afrika
Botsvana’nın temyiz mahkemesi, Yüksek Mahkeme’de 2019 yılında alınan ve eşcinsel ilgiyi hata olmaktan çıkaran sonucu Kasım ayında onayladı. Karar, kıtadaki eşcinsel hakları savunucuları için büyük bir zafer olarak nitelendiriliyor. 2019 Yüksek Mahkeme sonucundan evvel Botsvana’da eşcinsel seks yapmak yedi yıla kadar mahpusla cezalandırılıyordu. Beş yargıçtan oluşan şura, oybirliğiyle, eşcinsel bağların hata sayılmasının, LGBTİ+’ların onur, özgürlük, mahremiyet ve eşitlik üzere anayasal haklarının ihlali olduğuna karar vermişti. Aktivistler, sonucun başka Afrika ülkelerine örnek olmasını ümit ediyor. Eşcinsel bağlantı, kimi Afrika ülkelerinde yasa dışı ve mevt cezası ile cezalandırılabiliyor.
Şubat ayında Angola’da yeni bir ceza kanunu yürürlüğe girdi. Kanun, eşcinsel münasebetleri yasaklayan ve ülkenin Portekiz kolonisi olduğu devirden kalan 133 yıllık bir maddeyi kaldırıyor. Yasa, cinsellik ve cinsiyet kimliği temelinde ayrımcılık aykırısı tam muhafazayı amaçlıyor. Her ne kadar LGBTİ+’lar ilgileri niçiniyle son senelerda rastgele bir davanın öznesi olmasalar da Katolik Kilisesi’nin kuvvetli tesiri niçiniyle, eşcinsel bağlantılar, Angola’nın muhafazakar hükümeti tarafınca büyük ölçüde tabu olarak görülüyordu.
Güney Amerika
Aralık ayı başında Şili, eşcinsel çiftlere eşit evlilik hakları veren tarihi bir yasa tasarısını onayladı. Ülke, 2015’te eşcinsel sivil beraberlikleri yasallaştırmıştı. Periyodun Cumhurbaşkanı Michelle Bachelet’in 2017’de Kongre’ye bir yasa tasarısı göndermesinden bu yana eşcinsel evliliğin yasallaştırılması aslına bakarsanız bekleniyordu. Şili’nin yeni yasası, birebir cinsiyetten ebeveynlerin, bir eşin biyolojik yahut evlat edinilmiş çocukları üzerinde ebeveyn haklarına sahip olmalarını sağlayacak. Ayrıyeten miras ve başka mali konularda standart kuralları geçerli kılacak.
Avrupa
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi, isim değişikliği yapmak isteyen trans bireylere cinsiyet ahenk ameliyatı koşulu koşulmasının “hak ihlali” olduğuna hükmetti. Anayasa Mahkemesi, Ankara 12. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen bir isim değişikliği davasının “cinsiyet değişikliği ameliyatı olmadığı, bayan ismi alırsa toplumda yanlış algılar oluşabileceği” nedeni öne sürülerek reddedilmesinin, özel hayata hürmet hakkını ihlal ettiğine hükmetti. Karar emsal davalar için de emsal teşkil edebilecek lakin DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kaos GL’den Yıldız Tar, “AYM’nin bu sonucu özel hayata hürmet bağlamında bir mağduriyeti gidermesi açısından değerli lakin eksik. Ayrımcılık yasağı açısından anayasal eşitliğin ihlali olarak kıymetlendirilmesi gerekiyordu. Zira burada başvuran yalnızca bir trans bayan olduğu için mahkemenin taraflı ve ayrımcı bir tavrı var” değerlendirmesi yaptı. İsmin resmi evraklarda değiştirme isteğinin iki münasebetle reddedildiğini hatırlatan Tar, bu münasebetlerin “Kamu sistemi ve AYM sonucunda da vurgulandığı üzere Uygar Kanun’la düzenlenen cinsiyet ahenk sürecinin ‘tamamlanmamış’ olması” olduğunu belirtiyor ve “Hukuken isim değiştirmenin Uygar Kanun’la uzak yakın alakası yok esasen. Bir de burada tamamlamak ya da bitirmek üzere nitekim uzak bir dayatma var. her insanın cinsiyet ahenk süreci kendine mahsustur ve temel olan kişinin beyanıdır” diyor.
İsviçre, eylül ayında eşcinsellere eşit evlilik haklarını onaylayan son Batı Avrupa ülkelerinden biri oldu. Yapılan referandumda seçmenlerin yaklaşık üçte ikisi eşcinsel evliliğin yasallaşması istikametinde oy kullandı. Yasa değişikliği ile eşcinsel çiftler resmi merasimlerle evlenebilecek ve başka evli çiftlerle birebir haklara sahip olacak. Yabancı eşler sıradanleştirilmiş bir prosedürle vatandaşlık müracaatında bulunmaya hak kazanacak ve birebir cinsiyetten çiftlerin bir arada evlat edinmelerine müsaade verilecek.
Fransa haziran ayında eşcinsel münasebetteki bayanlar ile bekar bayanların çocuk sahibi olabilmesini kolaylaştıran bir yasa çıkardı. Prosedür daha evvel çocuk sahibi olamayan heteroseksüel çiftler için uygulanıyordu. Lakin bir epeyce lezbiyen çift ve bekar bayan yurt haricinde tüp bebek tedavisi yaptırmak zorunda kalıyordu. Muhafazakar kesim, tasarının “babasız” çocukların sayısında bir artışa yol açacağını savunurken, kanunla Fransa’nın kimi Avrupalı komşularıyla LGBTİ+ hakları konusunda daha uyumlu bir hale geldiğini söyleyenler de var. Bu husus üzerine çalışan Mam’en Solo isimli sivil toplum kuruluşunda bakılırsavli Benedicte Blanchet, DW’ye “Bu maddeyle ilgili en değerli şey, tüm bayanların çocuk sahibi olmak isteyip istemediklerini ve bunu nasıl istediklerini seçmelerine müsaade vermesidir. Bu onların kişisel tercihlerine hürmet duymakla ilgili bir durum” değerlendirmesi yaptı.
Asya
Himalayalar’da küçük bir krallık olan Butan, bu yıl eşcinselliği kabahat olmaktan çıkaran Asya ülkeleri ortasına katıldı. LGBTİ+’lara yönelik, damgalama ve ayrımcılık ve şantajın yaygın olduğu ülkede, aktivistler bu hamleyi memnuniyetle karşılasa da bir epey kişi, ülkenin homofobi ve transfobi ile uğraş için daha epeyce yol katetmesi gerektiğini söylüyor.
Bangladeş, 2021’de birinci trans belediye liderini seçti. Nazrul İslam Ritu, geçen kasımda, doğup büyüdüğü Trilochanpur isimli ülkenin batısındaki küçük kasabaya belediye başkanlığına ezici sıklıkla seçildi. Ritu, mahallî basına verdiği demeçte, zaferinin, Güney Asya kültüründe üçüncü cins olarak kabul edilen “Hicraların” toplumsal kabulünün arttığını gösterdiğini söylemiş oldu. Bangladeş’te, birçok ayrımcılığa ve şiddete maruz kalan iddiası 1,5 milyon trans birey yaşıyor.
Nepal, bu yılki nüfus sayımında birinci sefer üçüncü bir cinsiyet kategorisi açtı. İştirakçilerin cinsiyet hanesinde, bayan ve erkek cinsiyetlerinin yanında “diğerleri” şıkkını seçme seçeneği vardı. Hak savunucuları, sayısının doksan bin civarında olduğu varsayım edilen ülkedeki LGBTİ+ topluluğunun, bilhassa iş, sıhhat ve eğitim alanlarında hala ayrımcılığa maruz kaldığını söz ediyor ve nüfus sayımında elde edilen bilgilerle bu ayrımcılıkla çaba yolunda aralık alınabileceğini ümit ediyor.
Kuzey Amerika
ABD bu yıl, Trump idaresi tarafınca LGBTİ+’ların elinden alınan cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğiyle ilgili haklarının geri verilmesine tanıklık etti. ABD Lideri Joe Biden, ordudaki trans bireylerin hizmet yasağını kaldırdı; daha evvel sıhhat sigorta şirketlerinin eşcinselleri ve trans bireyleri reddedebilmesine müsaade veren bir düzenlemeyi iptal etti. Biden ayrıyeten LGBTİ+ haklarının memleketler arası çapta korunabilmesi için Amerikan diplomasisini ve ABD dış yardımını kullanma taahhüdünde bulunan bir kararname imzaladı. Beyaz Saray ayrıyeten Jessica Stern’in, daha evvel Trump idaresi tarafınca boş bırakılan, ABD’nin global LGBTİ+ hakları özel elçisi koltuğuna atandığını duyurdu.
Birebir biçimde Pete Buttigieg, şubat ayında ABD Senatosu tarafınca onaylanan birinci açık eşcinsel kabine üyesi oldu. ABC kanalına verdiği röportajda Buttigieg, “O duruşmada senatörlerden bu soruları alırken, kocam Chasten’i omzumun üzerinden bakılırsabiliyordunuz ve bir kabine adayı için bu daha evvel hiç yaşanmamış bir şeydi. Umudum, benden daha sonraki şahısların nazaranve gelişini kolaylaştırması ve bunun gelecek kuşak tarafınca asla bir mani olarak görülmemesi” dedi. Biden’ın kabinesinde Ulaştırma Bakanı olan Buttigieg, kocasıyla ikiz evlat edinmiş, ondan sonrasında ekim ayında birkaç hafta boyunca ebeveyn müsaadesine çıkmıştı.
Kanada, dönüşüm terapisini resmen yasaklayan bir yasa tasarısını kabul etti. Geniş çapta reddedilen bir uygulama olan dönüşüm terapisi, bir kişinin cinsel yönelimini yahut cinsiyet kimliğini değiştirmeyi amaçlıyor. Sistemler, konuşma ve davranış terapisinden ilaç tedavisine kadar farklılık gösteriyor. Birçok uzman, dönüşüm terapisinin şahsa ziyan verdiğini ve tedavinin cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğinin “tedavi edilebileceği” yahut “edilmesi gerektiği” üzere yanlış bir önermeye dayandığını söylüyor. Kanada kanunları, bir kişinin dönüşüm terapisine girmesine niye olmayı, dönüşüm terapisinin tanıtımı ve reklamını yapmayı kabahat olarak kabul ediyor. Kanadalı LGBTİ+ aktivistlerine nazaran bu, tarihi bir adım.
Afrika
Botsvana’nın temyiz mahkemesi, Yüksek Mahkeme’de 2019 yılında alınan ve eşcinsel ilgiyi hata olmaktan çıkaran sonucu Kasım ayında onayladı. Karar, kıtadaki eşcinsel hakları savunucuları için büyük bir zafer olarak nitelendiriliyor. 2019 Yüksek Mahkeme sonucundan evvel Botsvana’da eşcinsel seks yapmak yedi yıla kadar mahpusla cezalandırılıyordu. Beş yargıçtan oluşan şura, oybirliğiyle, eşcinsel bağların hata sayılmasının, LGBTİ+’ların onur, özgürlük, mahremiyet ve eşitlik üzere anayasal haklarının ihlali olduğuna karar vermişti. Aktivistler, sonucun başka Afrika ülkelerine örnek olmasını ümit ediyor. Eşcinsel bağlantı, kimi Afrika ülkelerinde yasa dışı ve mevt cezası ile cezalandırılabiliyor.
Şubat ayında Angola’da yeni bir ceza kanunu yürürlüğe girdi. Kanun, eşcinsel münasebetleri yasaklayan ve ülkenin Portekiz kolonisi olduğu devirden kalan 133 yıllık bir maddeyi kaldırıyor. Yasa, cinsellik ve cinsiyet kimliği temelinde ayrımcılık aykırısı tam muhafazayı amaçlıyor. Her ne kadar LGBTİ+’lar ilgileri niçiniyle son senelerda rastgele bir davanın öznesi olmasalar da Katolik Kilisesi’nin kuvvetli tesiri niçiniyle, eşcinsel bağlantılar, Angola’nın muhafazakar hükümeti tarafınca büyük ölçüde tabu olarak görülüyordu.
Güney Amerika
Aralık ayı başında Şili, eşcinsel çiftlere eşit evlilik hakları veren tarihi bir yasa tasarısını onayladı. Ülke, 2015’te eşcinsel sivil beraberlikleri yasallaştırmıştı. Periyodun Cumhurbaşkanı Michelle Bachelet’in 2017’de Kongre’ye bir yasa tasarısı göndermesinden bu yana eşcinsel evliliğin yasallaştırılması aslına bakarsanız bekleniyordu. Şili’nin yeni yasası, birebir cinsiyetten ebeveynlerin, bir eşin biyolojik yahut evlat edinilmiş çocukları üzerinde ebeveyn haklarına sahip olmalarını sağlayacak. Ayrıyeten miras ve başka mali konularda standart kuralları geçerli kılacak.