Karayip ülkelerinden Haiti geçen hafta sonu bir daha şiddetli bir sarsıntıyla sarsıldı. Ülkenin afetlere bu kadar sık maruz kalması ve kayıpların fazlaca olması, yalnızca coğrafik pozisyonundan kaynaklanmıyor. Haiti’de 14 Ağustos Cumartesi günü meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki zelzelede , resmî datalara göre şu ana kadar yaklaşık 2 bin kişi ömrünü kaybederken, 10 bine yakın insan da yaralandı. 30 bin ötüründa aile ise evsiz kaldı. Felaketler birbirini kovaladı.
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu (Diakonie) Latin Amerika Bölge Yöneticisi Daniela Simm, “Uluslararası bağlamda bakarsak, Haiti her vakit risk potansiyeli yüksek ülkeler listesinde yer alıyor” diyor ve ekliyor: “Sadece sarsıntı değil. Haiti üzerinden biroldukca kasırga da geçiyor. Buna ilaveten ülke, El Nino niçiniyle sık sık kuraklıkla da karşı karşıya kalıyor.”
Yakın geçmişteki en şiddetli doğal afetlerden biri, resmî sayılara göre 316 bin kişinin ömrünü kaybettiği ve bir o kadar kişinin de yaralandığı 2010 yılındaki yıkıcı sarsıntıydı. Yaklaşık 1,5 milyon insan -ki bu da nüfusunun yüzde 14’üne tekabül ediyor- evsiz kaldı. Richter ölçeğine nazaran 7.0 büyüklüğündeki zelzele, geçen hafta meydana gelenden biraz daha zayıf bulunmasına karşın, tesirleri fazlaca daha yıkıcıydı. Tabi yüksek can kaybında, sarsıntının merkez üssünün, Haitililerin yaklaşık dörtte birinin yaşadığı ve o devir 10 milyon ötüründa nüfusa sahip başşehir Port-au-Prince’in metropol bölgesine yakını olması da büyük rol oynamıştı.
Afetlerin yıkıcı tesiri 2016 yılında ise Matthew kasırgası niçiniyle 500’den çok kişi ömrünü kaybetti, 35 bin kişi de evsiz kaldı. Yaklaşık 1,4 milyon kişinin acil yardıma muhtaçlığı vardı. Alman Kalkınma ve Etraf Örgütü Germanwatch’ın, 2000’den 2019’a kadar yaşanan çok hava olaylarına dayanarak hazırladığı 2021 Global İklim Riski Göstergesi’nde Haiti, komşusu Porto Riko ve Güneydoğu Asya ülkesi Myanmar’ın akabinde üçüncü sırada bulunuyor.
Kimileri kasırgaya dönüşen şiddetli tropik fırtınalar, Haiti’yi neredeyse her yıl vuruyor. Hatta son sarsıntının üzerinden bir hafta dahi geçmeden, tropik fırtına “Grace” sarsıntı bölgesine şiddetli yağışları da birlikteinde getirdi ve afetzedelerin kahırlarını daha da artırdı. Siyasi felaketler de eksik olmuyor Lakin ülkeyi bir krizden başkasına sürükleyen yalnızca doğal afetler dizisi değil. Birçok Latin Amerika ülkesi üzere Haiti de kanlı diktatörlüklerden geçerek bugünlere geldi. Lakin Duvalier rejiminin 1986’da sona ermesinden daha sonra bile ülke hâlâ hukuk devleti olmayı bir türlü başarmadı.
2004’ün sonlarına hakikat, Lider Jean-Bertrand Aristide’ye karşı yapılan bir ayaklanmadan daha sonra, iç savaş gibisi sahneler yaşandı. Birleşmiş Milletler, durumu istikrara kavuşturmak için ülkeye bir barış gücü konuşlandırdı. “Mavi Bereliler” 2017 yılına kadar burada kalsa da bugün gelinen noktada, istikrarlı bir demokrasinin tesis edilemediği görülüyor. Farklı devirlerde yıllardır devam eden protestolar, en son 2021 baharında tekrar tırmandı. Kaosu artıran bir diğer niye de muhalif kümelerin birbirleriyle savaşmaları ve kabahat çetelerinin de bu şiddet olaylarının tam orta yerinde etkin olarak yer alması.
İktidar boşluğunda kriz Gözlemciler, Cumhurbaşkanı Jovenel Moïse’nin, Temmuz ayı başında öldürülmesini münferit bir olay olarak değil, daimi bir iç siyasi krizin kararı olarak görüyor. Haiti’deki hukuk devletinin ne derece kırılgan olduğu da cinayetin akabinde yaşanan iktidar çabasında bir kere daha kendini gösterdi. Nihayetinde süreksiz cumhurbaşkanlığı için yarışan üç adaydan Başbakan Ariel Henry yarıştan galip ayrıldı. Yeni cumhurbaşkanı çabucak hemen resmî olarak vazifesine başlamamış olsa da siyasi tansiyon şimdilik biraz düşmüş görünüyor. Lakin ABD’li özel istihbarat servisi Stratfor, Henry’nin ülkedeki insani krizi, iktidarını pekiştirmek için kullanabileceğinden tasa ediyor: “Henry muhtemelen sarsıntısı, seçimleri ertelemek için bir mazeret olarak kullanacak. Ayrıyeten yapılan dış yardımları da kendi çıkarlarına hizmet edecek biçimde organize edecek.”
“Yönetim yapılarını muhakkak finanse etmiyoruz”
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu’ndan Daniela Simm, milletlerarası özel yardım kuruluşlarının, siyasi nüfuza karşı kendilerini güçleri nispetinde savunacağını söylüyor: “Bir sivil toplum kuruluşu olarak mahallî muadillerimizle bir arada çalışıyoruz. Bu, Sivil Muhafaza Teşkilatı üzere devlet kurumlarıyla da koordineli bakılırsav yaptığımız manasına gelir. Lakin onların idare yapılarını katiyetle finanse etmiyoruz.”
Öte yandan milletlerarası kurumların ve devletlerin mali yardımları, çoklukla direkt hükümete ulaşıyor. Devletin zafiyeti yardımları da zorlaştırıyor Kesin olan, ülkenin dış yardımlara bağımlı olduğu. Batı Atlantik bölgesinin en yoksul devleti olan Haiti, eğitim ve nitelikli iş gücü yetiştirme açısından da bölgenin en zayıf halkası durumunda. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Göstergesi (Human Development Index) datalarına bakılırsa, Haiti’nin durumu Afrika’nın Sahel bölgesi düzeyinin biraz üzerinde. Buna ek olarak, ülkede yüksek bir cürüm oranı mevcut.
“Özellikle güneye yardım materyalleri ulaştırmakta meselelerle karşılaşıyoruz”
Haitililer “normal” vakit içinderda bile genelde inançsız bir ortamda yaşıyor. İnsani kriz devirlerinde yardım faaliyetlerinin daha da zorlaştırdığını söyleyen Alman yardım kurumunun vazifelisi Simm, “Port-au-Prince’den öbür bölgelere ve bilhassa de güneye yardım materyalleri ulaştırmakta birden fazla defa sıkıntılarla karşılaşıyoruz. Zira hata çeteleri, Port-au-Prince’deki makul bölgeleri adeta kurtarılmış bölge ilan etmiş durumda ve buraları aşmak epey zor” diyor. Olumlu gelişmeler de var devletin zayıflığı, Haiti’deki bir daha yapılanma çalışmalarında da kendini gösteriyor.
Memleketler arası yardım kuruluşu Oxfam, 2010 sarsıntısından iki yıl daha sonra bile yarım milyondan fazla insanın, evsiz oldukları için çadırlarda yaşamak zorunda kaldığını bildirmişti. Son sarsıntının akabinde durumun, evvelkine oranla daha az dramatik olduğunu belirten Daniela Simm, en azından kendi çalışmalarının semeresini gördüklerini vurguluyor:
“Bu zelzeleden en epeyce etkilenen yerlerden biri olan Camp-Perrin’de, 2016 yılındaki Matthew kasırgasından daha sonra fırtına ve zelzeleye güçlü meskenler yapmıştık. Artık gördük ki, bu konutlar hâlâ ayakta ve rastgele bir hasar yok. Ayrıyeten bu yapılar, son sarsıntıda konutları yıkılan yahut hasar nazarann aileler için de yeni bir yuva oldu.”
Jan Walter © Deutsche Welle Türkçe
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu (Diakonie) Latin Amerika Bölge Yöneticisi Daniela Simm, “Uluslararası bağlamda bakarsak, Haiti her vakit risk potansiyeli yüksek ülkeler listesinde yer alıyor” diyor ve ekliyor: “Sadece sarsıntı değil. Haiti üzerinden biroldukca kasırga da geçiyor. Buna ilaveten ülke, El Nino niçiniyle sık sık kuraklıkla da karşı karşıya kalıyor.”
Yakın geçmişteki en şiddetli doğal afetlerden biri, resmî sayılara göre 316 bin kişinin ömrünü kaybettiği ve bir o kadar kişinin de yaralandığı 2010 yılındaki yıkıcı sarsıntıydı. Yaklaşık 1,5 milyon insan -ki bu da nüfusunun yüzde 14’üne tekabül ediyor- evsiz kaldı. Richter ölçeğine nazaran 7.0 büyüklüğündeki zelzele, geçen hafta meydana gelenden biraz daha zayıf bulunmasına karşın, tesirleri fazlaca daha yıkıcıydı. Tabi yüksek can kaybında, sarsıntının merkez üssünün, Haitililerin yaklaşık dörtte birinin yaşadığı ve o devir 10 milyon ötüründa nüfusa sahip başşehir Port-au-Prince’in metropol bölgesine yakını olması da büyük rol oynamıştı.
Afetlerin yıkıcı tesiri 2016 yılında ise Matthew kasırgası niçiniyle 500’den çok kişi ömrünü kaybetti, 35 bin kişi de evsiz kaldı. Yaklaşık 1,4 milyon kişinin acil yardıma muhtaçlığı vardı. Alman Kalkınma ve Etraf Örgütü Germanwatch’ın, 2000’den 2019’a kadar yaşanan çok hava olaylarına dayanarak hazırladığı 2021 Global İklim Riski Göstergesi’nde Haiti, komşusu Porto Riko ve Güneydoğu Asya ülkesi Myanmar’ın akabinde üçüncü sırada bulunuyor.
Kimileri kasırgaya dönüşen şiddetli tropik fırtınalar, Haiti’yi neredeyse her yıl vuruyor. Hatta son sarsıntının üzerinden bir hafta dahi geçmeden, tropik fırtına “Grace” sarsıntı bölgesine şiddetli yağışları da birlikteinde getirdi ve afetzedelerin kahırlarını daha da artırdı. Siyasi felaketler de eksik olmuyor Lakin ülkeyi bir krizden başkasına sürükleyen yalnızca doğal afetler dizisi değil. Birçok Latin Amerika ülkesi üzere Haiti de kanlı diktatörlüklerden geçerek bugünlere geldi. Lakin Duvalier rejiminin 1986’da sona ermesinden daha sonra bile ülke hâlâ hukuk devleti olmayı bir türlü başarmadı.
2004’ün sonlarına hakikat, Lider Jean-Bertrand Aristide’ye karşı yapılan bir ayaklanmadan daha sonra, iç savaş gibisi sahneler yaşandı. Birleşmiş Milletler, durumu istikrara kavuşturmak için ülkeye bir barış gücü konuşlandırdı. “Mavi Bereliler” 2017 yılına kadar burada kalsa da bugün gelinen noktada, istikrarlı bir demokrasinin tesis edilemediği görülüyor. Farklı devirlerde yıllardır devam eden protestolar, en son 2021 baharında tekrar tırmandı. Kaosu artıran bir diğer niye de muhalif kümelerin birbirleriyle savaşmaları ve kabahat çetelerinin de bu şiddet olaylarının tam orta yerinde etkin olarak yer alması.
İktidar boşluğunda kriz Gözlemciler, Cumhurbaşkanı Jovenel Moïse’nin, Temmuz ayı başında öldürülmesini münferit bir olay olarak değil, daimi bir iç siyasi krizin kararı olarak görüyor. Haiti’deki hukuk devletinin ne derece kırılgan olduğu da cinayetin akabinde yaşanan iktidar çabasında bir kere daha kendini gösterdi. Nihayetinde süreksiz cumhurbaşkanlığı için yarışan üç adaydan Başbakan Ariel Henry yarıştan galip ayrıldı. Yeni cumhurbaşkanı çabucak hemen resmî olarak vazifesine başlamamış olsa da siyasi tansiyon şimdilik biraz düşmüş görünüyor. Lakin ABD’li özel istihbarat servisi Stratfor, Henry’nin ülkedeki insani krizi, iktidarını pekiştirmek için kullanabileceğinden tasa ediyor: “Henry muhtemelen sarsıntısı, seçimleri ertelemek için bir mazeret olarak kullanacak. Ayrıyeten yapılan dış yardımları da kendi çıkarlarına hizmet edecek biçimde organize edecek.”
“Yönetim yapılarını muhakkak finanse etmiyoruz”
Alman Protestan Kiliseleri Afet Yardım Kurumu’ndan Daniela Simm, milletlerarası özel yardım kuruluşlarının, siyasi nüfuza karşı kendilerini güçleri nispetinde savunacağını söylüyor: “Bir sivil toplum kuruluşu olarak mahallî muadillerimizle bir arada çalışıyoruz. Bu, Sivil Muhafaza Teşkilatı üzere devlet kurumlarıyla da koordineli bakılırsav yaptığımız manasına gelir. Lakin onların idare yapılarını katiyetle finanse etmiyoruz.”
Öte yandan milletlerarası kurumların ve devletlerin mali yardımları, çoklukla direkt hükümete ulaşıyor. Devletin zafiyeti yardımları da zorlaştırıyor Kesin olan, ülkenin dış yardımlara bağımlı olduğu. Batı Atlantik bölgesinin en yoksul devleti olan Haiti, eğitim ve nitelikli iş gücü yetiştirme açısından da bölgenin en zayıf halkası durumunda. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Göstergesi (Human Development Index) datalarına bakılırsa, Haiti’nin durumu Afrika’nın Sahel bölgesi düzeyinin biraz üzerinde. Buna ek olarak, ülkede yüksek bir cürüm oranı mevcut.
“Özellikle güneye yardım materyalleri ulaştırmakta meselelerle karşılaşıyoruz”
Haitililer “normal” vakit içinderda bile genelde inançsız bir ortamda yaşıyor. İnsani kriz devirlerinde yardım faaliyetlerinin daha da zorlaştırdığını söyleyen Alman yardım kurumunun vazifelisi Simm, “Port-au-Prince’den öbür bölgelere ve bilhassa de güneye yardım materyalleri ulaştırmakta birden fazla defa sıkıntılarla karşılaşıyoruz. Zira hata çeteleri, Port-au-Prince’deki makul bölgeleri adeta kurtarılmış bölge ilan etmiş durumda ve buraları aşmak epey zor” diyor. Olumlu gelişmeler de var devletin zayıflığı, Haiti’deki bir daha yapılanma çalışmalarında da kendini gösteriyor.
Memleketler arası yardım kuruluşu Oxfam, 2010 sarsıntısından iki yıl daha sonra bile yarım milyondan fazla insanın, evsiz oldukları için çadırlarda yaşamak zorunda kaldığını bildirmişti. Son sarsıntının akabinde durumun, evvelkine oranla daha az dramatik olduğunu belirten Daniela Simm, en azından kendi çalışmalarının semeresini gördüklerini vurguluyor:
“Bu zelzeleden en epeyce etkilenen yerlerden biri olan Camp-Perrin’de, 2016 yılındaki Matthew kasırgasından daha sonra fırtına ve zelzeleye güçlü meskenler yapmıştık. Artık gördük ki, bu konutlar hâlâ ayakta ve rastgele bir hasar yok. Ayrıyeten bu yapılar, son sarsıntıda konutları yıkılan yahut hasar nazarann aileler için de yeni bir yuva oldu.”
Jan Walter © Deutsche Welle Türkçe