25 Nisan Dünya Sıtma ile Çaba Günü: İklim krizi hastalıkla çabayı nasıl etkiliyor, aşılama programları kâfi mi?

sagliksal

Aktif Üye
25 Nisan, Dünya Sıtma ile Çaba Günü. Bugün Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), dünyanın her yerinde hastalıkla ilgili farkındalık çalışmaları düzenliyor.

Dünyada her yıl 240 milyon sıtma hadisesiyle karşılaşılıyor. Bunlar 60 farklı ülkede görülüyor ve 400 binden çok kişinin vefatına niye oluyor.

WHO, geçen yıl 2019’da sıtmaya karşı yapılan ve onaylanan birinci aşının yaygın olarak kullanılmasını önerdi. Lakin uzmanlar, iklim krizi ve artan hava sıcaklıkları yüzünden ölümcül hastalığın daha evvel hiç görülmediği ülkelere bulaşmasından endişeleniyor.

İklim krizinin etkileri

İngiltere’de Wellcome Trust isimli vakfın bilim dataları kısmında Teknoloji Yöneticisi olan Dr. İsabel Fletcher, “Hava sıcaklıklarının artması, sıtma paraziti taşıyan sivrisineklerin farklı bölgelere yanlışsız ilerlemesini kolaylaştırıyor” diyor ve devam ediyor:

“İklim krizi, dünyada şimdiye kadar ziyadesiyle soğuk olan bölgeleri bu sivrisineklerin hayatına uygun hale getirecek. Dünya ısındıkça sivrisineklerin bulunduğu alanların da genişlemesini bekliyoruz.”

Birleşmiş Milletler (BM) Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’ne (IPCC) göre tüm ülkelerin 2020’nin sonuna kadar belirledikleri iklim gayelerini uygulamış olması durumunda bile dünya bu yüzyılın sonuna kadar 3,2 derece ısınma istikametinde ilerliyor.

Dünya başkanları, 2030’a kadar karbon emisyonlarını azaltarak global ısınmayı 1,5 derecenin altında tutmayı taahhüt ediyor.

Sıtma semptomlarından bir tanesi kas ve eklem ağrısı

Yükselen hava sıcaklıklarının yanı sıra araştırmacılar, giderek artan yağışların ve nemliliğin, öte yandan da çok kuraklığın sıtma taşıyan sivrisineklerin daha süratli büyümesine ve üremesine yol açabileceğini söylüyor.

Dr. Fletcher, “Araştırmalar, bize Brezilya ve Karayip ülkeleri üzere bölgelerde kuraklık olduğu vakit içinderda insanların daha epey su depoladığını gösteriyor, bu da sivrisinkler için ülkü ömür şartları yaratıyor. Bu yüzden de örneğin kuraklık devirlerinde dang hummasının daha hayli bulaştığını görüyoruz” diyor.

Uzmanların korkusu, dang hummasında tespit edilen bu bulaşıcılığın sıtmada da yaşanması.

Öte yandan araştırmacılar, iklim krizi tesirlerinin sıtmanın varolduğu bölgelerdeki bulaşıcılığını azaltabileceği, hava sıcaklıklarındaki artışın sivrisineklerin o bölgelerden ayrılmasına yol açabileceği ihtimalini de kıymetlendiriyor. Dr. Fletcher, bu yüzden global ısınmanın tesirlerinin epey dikkatlice incelenmesi gerektiğini savunuyor.

Fletcher, “Gelecek için öngörülerde bulunabilirsek tehlike altındaki ülkeleri tespit edip şimdiden müdahale edebiliriz” diye konuşuyor.


Sıtmanın semptomları

Sıtma, enfekte sivrisineklerin ısırıklarıyla insanlara bulaşan parazitlerden kaynaklanıyor. Bu parazitler yine üreyebilmek için kan hücrelerini işgal ve yok ediyor. Hastalık erken teşhis ve tedavi edilmediği takdirde mevte yol açabiliyor. İngiltere Ulusal Sıhhat Hizmetleri’nin (NHS) sıraladığı sıtma semptomları:

  • yüksek ateş, terleme ve titreme
  • baş ağrısı ve baş karışıklığı
  • aşırı yorgunluk (özellikle çocuklarda)
  • mide bulantısı, karın ağrısı ve ishal
  • iştahsızlık
  • kas ve eklem ağrısı
  • sarılık
  • boğaz ağrısı, öksürük ve nefes darlığı
Aşı başarısı

İklim krizi yüzünden sıtmayla gayretimizde karşımıza yeni zorluklar çıkıyor olsa da bugüne kadar kıymetli atılımlar da yaşandı.

WHO; Gana, Kenya ve Malawi’de bir milyondan fazla çocuğun sıtmaya karşı aşılandığını deklare etti.

WHO’nun pilot aşı programı birinci vakit içinderda Nisan 2019’da Malawi’de başlatılmıştı. Bu programın kararında RTS,S/AS01 (RTS,S) isimli aşının inançlı olduğu ve basitçe uygulanabildiği, şiddetli sıtma hadiselerini da önemli oranda düşürdüğü tespit edildi.

  • Dünya Sıhhat Örgütü sıtma aşısının yaygın kullanmasına yeşil ışık yaktı
RTS,S, WHO’nun onayladığı birinci sıtma aşısı

WHO’nun sıtmayı tedbire stratejisi

WHO, sıtmayı önlemek için bir yol haritası belirledi. Sıhhat örgütünün maksatları:

  • 2030 yılına kadar sıtma hadiselerini en az yüzde 90 oranında düşürmek
  • 2030 yılına kadar sıtma hastalığından kaynaklı mevt oranlarını en az yüzde 90 oranında düşürmek
  • 2030 yılına kadar en az 35 ülkede sıtma hastalığını büsbütün yok etmek
  • Sıtmanın yok edildiği ülkelerde hastalığın tekrar ortaya çıkmasını engellemek
WHO, sıtma aşısının Afrika’da yılda 40 ila 80 bin içinde çocuğun hayatını kurtarabileceğini kestirim ediyor.

WHO’nun Sıtma Aşısı Memleketler arası Uygulama Programı Yöneticisi Dr. Mary Hamel, “Aşının pilot programından iki yıl daha sonra tesirini değerlendirebiliyoruz ve inançlı olduğunu görüyoruz” diyor ve devam ediyor:

“İki yıllık müddette şiddetli sıtma olayları yüzünden hastaneye giriş sayıları üçte bir oranında azaldı.”

RTS,S’ye ek olarak üretilen yeni aşılar da var. R21/Matrix-M isimli aşı üzerinde çalışmalar devam ediyor.

İlaç bölümü devi BioNTech ise Covid-19 aşısında kullandığı mRNA teknolojisini kullanarak yeni bir sıtma aşısı üretmeyi hedefliyor.

Aşı nasıl çalışıyor? Dünyaya yetecek kadar üretiliyor mu?

RTS,S aşısı, bedende Plasmodium falciparum ismiyle bilinen ve Afrika’da en sık görülen ve en ölümcül olan paraziti hedefliyor.

Bir kişi sıtma taşıyan bir sivrisinek tarafınca ısırıldığında bu parazit birinci kanına karışıyor ve karaciğer hücrelerine bulaşıyor. Karaciğerdeki parazit bundan daha sonra olgunlaşıyor, çoğalıyor ve yine kana karışarak bu sefer kırmızı kan hücrelerine bulaşıyor ve hastalığa yol açıyor. Aşı, parazitin karaciğere bulaşmasını engelliyor

Aşının tesirli olması için toplam dört doz yapılması gerekiyor. Birinci üç aşı birer ay aralıklara veriliyor. Yeni doğan bebeklere aşının birinci üç dozu beşinci, altıncı ve yedinci aylarda, son doz ise 18’inci ayda yapılıyor.

WHO, Gana, Kenya ve Malawi’de bir milyondan fazla çocuğun sıtmaya karşı aşılandığını deklare etti.

Sağlık uzmanları, ülkelerin aşıyı sıtmayı engellemek için hazırlanmış stratejilerin yanı sıra kullanımını tavsiye ediyor.

WHO, bilhassa Afrika kıtasında Sahra Çölü’nün güneyinde olmakı üzere, aşı talebinin yılda 80 milyonu aşmasını bekliyor. Dr. Hamel, artan talebin karşılanmasında zorluklar yaşanabileceğini söylüyor.

Şu anda aşıyı üreten yalnızca bir firma var, o da GlaxoSmithKline (GSK).

Dr. Hamel, “GSK, yılda 15 milyon doz üretmeyi planlıyor” diyor ve devam ediyor:

“Sözümüzün gerisinde durmamız ve şiddetli sıtma tehlikesiyle karşı karşıya olan çocuklara gereğince aşı sağlamak için çalışmalarımızı sürdürmemiz gerekiyor.”

  • İngiltere’de yapılan araştırma: ‘Sıtma hastalığı yüzde 70 oranında azaltılabilir’
  • Hidroksiklorokin: Sıhhat Bakanlığı, tartışma yaratan sıtma ilacını Covid-19 tedavi rehberinden çıkardı
 
Üst