Aram Ekin Duran
Kuruluşunun 98’inci yılını kutlamaya hazırlanan Türkiye, 100’üncü yaşına dert veren ekonomik sıkıntılarla ilerliyor. Türk Lirası’ndaki bedel kaybı, yüksek enflasyon ve işsizlik, geniş toplum bölümleri için geçim kasvetini artırıyor. Bilgiler, son 40 yılda Türkiye’nin dünya ticaretinden aldığı hissenin yerinde saydığını gösteriyor.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomistlere nazaran, Türkiye iktisadı, bilhassa AKP iktidarının olduğu son 20 yılda, muhtaçlık duyulan yapısal ıslahatları hayata geçiremediği için “orta gelir tuzağı”na sıkışmış durumda.
İmparatorluktan çağdaş devlete
29 Ekim 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun kalıntılarından çağdaş bir devlet kurma gayesi taşıyordu. İktisadı büyük oranda ziraî üretimden oluşan ve gereksinimlerini karşılamak için dışa bağımlı olan genç cumhuriyet, kuruluşunun birinci senelerında devlet eliyle gelişmeye ve üretmeye başladı.
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde epeyce partili sisteme geçen ve NATO’ya katılan Türkiye, iktisatta de özel kesim ve dışa açılmaya sürat verdi. 1980 yılından itibaren dünya ile ticareti artıran Türkiye gerek global gerekse içeride yaşanılan krizlere karşın bilhassa Avrupa ülkeleri ile ticarette değerli başarılara ulaştı.
Lakin kuruluşunun 98’inci yılında Türkiye iktisadı, hâlâ beklenen çıkışını gerçekleştirebilmiş değil. ‘Gelişmekte olan ülkeler’ liginde yer alan Türkiye, son periyotta hızlanan Türk Lirası’ndaki paha kaybı niçiniyle Brezilya, Güney Afrika, Endonezya, Meksika üzere gelişmekte olan ülkeler içerisinde 2021 yılında para ünitesi en çok bedel kaybeden ülke haline geldi.
40 yıldır tıpkı hissesi alıyor
Memleketler arası Para Fonu (IMF) datalarına nazaran, Türkiye’nin dünya ticaretinden aldığı hisse, son 40 yıldır yerinde sayıyor. 1980 yılında dünya iktisadının binde 86’sını oluşturan Türkiye, 2010 ile 2015 yılları içinde hissesini artırarak global ticaretten yüzde 1’in üzerinde hisse almayı başarmıştı. Lakin son senelerda iktisattaki bozulma sebebi ile 1980 düzeylerine geri dönüldü.
Türkiye iktisadının 98 yıllık hikayesini DW Türkçe’ye kıymetlendiren İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, kuruluşunun birinci senelerında devlete dayalı bir sermaye birikim modelini hayata geçiren Türkiye’nin bu alanda başarılı sayılabilecek bir gelişim gösterdiğini söylüyor.
“Cumhuriyet’in birinci senelerındaki model doğruydu”
Bugüne gelindiğinde ise Türkiye iktisadının sanayi üretimi yoluyla oluşturulmak istenen sermaye birikimine ulaşamadığını tabir eden Prof. Günçavdı, “Bugünün birikimi evvela Anadolu’daki küçük ve orta ölçekli sermaye birikimine dayanıyor. Bu iktidar koalisyonu ile Türkiye 19 yıldır yönetiliyor. Bu sermaye endüstriyi değil; daha epeyce ticaret, inşaat ve hizmet bölümü üzerinden bu birikimini sağlamaya çalışıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Cumhuriyet’in birinci senelerındaki model doğruydu”
Bugüne gelindiğinde ise Türkiye iktisadının sanayi üretimi yoluyla oluşturulmak istenen sermaye birikimine ulaşamadığını tabir eden Prof. Günçavdı, “Bugünün birikimi evvela Anadolu’daki küçük ve orta ölçekli sermaye birikimine dayanıyor. Bu iktidar koalisyonu ile Türkiye 19 yıldır yönetiliyor. Bu sermaye endüstriyi değil; daha epey ticaret, inşaat ve hizmet kesimi üzerinden bu birikimini sağlamaya çalışıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
Cumhuriyet’in birinci senelerındaki iktisat modelinin toplumun geniş bölümlerinin refahını artırmak üzere kurgulandığını ve üretimde öncülüğü devletin yaptığını anlatan Günçavdı, “Bu yanlışsız ve vaktine göre yenilikçi bir modeldi. Bugün ise bunun tam karşıtı yapılarak, toplumsal bölümler prestijiyle kapsayıcılığı son derece düşük ve muhakkak kesitlere kıymet yaratan, üç beş tane işadamı ve onların etrafında kümelenen iş etraflarına paha aktaran bir model uygulanıyor” diye konuşuyor.
“Ekonomik sistem birkaç kişinin menfaatini güdüyor”
Türkiye iktisadı son haftalarda süratle yükselen döviz kuru niçiniyle düşünceli günler yaşıyor. Bilhassa son senelerda Merkez Bankası başta olmak üzere iktisada istikamet veren tüm kurumların tek elden yönetilmesi, Türkiye iktisadına olan inancı zedeliyor.
Türkiye’nin 98 yıllık tarihinde devlet girişimciliğini öne koyan bir modelden yalnızca birkaç kişinin menfaatlerini güden ve bir kümenin siyasi ikbalini sağlamaya yönelik bir sisteme dönüştüğünü vurgulayan Günçavdı, “Türkiye iktisadının neredeyse 100 yıla gelen bu periyot içerisinde geldiği noktada budur” diyor.
G20 ekonomileri ortasında son sırada
İktisattaki makûs performans, Türkiye’nin global ligdeki yerini de geriletiyor. Birkaç yıl öncesine kadar G20 ülkeleri içerisinde ekonomik büyüklük olarak birinci 10’a girmeyi hedefleyen Türkiye, bugün G20 ülkeleri içerisinde son sırada yer alıyor.
Kişi başına gelir 8 yılda 4 bin dolar düştü
Giderek zayıflayan iktisat, toplumun gelir seviyesini her yıl daha da aşağılara çekiyor. 2013 yılında 12 bin 600 dolara kadar çıkan kişi başına gelir, 2020’de 8 bin 500 dolar düzeyine kadar geriledi. 2021 yılında Türk Lirası’nda yaşanan bedel kaybı düşünüldüğünde, kişi başına düşen gelirin daha da azalacağı hesaplanıyor.
Lakin iktisattaki makûs performans, Türkiye’nin G20 liginden düşeceği manasına gelmiyor. G20 ülkeleri, sırf ekonomik büyüklüğe bakılırsa değil; bölgesel ve diplomatik tartıları ile bedellendiriliyor.
En yüksek enflasyona sahip ikinci ülke
Türkiye iktisadı, yüksek enflasyon konusunda ise dünyada birinci sıralarda bulunuyor. Türkiye, uzun yıllardır ekonomik kriz yaşayan ve son bilgilere göre yüzde 50’nin üzerinde enflasyon olan Arjantin’in akabinde, yüzde 20’ye dayanan enflasyonla ikinci sırada yer alıyor. Fakat Türkiye’de iktisatçılar, gerçek enflasyonunun resmi sayıların iki katına ulaştığını belirtiyorlar.
Pekala Türkiye iktisadını önümüzdeki periyotta nasıl bir tablo bekliyor?
DW Türkçe’ye konuşan Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz, Türkiye’nin tarih boyunca çağın standart teknolojilerini âlâ kullandığına, fakat yenilikçi, ileri teknolojiye sahip olamadığına işaret ediyor.
“Yatırımcılar önünü bakılırsamiyor”
Bu niçinle Türkiye ihracatının değerli kısmının otomotiv, dokuma, beyaz eşya üzere standart teknolojilere sahip kesimlerden geldiğini tabir eden Prof. Yılmaz, fakat ileri teknolojili mamüllerin toplam ihracatın sadece yüzde 3,5’ini oluşturduğunu kaydediyor.
Son senelerda ise Türkiye iktisadında önemli bir geriye gidiş olduğunu belirten Yılmaz, “Tamamen belirsizliğin arttığı, yatırımcının yatırım yaparken iki sefer değil beş sefer düşündüğü bir periyoda gelmiş durumdayız. Zira önünü goremiyor artık. Üç ay daha sonrasını, altı ay daha sonrasını bakılırsamiyor” diye konuşuyor.
“Ekonomide cin şişeden çıktı”
Yakın gelecekte başta enflasyon olmak üzere, iktisattaki külfetlerin artacağını vurgulayan Yılmaz, “Şu anda Türkiye’de cin şişeden çıkmış durumda. Enflasyon cini şişeden çıktı. Gelecek yıl enflasyonda yüzde 20’leri mumla arayacağız. Zira kur artıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Türkiye orta gelir tuzağına sıkıştı”
Türkiye’de siyasi iktidarların ekonomiyi büyütecek önlemler, eğitim ve vergi üzere alanlarda değerli ıslahatlar yapmak yerine popülist siyasetleri tercih ettiğini lisana getiren Prof. Yılmaz, bu durumun Türkiye’yi muhakkak bir düzeyden ileri gidemeyen ve bir süre daha sonra gerileyen ülkeler için kullanılan “orta gelir tuzağı”na sıkıştırdığını söylüyor. Yılmaz, şu görüşleri lisana getiriyor:
“Eğer biz uzun erimli siyasetleri uygulayabilmiş olsaydık, rekabet gücümüzü artırmış olsaydık bu biçimde işte bu direkt orta gelir tuzağı dediğimiz tuzağa düşmezdik. Yani kişi başına gelirde 8 bin dolarlara düştük ve 20 bin dolarlara atlayamıyoruz. Bunu başaran bir, iki ülke var Güney Kore üzere. Ancak biz bunu başaramıyoruz. Bu gidişle yüzüncü yılda da muhakkak başaramayacağız. Umarım ikinci yüzyılda başarabiliriz.”
Kuruluşunun 98’inci yılını kutlamaya hazırlanan Türkiye, 100’üncü yaşına dert veren ekonomik sıkıntılarla ilerliyor. Türk Lirası’ndaki bedel kaybı, yüksek enflasyon ve işsizlik, geniş toplum bölümleri için geçim kasvetini artırıyor. Bilgiler, son 40 yılda Türkiye’nin dünya ticaretinden aldığı hissenin yerinde saydığını gösteriyor.
DW Türkçe’ye konuşan ekonomistlere nazaran, Türkiye iktisadı, bilhassa AKP iktidarının olduğu son 20 yılda, muhtaçlık duyulan yapısal ıslahatları hayata geçiremediği için “orta gelir tuzağı”na sıkışmış durumda.
İmparatorluktan çağdaş devlete
29 Ekim 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun kalıntılarından çağdaş bir devlet kurma gayesi taşıyordu. İktisadı büyük oranda ziraî üretimden oluşan ve gereksinimlerini karşılamak için dışa bağımlı olan genç cumhuriyet, kuruluşunun birinci senelerında devlet eliyle gelişmeye ve üretmeye başladı.
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde epeyce partili sisteme geçen ve NATO’ya katılan Türkiye, iktisatta de özel kesim ve dışa açılmaya sürat verdi. 1980 yılından itibaren dünya ile ticareti artıran Türkiye gerek global gerekse içeride yaşanılan krizlere karşın bilhassa Avrupa ülkeleri ile ticarette değerli başarılara ulaştı.
Lakin kuruluşunun 98’inci yılında Türkiye iktisadı, hâlâ beklenen çıkışını gerçekleştirebilmiş değil. ‘Gelişmekte olan ülkeler’ liginde yer alan Türkiye, son periyotta hızlanan Türk Lirası’ndaki paha kaybı niçiniyle Brezilya, Güney Afrika, Endonezya, Meksika üzere gelişmekte olan ülkeler içerisinde 2021 yılında para ünitesi en çok bedel kaybeden ülke haline geldi.
40 yıldır tıpkı hissesi alıyor
Memleketler arası Para Fonu (IMF) datalarına nazaran, Türkiye’nin dünya ticaretinden aldığı hisse, son 40 yıldır yerinde sayıyor. 1980 yılında dünya iktisadının binde 86’sını oluşturan Türkiye, 2010 ile 2015 yılları içinde hissesini artırarak global ticaretten yüzde 1’in üzerinde hisse almayı başarmıştı. Lakin son senelerda iktisattaki bozulma sebebi ile 1980 düzeylerine geri dönüldü.
Türkiye iktisadının 98 yıllık hikayesini DW Türkçe’ye kıymetlendiren İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, kuruluşunun birinci senelerında devlete dayalı bir sermaye birikim modelini hayata geçiren Türkiye’nin bu alanda başarılı sayılabilecek bir gelişim gösterdiğini söylüyor.
“Cumhuriyet’in birinci senelerındaki model doğruydu”
Bugüne gelindiğinde ise Türkiye iktisadının sanayi üretimi yoluyla oluşturulmak istenen sermaye birikimine ulaşamadığını tabir eden Prof. Günçavdı, “Bugünün birikimi evvela Anadolu’daki küçük ve orta ölçekli sermaye birikimine dayanıyor. Bu iktidar koalisyonu ile Türkiye 19 yıldır yönetiliyor. Bu sermaye endüstriyi değil; daha epeyce ticaret, inşaat ve hizmet bölümü üzerinden bu birikimini sağlamaya çalışıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Cumhuriyet’in birinci senelerındaki model doğruydu”
Bugüne gelindiğinde ise Türkiye iktisadının sanayi üretimi yoluyla oluşturulmak istenen sermaye birikimine ulaşamadığını tabir eden Prof. Günçavdı, “Bugünün birikimi evvela Anadolu’daki küçük ve orta ölçekli sermaye birikimine dayanıyor. Bu iktidar koalisyonu ile Türkiye 19 yıldır yönetiliyor. Bu sermaye endüstriyi değil; daha epey ticaret, inşaat ve hizmet kesimi üzerinden bu birikimini sağlamaya çalışıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
Cumhuriyet’in birinci senelerındaki iktisat modelinin toplumun geniş bölümlerinin refahını artırmak üzere kurgulandığını ve üretimde öncülüğü devletin yaptığını anlatan Günçavdı, “Bu yanlışsız ve vaktine göre yenilikçi bir modeldi. Bugün ise bunun tam karşıtı yapılarak, toplumsal bölümler prestijiyle kapsayıcılığı son derece düşük ve muhakkak kesitlere kıymet yaratan, üç beş tane işadamı ve onların etrafında kümelenen iş etraflarına paha aktaran bir model uygulanıyor” diye konuşuyor.
“Ekonomik sistem birkaç kişinin menfaatini güdüyor”
Türkiye iktisadı son haftalarda süratle yükselen döviz kuru niçiniyle düşünceli günler yaşıyor. Bilhassa son senelerda Merkez Bankası başta olmak üzere iktisada istikamet veren tüm kurumların tek elden yönetilmesi, Türkiye iktisadına olan inancı zedeliyor.
Türkiye’nin 98 yıllık tarihinde devlet girişimciliğini öne koyan bir modelden yalnızca birkaç kişinin menfaatlerini güden ve bir kümenin siyasi ikbalini sağlamaya yönelik bir sisteme dönüştüğünü vurgulayan Günçavdı, “Türkiye iktisadının neredeyse 100 yıla gelen bu periyot içerisinde geldiği noktada budur” diyor.
G20 ekonomileri ortasında son sırada
İktisattaki makûs performans, Türkiye’nin global ligdeki yerini de geriletiyor. Birkaç yıl öncesine kadar G20 ülkeleri içerisinde ekonomik büyüklük olarak birinci 10’a girmeyi hedefleyen Türkiye, bugün G20 ülkeleri içerisinde son sırada yer alıyor.
Kişi başına gelir 8 yılda 4 bin dolar düştü
Giderek zayıflayan iktisat, toplumun gelir seviyesini her yıl daha da aşağılara çekiyor. 2013 yılında 12 bin 600 dolara kadar çıkan kişi başına gelir, 2020’de 8 bin 500 dolar düzeyine kadar geriledi. 2021 yılında Türk Lirası’nda yaşanan bedel kaybı düşünüldüğünde, kişi başına düşen gelirin daha da azalacağı hesaplanıyor.
Lakin iktisattaki makûs performans, Türkiye’nin G20 liginden düşeceği manasına gelmiyor. G20 ülkeleri, sırf ekonomik büyüklüğe bakılırsa değil; bölgesel ve diplomatik tartıları ile bedellendiriliyor.
En yüksek enflasyona sahip ikinci ülke
Türkiye iktisadı, yüksek enflasyon konusunda ise dünyada birinci sıralarda bulunuyor. Türkiye, uzun yıllardır ekonomik kriz yaşayan ve son bilgilere göre yüzde 50’nin üzerinde enflasyon olan Arjantin’in akabinde, yüzde 20’ye dayanan enflasyonla ikinci sırada yer alıyor. Fakat Türkiye’de iktisatçılar, gerçek enflasyonunun resmi sayıların iki katına ulaştığını belirtiyorlar.
Pekala Türkiye iktisadını önümüzdeki periyotta nasıl bir tablo bekliyor?
DW Türkçe’ye konuşan Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz, Türkiye’nin tarih boyunca çağın standart teknolojilerini âlâ kullandığına, fakat yenilikçi, ileri teknolojiye sahip olamadığına işaret ediyor.
“Yatırımcılar önünü bakılırsamiyor”
Bu niçinle Türkiye ihracatının değerli kısmının otomotiv, dokuma, beyaz eşya üzere standart teknolojilere sahip kesimlerden geldiğini tabir eden Prof. Yılmaz, fakat ileri teknolojili mamüllerin toplam ihracatın sadece yüzde 3,5’ini oluşturduğunu kaydediyor.
Son senelerda ise Türkiye iktisadında önemli bir geriye gidiş olduğunu belirten Yılmaz, “Tamamen belirsizliğin arttığı, yatırımcının yatırım yaparken iki sefer değil beş sefer düşündüğü bir periyoda gelmiş durumdayız. Zira önünü goremiyor artık. Üç ay daha sonrasını, altı ay daha sonrasını bakılırsamiyor” diye konuşuyor.
“Ekonomide cin şişeden çıktı”
Yakın gelecekte başta enflasyon olmak üzere, iktisattaki külfetlerin artacağını vurgulayan Yılmaz, “Şu anda Türkiye’de cin şişeden çıkmış durumda. Enflasyon cini şişeden çıktı. Gelecek yıl enflasyonda yüzde 20’leri mumla arayacağız. Zira kur artıyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Türkiye orta gelir tuzağına sıkıştı”
Türkiye’de siyasi iktidarların ekonomiyi büyütecek önlemler, eğitim ve vergi üzere alanlarda değerli ıslahatlar yapmak yerine popülist siyasetleri tercih ettiğini lisana getiren Prof. Yılmaz, bu durumun Türkiye’yi muhakkak bir düzeyden ileri gidemeyen ve bir süre daha sonra gerileyen ülkeler için kullanılan “orta gelir tuzağı”na sıkıştırdığını söylüyor. Yılmaz, şu görüşleri lisana getiriyor:
“Eğer biz uzun erimli siyasetleri uygulayabilmiş olsaydık, rekabet gücümüzü artırmış olsaydık bu biçimde işte bu direkt orta gelir tuzağı dediğimiz tuzağa düşmezdik. Yani kişi başına gelirde 8 bin dolarlara düştük ve 20 bin dolarlara atlayamıyoruz. Bunu başaran bir, iki ülke var Güney Kore üzere. Ancak biz bunu başaramıyoruz. Bu gidişle yüzüncü yılda da muhakkak başaramayacağız. Umarım ikinci yüzyılda başarabiliriz.”