ABD’nin çekilmeyi sürdürdüğü Afganistan’ın başşehri Kabil’deki havalimanının güvenliği için, Türkiye’nin hem ABD hem Taliban’la görüşmeleri sürerken, Taliban Kabil’i kuşattı. Son gelişmeler ışığında Türkiye’nin havalimanı nazaranviyle ilgili atmayı planladığı adımları Türk yetkililere sorduk.
ABD’nin çekilme süreci tamamlanmadan Afganistan’ın büyük bir kısmını ele geçiren Taliban, Pazar sabahı Başşehir Kabil’i de kuşattığını duyurdu.
Taliban’ın son ilerleyişiyle birlikte Türkiye’nin Kabil Hamid karzai Milletlerarası Havalimanı’nda üstleneceği güvenliği sağlama misyonuyla ilgili de soru işaretleri oluştu.
Kabil’deki başta ABD olmak üzere biroldukca Batı ülkesinin büyükelçilikleri ve diplomatik misyonları kapasitelerini küçültme sonucu aldı ve çalışanlarını Kabil Havalimanı üzerinden tahliye etmeye başladı.
BBC Türkçe’nin ulaştığı, Afganistan’daki gelişmeler üzerine çalışan Türk diplomatik kaynaklar, Türkiye’nin Kabil Büyükelçiliği’nde çalışan bakılırsavlilerin ve Afganistan’daki Türk askerinin tahliyesi edilmesi için çabucak hemen bir karar alınmadığını; lakin gelişmelerin yakından takip edildiğini söylemiş oldu.
Bu esnada Taliban’la Türkiye içindeki görüşmeler de sürüyor.
“Taliban’a karşın Afganistan’da bir adım atmak artık mümkün değil”
BBC Türkçe’ye bilgi veren bir Türk güvenlik yetkilisi, son gelişmeler ışığında, artık Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda üstlenmesi planlanan nazaranvin Taliban’a karşın yapılmasının mümkün olmadığını söylemiş oldu.
Türkiye, son günlerde Taliban’ın ülke genelinde süratle ilerlemesi ve Kabil’e yaklaşması karşısında tahliye için gerekli tedbirleri almış durumda.
Ankara bir yandan da Taliban’la görüşmeleri sürdürerek Kabil Havalimanı’ndaki nazaranvi üstlenmek için hazırlıklarına devam ediyor.
Lakin görüştüğümüz yetkililer, son sonucun verilmesi için çabucak hemen erken olduğunu; bu mevzuda belirleyici iki etken olduğunu söylüyor: Taliban’ın yaklaşımı ve ABD başta olmak üzere NATO müttefikleri ile Batı ülkelerinin ülkedeki varlığının boyutu.
Üst seviye bir Türk güvenlik yetkilisine bakılırsa “Taliban’ın biroldukça ülkeyle direkt temas kurmuş olması, milletlerarası sisteme entegre olma eforu ve izole olmamak için attığı adımlar göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye ile uzlaşması hâlâ muhtemel. Yani Taliban’la görüşerek Kabil Havalimanı’na vazife alma ihtimali yüksek.”
Tıpkı yetkiliye göre ABD’nin ve Avrupa ülkelerinin büyükelçiliklerini büsbütün kapatmamış olması, Rusya’nın da diplomatik temsilciğinin açık kalacağını açıklaması, Kabil Havalimanı’na duyulan gereksinimin devam ettiğini gösteriyor.
İngiliz Savunma Bakanı Ben Wallace’ın, “Afganistan’da hükümette kim olursa olsun, belli memleketler arası normları karşılıyorsa, İngiltere o hükümetle çalışacaktır” açıklamasını hatırlatan yetkiliye bakılırsa, Taliban’la bu ülkelerin temasının devam ettiği düşünüldüğünde, Ankara için “Taliban’la ipleri koparmak makul görünmüyor:”
“Kabil Havalimanı’nda planlanan bakılırsavin emeli Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesini engellemek ya da Taliban’la savaşmak değil. Muhtaçlık devam ettiği sürece memleketler arası hava güvenliğini sağlamak. Taliban ülkede sıhhat, iktisat, eğitim sistemlerini oturtması, ticaret yapması için havayoluna muhtaçlık duyacak. Başka ülkelerin oradaki varlığına da gereksinim duyacak. bu biçimde bir durumda, Taliban’la görüşmelerin gidişatına bağlı olarak havalimanını müdafaa nazaranvini üstlenebiliriz.
“Ama Taliban’ın havalimanını ben denetim edeceğim, burada hiç bir ülkeye gereksinimim yok demesi halinde, tüm öteki ülkelerin büyükelçiliklerini kapatıp gitmesi halinde, aslına bakarsan kullanılmayacak bir havalimanını Taliban’a karşın niye koruyalım?”
Getty Images
Taliban’la görüşmelerde ilerleme sağlanabilir mi?
Taliban Kabil’e yaklaşırken, hafta ortasında son durumu konuştuğumuz üst seviye diplomatik yetkililer, Taliban’ın masada direkt Türkiye’ye “Ülkede büyükelçiliğinizi müdafaa misyonu haricinde asker bulundurmaya devam ederseniz, işgal gücü sayarız” söylemiş olduğini belirtti.
Yani Taliban’ın bu taraftaki açıklamaları, basına verilen demeçlerle hudutlu değil.
Türkiye ise Taliban’a muharip güç olmadığını, insani yardımlar, ticaret ve memleketler arası sistemden izole olmamasını sağlayacak adımların atılması için havalimanında bulunmasının kıymetli olduğunu söylüyor. Taliban ise bunun fakat kendi idaresinde mümkün olabileceği karşılığını veriyordu.
“Anlaşma Afgan Hükümeti’yle imzalanabilir, Taliban’la değil”
Türkiye, askeri kısmının iç güvenliğini sağladığı Kabil Havalimanı’nı muhafaza nazaranvini devralmak için, alanda kuvvetli olan Taliban’la görüşse de, memleketler arası hukuka bakılırsa bunun Afgan hükümetiyle uzlaşılarak yapılması gerekiyor.
Bunun için Afganistan Hükümeti’yle notalar üzerinden uzlaşı sağlandığı, oradan gelen talep doğrultusunda TBMM’den tezkere çıkarılabileceği, bu koşullar oluşturulduktan daha sonra Türk askerinin Kabil Havalimanı’na konuşlandırılabileceği belirtiliyor.
Tüm bu adımlar atıldıktan daha sonra Taliban’ın başşehri ele geçirmesi halinde Taliban’la buna yönelik görüşmeler yapılabilirdi.
Lakin artık idarenin Taliban’a devredilmesi halinde, Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğini sağlaması için artık legal Afgan hükümetiyle değil Taliban’la mutabakatı gerekiyor. Bu da nazaranvin meşruiyetiyle ilgili biroldukca soru işareti doğuruyor.
Getty Images Kabil
Taliban Türkiye’yle muahedeye niye yanaşmıyor?
Türkiye, Nisan ayında Taliban’la Afgan Hükümeti’nin İstanbul’da masaya oturması planlanırken üstlendiği konut sahipliği rolü sebebiyle, Taliban’la bağlantısını artırmıştı.
Lakin ABD’nin hangi koşul altında olursa olsun çekileceğinin muhakkak olmasının akabinde Taliban, hükümetle İstanbul’da masaya oturmadı.
Haziran ayından itibaren Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğinden sorumlu bulunmasına yönelik planlar gündeme geldiğinde, Taliban’ın hali daha yumuşaktı.
Halin sertleşmesinin ve “işgalci güç sayarız” açıklamalarının artması üzerine Türk yetkililer korkularını lisana getirdiğinde, Amerikalı mevkidaşları, Taliban’ın bu açıklamalarının göstermelik olduğunu, zımnen bir muahedeleri bulunduğu için Taliban’ın Türkiye’ye tehdit oluşturmayacağını iletti.
Fakat açıklamalar sertleşerek devam etti ve nihayetinde Doha’daki görüşmelerde Taliban bunu Türklere direkt söylemiş oldu.
Ankara, bu sertleşmenin arkasında, Türkiye’nin Kabil’de misyon almasını istemeyen ve Taliban üzerinde tesirli olan dış ülkelerin hissesi olduğunu görüşüne sahip.
İran ve Türkiye ile ABD içindeki görüşmelerden duyduğu rahatsızlığı açıkça lisana getiren Rusya, bunların başında geliyor. Taliban’ın bu ülkelerle üst seviye irtibat kurabilmek için Türkiye’ye yönelik sert açıklamalar yapmış olabileceği, güvenlik yetkilileri tarafınca lisana getiriliyor.
Taliban üzerine muhakkak bir tesiri olan Pakistan ve Katar’ın da bu süreçte yapan olmayan biçimde rol oynadığı düşünülüyor.
Dışişleri kaynakları, İstanbul’daki görüşmeler planlanırken Katar’ın bundan rahatsız olduğunu, kendi ülkelerinde görüşmelerin devam edebileceğini belirttiğini ve Taliban’ı da bu türlü yönlendirmiş olabileceğini belirtiyor.
İstanbul görüşmelerine katılmayarak haftalar daha sonra büsbütün iptal edilmesine yol açan Taliban, Temmuz ayında Afgan hükümetiyle Doha’da masaya oturmuştu.
Akabinde Doha, Ağustos ayının başında Afganistan için bir memleketler arası toplantıya konut sahipliğini yapacağını deklare etti. Afganistan’ın altı hudut komşusu (İran, Pakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Çin) ile ABD, Rusya, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’nden de temsiclilerin çağrıldığını toplantıya Türkiye davet edilmedi. Bu da Ankara’da reaksiyonla karşılandı. Reaksiyonun iletilmesine karşın Doha, Ankara’yı iştirakçiler ortasına eklemedi.
Pakistan da Ankara’nın bu süreçte Taliban’la bağlantısı hesaba katılarak en hayli takviye beklenen ülkelerden bir tanesiydi. Lakin o da, Türkiye’nin ABD’nin çekilmesi daha sonrasında Kabil Havalimanı’nda bu biçimde kritik bir misyonu üstlenmesine takviye olmak konusunda istekli davranmadı.
Ankara, Pakistan’ın Taliban üzerinde kuvvetli bir otoritesi bulunmadığını kabul etmekle bir arada daha yapan bir diyalog için yardımcı olabileceği; lakin bunu tercih etmediği görüşünde.
Getty Images
Taliban ile üst seviye görüşme gündemde
ABD ile olumlu gündem yakalayabilmek ve S-400’ler, PYD’ye takviye üzere başka uyuşmazlık alanlarında da uzaklık kat edebilmek için Kabil Havalimanı’nın güvenliğini üstlenmeye hazır olan Ankara, Afgan Hükümeti’nin çabucak hemen bakılırsavde olduğu müddette, Taliban’ı da ikna edebilmek için daha üst seviye bir görüşme gerçekleştirmeyi de masaya yatırdı.
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Taliban’ın üç yöneticisinden biri olan siyasi heyetin başındaki Molla Abdulgani Baradar ile Temmuz ayı sonunda Pekin’de görüşmüştü.
Bu görüşmenin sembolik değeri olduğunu; Çin’in bu biçimdece Taliban üzerinde tesir yaratmak için bir meşruiyet gösterisi yaptığını belirten diplomatik kaynaklar, tıpkı biçimde bir Taliban heyetinin Ankara’da ağırlanabileceğini; bunun için Molla Baradar’a bir ileti iletildiğini de söylemiş oldu.
Erdoğan da, 11 Ağustos’ta katılığı bir canlı yayında “Taliban’la birtakım görüşmelere varıncaya dek şu an ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen benim bile onların önderi durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir.” demişti.
Fakat Taliban’ın Kabil’i ele geçirdiği ve Afgan Hükümeti’nin ortadan kalktığı bir senaryoda bu biçimde bir adım atılabilir mi; bu hem Taliban’ın haline birebir vakitte milletlerarası alanda Taliban’ın ne kadar kabul bakılırsaceğine bağlı.
ABD’nin çekilme süreci tamamlanmadan Afganistan’ın büyük bir kısmını ele geçiren Taliban, Pazar sabahı Başşehir Kabil’i de kuşattığını duyurdu.
Taliban’ın son ilerleyişiyle birlikte Türkiye’nin Kabil Hamid karzai Milletlerarası Havalimanı’nda üstleneceği güvenliği sağlama misyonuyla ilgili de soru işaretleri oluştu.
Kabil’deki başta ABD olmak üzere biroldukca Batı ülkesinin büyükelçilikleri ve diplomatik misyonları kapasitelerini küçültme sonucu aldı ve çalışanlarını Kabil Havalimanı üzerinden tahliye etmeye başladı.
BBC Türkçe’nin ulaştığı, Afganistan’daki gelişmeler üzerine çalışan Türk diplomatik kaynaklar, Türkiye’nin Kabil Büyükelçiliği’nde çalışan bakılırsavlilerin ve Afganistan’daki Türk askerinin tahliyesi edilmesi için çabucak hemen bir karar alınmadığını; lakin gelişmelerin yakından takip edildiğini söylemiş oldu.
Bu esnada Taliban’la Türkiye içindeki görüşmeler de sürüyor.
“Taliban’a karşın Afganistan’da bir adım atmak artık mümkün değil”
BBC Türkçe’ye bilgi veren bir Türk güvenlik yetkilisi, son gelişmeler ışığında, artık Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda üstlenmesi planlanan nazaranvin Taliban’a karşın yapılmasının mümkün olmadığını söylemiş oldu.
Türkiye, son günlerde Taliban’ın ülke genelinde süratle ilerlemesi ve Kabil’e yaklaşması karşısında tahliye için gerekli tedbirleri almış durumda.
Ankara bir yandan da Taliban’la görüşmeleri sürdürerek Kabil Havalimanı’ndaki nazaranvi üstlenmek için hazırlıklarına devam ediyor.
Lakin görüştüğümüz yetkililer, son sonucun verilmesi için çabucak hemen erken olduğunu; bu mevzuda belirleyici iki etken olduğunu söylüyor: Taliban’ın yaklaşımı ve ABD başta olmak üzere NATO müttefikleri ile Batı ülkelerinin ülkedeki varlığının boyutu.
Üst seviye bir Türk güvenlik yetkilisine bakılırsa “Taliban’ın biroldukça ülkeyle direkt temas kurmuş olması, milletlerarası sisteme entegre olma eforu ve izole olmamak için attığı adımlar göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye ile uzlaşması hâlâ muhtemel. Yani Taliban’la görüşerek Kabil Havalimanı’na vazife alma ihtimali yüksek.”
Tıpkı yetkiliye göre ABD’nin ve Avrupa ülkelerinin büyükelçiliklerini büsbütün kapatmamış olması, Rusya’nın da diplomatik temsilciğinin açık kalacağını açıklaması, Kabil Havalimanı’na duyulan gereksinimin devam ettiğini gösteriyor.
İngiliz Savunma Bakanı Ben Wallace’ın, “Afganistan’da hükümette kim olursa olsun, belli memleketler arası normları karşılıyorsa, İngiltere o hükümetle çalışacaktır” açıklamasını hatırlatan yetkiliye bakılırsa, Taliban’la bu ülkelerin temasının devam ettiği düşünüldüğünde, Ankara için “Taliban’la ipleri koparmak makul görünmüyor:”
“Kabil Havalimanı’nda planlanan bakılırsavin emeli Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesini engellemek ya da Taliban’la savaşmak değil. Muhtaçlık devam ettiği sürece memleketler arası hava güvenliğini sağlamak. Taliban ülkede sıhhat, iktisat, eğitim sistemlerini oturtması, ticaret yapması için havayoluna muhtaçlık duyacak. Başka ülkelerin oradaki varlığına da gereksinim duyacak. bu biçimde bir durumda, Taliban’la görüşmelerin gidişatına bağlı olarak havalimanını müdafaa nazaranvini üstlenebiliriz.
“Ama Taliban’ın havalimanını ben denetim edeceğim, burada hiç bir ülkeye gereksinimim yok demesi halinde, tüm öteki ülkelerin büyükelçiliklerini kapatıp gitmesi halinde, aslına bakarsan kullanılmayacak bir havalimanını Taliban’a karşın niye koruyalım?”
Getty Images
Taliban’la görüşmelerde ilerleme sağlanabilir mi?
Taliban Kabil’e yaklaşırken, hafta ortasında son durumu konuştuğumuz üst seviye diplomatik yetkililer, Taliban’ın masada direkt Türkiye’ye “Ülkede büyükelçiliğinizi müdafaa misyonu haricinde asker bulundurmaya devam ederseniz, işgal gücü sayarız” söylemiş olduğini belirtti.
Yani Taliban’ın bu taraftaki açıklamaları, basına verilen demeçlerle hudutlu değil.
Türkiye ise Taliban’a muharip güç olmadığını, insani yardımlar, ticaret ve memleketler arası sistemden izole olmamasını sağlayacak adımların atılması için havalimanında bulunmasının kıymetli olduğunu söylüyor. Taliban ise bunun fakat kendi idaresinde mümkün olabileceği karşılığını veriyordu.
“Anlaşma Afgan Hükümeti’yle imzalanabilir, Taliban’la değil”
Türkiye, askeri kısmının iç güvenliğini sağladığı Kabil Havalimanı’nı muhafaza nazaranvini devralmak için, alanda kuvvetli olan Taliban’la görüşse de, memleketler arası hukuka bakılırsa bunun Afgan hükümetiyle uzlaşılarak yapılması gerekiyor.
Bunun için Afganistan Hükümeti’yle notalar üzerinden uzlaşı sağlandığı, oradan gelen talep doğrultusunda TBMM’den tezkere çıkarılabileceği, bu koşullar oluşturulduktan daha sonra Türk askerinin Kabil Havalimanı’na konuşlandırılabileceği belirtiliyor.
Tüm bu adımlar atıldıktan daha sonra Taliban’ın başşehri ele geçirmesi halinde Taliban’la buna yönelik görüşmeler yapılabilirdi.
Lakin artık idarenin Taliban’a devredilmesi halinde, Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğini sağlaması için artık legal Afgan hükümetiyle değil Taliban’la mutabakatı gerekiyor. Bu da nazaranvin meşruiyetiyle ilgili biroldukca soru işareti doğuruyor.
Getty Images Kabil
Taliban Türkiye’yle muahedeye niye yanaşmıyor?
Türkiye, Nisan ayında Taliban’la Afgan Hükümeti’nin İstanbul’da masaya oturması planlanırken üstlendiği konut sahipliği rolü sebebiyle, Taliban’la bağlantısını artırmıştı.
Lakin ABD’nin hangi koşul altında olursa olsun çekileceğinin muhakkak olmasının akabinde Taliban, hükümetle İstanbul’da masaya oturmadı.
Haziran ayından itibaren Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğinden sorumlu bulunmasına yönelik planlar gündeme geldiğinde, Taliban’ın hali daha yumuşaktı.
Halin sertleşmesinin ve “işgalci güç sayarız” açıklamalarının artması üzerine Türk yetkililer korkularını lisana getirdiğinde, Amerikalı mevkidaşları, Taliban’ın bu açıklamalarının göstermelik olduğunu, zımnen bir muahedeleri bulunduğu için Taliban’ın Türkiye’ye tehdit oluşturmayacağını iletti.
Fakat açıklamalar sertleşerek devam etti ve nihayetinde Doha’daki görüşmelerde Taliban bunu Türklere direkt söylemiş oldu.
Ankara, bu sertleşmenin arkasında, Türkiye’nin Kabil’de misyon almasını istemeyen ve Taliban üzerinde tesirli olan dış ülkelerin hissesi olduğunu görüşüne sahip.
İran ve Türkiye ile ABD içindeki görüşmelerden duyduğu rahatsızlığı açıkça lisana getiren Rusya, bunların başında geliyor. Taliban’ın bu ülkelerle üst seviye irtibat kurabilmek için Türkiye’ye yönelik sert açıklamalar yapmış olabileceği, güvenlik yetkilileri tarafınca lisana getiriliyor.
Taliban üzerine muhakkak bir tesiri olan Pakistan ve Katar’ın da bu süreçte yapan olmayan biçimde rol oynadığı düşünülüyor.
Dışişleri kaynakları, İstanbul’daki görüşmeler planlanırken Katar’ın bundan rahatsız olduğunu, kendi ülkelerinde görüşmelerin devam edebileceğini belirttiğini ve Taliban’ı da bu türlü yönlendirmiş olabileceğini belirtiyor.
İstanbul görüşmelerine katılmayarak haftalar daha sonra büsbütün iptal edilmesine yol açan Taliban, Temmuz ayında Afgan hükümetiyle Doha’da masaya oturmuştu.
Akabinde Doha, Ağustos ayının başında Afganistan için bir memleketler arası toplantıya konut sahipliğini yapacağını deklare etti. Afganistan’ın altı hudut komşusu (İran, Pakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Çin) ile ABD, Rusya, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’nden de temsiclilerin çağrıldığını toplantıya Türkiye davet edilmedi. Bu da Ankara’da reaksiyonla karşılandı. Reaksiyonun iletilmesine karşın Doha, Ankara’yı iştirakçiler ortasına eklemedi.
Pakistan da Ankara’nın bu süreçte Taliban’la bağlantısı hesaba katılarak en hayli takviye beklenen ülkelerden bir tanesiydi. Lakin o da, Türkiye’nin ABD’nin çekilmesi daha sonrasında Kabil Havalimanı’nda bu biçimde kritik bir misyonu üstlenmesine takviye olmak konusunda istekli davranmadı.
Ankara, Pakistan’ın Taliban üzerinde kuvvetli bir otoritesi bulunmadığını kabul etmekle bir arada daha yapan bir diyalog için yardımcı olabileceği; lakin bunu tercih etmediği görüşünde.
Getty Images
Taliban ile üst seviye görüşme gündemde
ABD ile olumlu gündem yakalayabilmek ve S-400’ler, PYD’ye takviye üzere başka uyuşmazlık alanlarında da uzaklık kat edebilmek için Kabil Havalimanı’nın güvenliğini üstlenmeye hazır olan Ankara, Afgan Hükümeti’nin çabucak hemen bakılırsavde olduğu müddette, Taliban’ı da ikna edebilmek için daha üst seviye bir görüşme gerçekleştirmeyi de masaya yatırdı.
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Taliban’ın üç yöneticisinden biri olan siyasi heyetin başındaki Molla Abdulgani Baradar ile Temmuz ayı sonunda Pekin’de görüşmüştü.
Bu görüşmenin sembolik değeri olduğunu; Çin’in bu biçimdece Taliban üzerinde tesir yaratmak için bir meşruiyet gösterisi yaptığını belirten diplomatik kaynaklar, tıpkı biçimde bir Taliban heyetinin Ankara’da ağırlanabileceğini; bunun için Molla Baradar’a bir ileti iletildiğini de söylemiş oldu.
Erdoğan da, 11 Ağustos’ta katılığı bir canlı yayında “Taliban’la birtakım görüşmelere varıncaya dek şu an ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen benim bile onların önderi durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir.” demişti.
Fakat Taliban’ın Kabil’i ele geçirdiği ve Afgan Hükümeti’nin ortadan kalktığı bir senaryoda bu biçimde bir adım atılabilir mi; bu hem Taliban’ın haline birebir vakitte milletlerarası alanda Taliban’ın ne kadar kabul bakılırsaceğine bağlı.