Görsel Gazetecilik Grubu – BBC News
ABD ve NATO birlikleri, 20 yıllık savaşın akabinde Afganistan’dan çekiliyor. Taliban ise ülke genelinde denetimindeki toprakları süratle genişletiyor.
Pekala, savaş Afganistan’ı nasıl değiştirdi ve ülkeyi gelecekte neler bekliyor?
Taliban geri döndü mü?
Radikal İslamcı silahlı örgüt Taliban, ABD liderliğindeki askeri birliklerin 2001’deki işgalin akabinde iktidarı bırakmaya zorlandı. Ülkede cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı ve yeni bir anayasa kuruldu. Fakat Taliban uzun bir ayaklanma yürüttü ve yavaş yavaş güç kazandı. Bunun sonucunda ise ABD ve NATO kuvvetlerini bölgede çatışmaya çekti.
Artık, ABD idaresinin askeri birliklerin sonuncusunu geri çekmesinin akabinde, örgüt biroldukca bölgeyi bir daha ele geçiriyor ve katı Şeriat kararlarını bir daha dayatıyor.
BBC Afganca Servisi, 12 Temmuz prestijiyle ülke genelindeki durumu ve hangi bölgelerin Taliban yahut hükümet denetimi altında olduğu konusundaki ayrıntıları doğruladı.
Tartışmalı olarak işaretlenen bölgeler, çatışmaların yaşandığı ya da Taliban’ın göreli kuvvetli varlığının devam ettiği yerler.
Bölgede durum çok değişken. Ülkenin kimi bölgelerine kısıtlı erişim sebebiyle mevcut haberlerin doğrulanması da güçleşiyor. Lakin Taliban’ın kıymetli kazanımlar elde ettiği açık. Örgütün şu anda ülkenin yaklaşık üçte birini denetim ettikleri düşünülüyor.
2001’den bu yana kaç kişi öldü?
20 yıldır devam eden çatışmalarda komşu Pakistan ve Afganistan’da da binlerce savaşçı öldü. NATO koalisyonunun ve Taliban’ın ataklarında epeyce sayıda sivil de çatışmaların ortasında kaldı.
Birleşmiş Milletler’e göre, el imali patlayıcıların (EYP) kullanması ve maksatlı ölümlerle bir arada 2021’in birinci üç ayında öldürülen sivillerin sayısı 1 yıl öncesine göre “önemli ölçüde daha yüksek”.
2020’de Afganistan’daki sivil kayıpların yüzde 43’ünü bayanlar ve çocuklar oluşturdu.
Savaş sebebiyle kaç kişi kaçmak zorunda kaldı?
yıllar süren savaş, milyonlarca insanı meskenlerini terk etmeye zorladı. Pek birden fazla komşu ülkelere sığınan insanların kimileri ise daha uzaktaki ülkelerde iltica talep etti. Milyonlarca insan yoksulluk ve açlıkla karşı karşıya kalırken, fazlaca sayıda insan da Afganistan ortasında evsiz kaldı.
Geçen yıl, 400 binden çok insan çatışmalar niçiniyle yerinden edildi. 2012’den bu yana yaklaşık 5 milyon insan ülkeden kaçtı ve yurtlarına geri dönemedi. BM’ye nazaran, Afganistan dünyanın en büyük üçüncü yerinden edilmiş nüfusuna sahip.
Koronavirüs salgını Afganistan’ın ülke çapındaki kaynaklarına ek yükler getirdi. Sokağa çıkma kısıtlamaları, bilhassa kırsal alanlarda biroldukça insanın gelirlerini direkt etkiledi.
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Uyum Ofisi’ne göre, nüfusun yüzde 30’undan fazlası acil yahut kriz seviyelerinde besin sorunu ile karşı karşıya.
Kızlar okula gidebiliyor mu?
Taliban’ın iktidardan düşüşüyle bir arada ülkede bayan hakları ve eğitim açısından kıymetli bir değişim ve ilerleme yaşandı. 1999’da ortaöğretimde kayıtlı tek bir kız çocuğu yoktu. İlköğretimde de sadece 9 bin kız öğrenci var.
2003 yılına gelindiğinde ise 2,4 milyon kız okula gidebildi. Bu sayı şu anda 3,5 milyon civarında. Devlet ve özel üniversitelerdeki öğrencilerin de yaklaşık üçte biri bayan.
Fakat UNICEF’in aktardığı bilgilere bakılırsa de devam eden çatışmalar ile bir arada kâfi okul ve bayan öğretmenlerin bulunmaması sebebiyle okula gitmeyen 3,7 milyondan fazla çocuk var ve bunların yüzde 60’ı kız çocuğu.
Taliban artık kızların eğitimine karşı olmadığını söylüyor. Öte yandan ise İnsan Hakları İzleme Örgütü raporlarına göre, Taliban denetimindeki bölgelerde hayli az sayıda örgüt yetkilisi, kızların ergenlikten daha sonra okula gitmesine müsaade veriyor.
Bayanlar için daha fazla fırsat
Bayanlar ayrıyeten kamusal yaşama daha fazla katılıyor. Siyasi nazaranvlerde bulunan bayanlar, iş fırsatlarını da takip ediyor. 2019 yılına kadar binden çok Afgan bayan kendi işini kurdu.
Şu anda mevcut Afgan anayasası bayanların, parlamentonun alt kanadında en az yüzde 27’lik bir sandalyeye sahip olmalarını kaide koşuyor. Meclisteki 249 sandalyenin 69’u ile bayanlar artık bu oranı da biraz aşıyor.
Hayatta öteki neler değişti?
Ülke genelindeki öbür biroldukça altyapı meselesine karşın cep telefonlarına ve internete erişim artıyor.
Ocak 2021’de nüfusun yaklaşık yüzde 22’sine tekabül eden 8,6 milyondan fazla insan, internete erişebildi ve milyonlarca kişi de artık toplumsal medya kullanıyor.
Öte yandan cep telefonu kullanması da artmaya devam ediyor. Nüfusun yaklaşık yüzde 68’i artık bir cep telefonuna sahip. Lakin BM’nin aktardığına nazaran, taşınabilir hizmetlerde vakit zaman yaşanan kesintiler irtibatı etkilemeye devam ediyor.
Afganistan’da yetişkinlerin yaklaşık yüzde 80’inin hala banka hesabı yok. Bu düşük gelirli ülkelerin ortalamasından daha yüksek bir oran. Dünya Bankası bunun güvenlik tasalarının yanı sıra, temel olarak dini ve kültürel inançlar, finans bölümüne duyulan inanç eksikliği ve düşük finansal okuryazarlık oranları sebebiyle kaynaklandığını söylüyor.
Lakin Dünya Bankası, önümüzdeki beş yıl ortasında yeni projeler sebebiyle banka hesabı sahibi Afgan yetişkinlerin oranının iki katına çıkmasını bekliyor.
Başşehir Kabil’de kentin silüeti son 20 yılda klasik kerpiç konutlar yerine yükselen binalarla birlikte değişti.
Taliban’ın düşüşüyle bir arada, çatışmaların sürdüğü kırsal bölgelerden kaçan insanların ve 1990’larda Taliban’dan kaçarak Pakistan ve İran’a yerleşen insanların ülkeye geri dönmesi, Kabil’in süratle kentleşmesine sebep oldu.
Afyon üretimi kırsal iktisadın merkezi
Afganistan, dünyanın en büyük afyon üreticisi olmaya devam ediyor. İngiliz yetkililer, Birleşik Krallık’a gelen eroinin yaklaşık yüzde 95’inin Afganistan’dan geldiğini kestirim ediyor.
BM sayılarına göre Afganistan’da son 20 yılda haşhaş ekimi değerli ölçüde arttı. Çitçilere nar ve safran üzere eserlere geçmeleri istikametinde teşviklerde bulunulsa da ülkenin 34 kentinden sırf 12’sinde haşhaş ekimi yapılmadı.
Taliban, 2001 yılında haşhaş ekimine kısa periyodik bir yasak getirdi. Ancak bu biçimdedan beri hem Taliban birebir vakitte öbür beşerler için milyonlarca dolarlık bir gelir kaynağı haline geldi. Haşhaş üreten çiftçiler çoklukla kazandıkları üzerinden militanlara vergi ödemek zorunda kalıyor.
Ülkedeki siyasi istikrarsızlık, güvensizlik ve istihdamdaki olanaksızlıklar, haşhaş üretiminin artmasındaki temel sebep olarak görülüyor.
ABD ve NATO birlikleri, 20 yıllık savaşın akabinde Afganistan’dan çekiliyor. Taliban ise ülke genelinde denetimindeki toprakları süratle genişletiyor.
Pekala, savaş Afganistan’ı nasıl değiştirdi ve ülkeyi gelecekte neler bekliyor?
Taliban geri döndü mü?
Radikal İslamcı silahlı örgüt Taliban, ABD liderliğindeki askeri birliklerin 2001’deki işgalin akabinde iktidarı bırakmaya zorlandı. Ülkede cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı ve yeni bir anayasa kuruldu. Fakat Taliban uzun bir ayaklanma yürüttü ve yavaş yavaş güç kazandı. Bunun sonucunda ise ABD ve NATO kuvvetlerini bölgede çatışmaya çekti.
Artık, ABD idaresinin askeri birliklerin sonuncusunu geri çekmesinin akabinde, örgüt biroldukca bölgeyi bir daha ele geçiriyor ve katı Şeriat kararlarını bir daha dayatıyor.
BBC Afganca Servisi, 12 Temmuz prestijiyle ülke genelindeki durumu ve hangi bölgelerin Taliban yahut hükümet denetimi altında olduğu konusundaki ayrıntıları doğruladı.
Tartışmalı olarak işaretlenen bölgeler, çatışmaların yaşandığı ya da Taliban’ın göreli kuvvetli varlığının devam ettiği yerler.
Bölgede durum çok değişken. Ülkenin kimi bölgelerine kısıtlı erişim sebebiyle mevcut haberlerin doğrulanması da güçleşiyor. Lakin Taliban’ın kıymetli kazanımlar elde ettiği açık. Örgütün şu anda ülkenin yaklaşık üçte birini denetim ettikleri düşünülüyor.
2001’den bu yana kaç kişi öldü?
20 yıldır devam eden çatışmalarda komşu Pakistan ve Afganistan’da da binlerce savaşçı öldü. NATO koalisyonunun ve Taliban’ın ataklarında epeyce sayıda sivil de çatışmaların ortasında kaldı.
Birleşmiş Milletler’e göre, el imali patlayıcıların (EYP) kullanması ve maksatlı ölümlerle bir arada 2021’in birinci üç ayında öldürülen sivillerin sayısı 1 yıl öncesine göre “önemli ölçüde daha yüksek”.
2020’de Afganistan’daki sivil kayıpların yüzde 43’ünü bayanlar ve çocuklar oluşturdu.
- Afganistan: 10 soruda 20 yıllık savaş
- Taliban’dan Türkiye’ye havalimanı uyarısı: ‘Egemenliğimizin ihlali ve ulusal çıkarlarımıza aykırı’
Savaş sebebiyle kaç kişi kaçmak zorunda kaldı?
yıllar süren savaş, milyonlarca insanı meskenlerini terk etmeye zorladı. Pek birden fazla komşu ülkelere sığınan insanların kimileri ise daha uzaktaki ülkelerde iltica talep etti. Milyonlarca insan yoksulluk ve açlıkla karşı karşıya kalırken, fazlaca sayıda insan da Afganistan ortasında evsiz kaldı.
Geçen yıl, 400 binden çok insan çatışmalar niçiniyle yerinden edildi. 2012’den bu yana yaklaşık 5 milyon insan ülkeden kaçtı ve yurtlarına geri dönemedi. BM’ye nazaran, Afganistan dünyanın en büyük üçüncü yerinden edilmiş nüfusuna sahip.
Koronavirüs salgını Afganistan’ın ülke çapındaki kaynaklarına ek yükler getirdi. Sokağa çıkma kısıtlamaları, bilhassa kırsal alanlarda biroldukça insanın gelirlerini direkt etkiledi.
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Uyum Ofisi’ne göre, nüfusun yüzde 30’undan fazlası acil yahut kriz seviyelerinde besin sorunu ile karşı karşıya.
Kızlar okula gidebiliyor mu?
Taliban’ın iktidardan düşüşüyle bir arada ülkede bayan hakları ve eğitim açısından kıymetli bir değişim ve ilerleme yaşandı. 1999’da ortaöğretimde kayıtlı tek bir kız çocuğu yoktu. İlköğretimde de sadece 9 bin kız öğrenci var.
2003 yılına gelindiğinde ise 2,4 milyon kız okula gidebildi. Bu sayı şu anda 3,5 milyon civarında. Devlet ve özel üniversitelerdeki öğrencilerin de yaklaşık üçte biri bayan.
Fakat UNICEF’in aktardığı bilgilere bakılırsa de devam eden çatışmalar ile bir arada kâfi okul ve bayan öğretmenlerin bulunmaması sebebiyle okula gitmeyen 3,7 milyondan fazla çocuk var ve bunların yüzde 60’ı kız çocuğu.
Taliban artık kızların eğitimine karşı olmadığını söylüyor. Öte yandan ise İnsan Hakları İzleme Örgütü raporlarına göre, Taliban denetimindeki bölgelerde hayli az sayıda örgüt yetkilisi, kızların ergenlikten daha sonra okula gitmesine müsaade veriyor.
Bayanlar için daha fazla fırsat
Bayanlar ayrıyeten kamusal yaşama daha fazla katılıyor. Siyasi nazaranvlerde bulunan bayanlar, iş fırsatlarını da takip ediyor. 2019 yılına kadar binden çok Afgan bayan kendi işini kurdu.
Şu anda mevcut Afgan anayasası bayanların, parlamentonun alt kanadında en az yüzde 27’lik bir sandalyeye sahip olmalarını kaide koşuyor. Meclisteki 249 sandalyenin 69’u ile bayanlar artık bu oranı da biraz aşıyor.
Hayatta öteki neler değişti?
Ülke genelindeki öbür biroldukça altyapı meselesine karşın cep telefonlarına ve internete erişim artıyor.
Ocak 2021’de nüfusun yaklaşık yüzde 22’sine tekabül eden 8,6 milyondan fazla insan, internete erişebildi ve milyonlarca kişi de artık toplumsal medya kullanıyor.
Öte yandan cep telefonu kullanması da artmaya devam ediyor. Nüfusun yaklaşık yüzde 68’i artık bir cep telefonuna sahip. Lakin BM’nin aktardığına nazaran, taşınabilir hizmetlerde vakit zaman yaşanan kesintiler irtibatı etkilemeye devam ediyor.
Afganistan’da yetişkinlerin yaklaşık yüzde 80’inin hala banka hesabı yok. Bu düşük gelirli ülkelerin ortalamasından daha yüksek bir oran. Dünya Bankası bunun güvenlik tasalarının yanı sıra, temel olarak dini ve kültürel inançlar, finans bölümüne duyulan inanç eksikliği ve düşük finansal okuryazarlık oranları sebebiyle kaynaklandığını söylüyor.
Lakin Dünya Bankası, önümüzdeki beş yıl ortasında yeni projeler sebebiyle banka hesabı sahibi Afgan yetişkinlerin oranının iki katına çıkmasını bekliyor.
Başşehir Kabil’de kentin silüeti son 20 yılda klasik kerpiç konutlar yerine yükselen binalarla birlikte değişti.
Taliban’ın düşüşüyle bir arada, çatışmaların sürdüğü kırsal bölgelerden kaçan insanların ve 1990’larda Taliban’dan kaçarak Pakistan ve İran’a yerleşen insanların ülkeye geri dönmesi, Kabil’in süratle kentleşmesine sebep oldu.
- Afyonun Afganistan’dan İngiltere’ye seyahati
Afyon üretimi kırsal iktisadın merkezi
Afganistan, dünyanın en büyük afyon üreticisi olmaya devam ediyor. İngiliz yetkililer, Birleşik Krallık’a gelen eroinin yaklaşık yüzde 95’inin Afganistan’dan geldiğini kestirim ediyor.
BM sayılarına göre Afganistan’da son 20 yılda haşhaş ekimi değerli ölçüde arttı. Çitçilere nar ve safran üzere eserlere geçmeleri istikametinde teşviklerde bulunulsa da ülkenin 34 kentinden sırf 12’sinde haşhaş ekimi yapılmadı.
Taliban, 2001 yılında haşhaş ekimine kısa periyodik bir yasak getirdi. Ancak bu biçimdedan beri hem Taliban birebir vakitte öbür beşerler için milyonlarca dolarlık bir gelir kaynağı haline geldi. Haşhaş üreten çiftçiler çoklukla kazandıkları üzerinden militanlara vergi ödemek zorunda kalıyor.
Ülkedeki siyasi istikrarsızlık, güvensizlik ve istihdamdaki olanaksızlıklar, haşhaş üretiminin artmasındaki temel sebep olarak görülüyor.