Bir not kağıdı üstündeki “son uyarı” Soğuk Savaş çatışmasının tepesinde, Kabil’in sert kışının tam ortasında verilmişti. İngiltere maslahatgüzarı “Normal uçuşlar hala varken, gecikmeksizin Afganistan’ı terk etmenizi tavsiye etmek zorundayım” diyordu.
11 gün daha sonra, 30 Ocak 1989’da ABD’li maslahatgüzarın, siyasi mana yüklü sıradan bir merasimde ağırbaşlı bir biçimde Amerikan bayrağını indirişini izledik.
Son Sovyet askerleri haftalar ortasında çekilip, felaketle sonuçlanan 10 yıllık Afganistan müdahalesini bitmiş oldurecekti. Batılı diplomatik misyonların terk etmesi, Moskova takviyeli hükümeti sarsmayı amaçlıyordu.
İngiltere de bir vakit içinder “Asya’nın en güzeli” diye tanımlanan beyaz büyükelçilik binasının kapılarını kapattı.
O devir Dışişleri Bakanlığı Afganistan masasında vazife yapan İngiltere’nin eski Afganistan Büyükelçisi Stephen Evans “Büyükelçilik nazaranvlilerimiz kalıp, işlerine devam etmek isteseler de İngiliz bakanlar, kapatmaktan öteki deva olmadığını düşündüler” diye hatırlıyor.
Hem Washington tıpkı vakitte Londra yakında geri dönecekleri kelamı vermiş, lakin 2001’de ABD öncülüğündeki işgal Taliban’ı devirene dek diplomatik misyonları kapalı kalmıştı.
Artık yaklaşık 20 yıl süren NATO müdahalesi, yabancı güçlerin çıkışıyla sona ererken, kalmak mı, gitmek mi sorusu diplomatik temsilcilerin gündemlerinde bir daha birinci sırada.
Evans “Çok büyük bir güvenlik sorunu olmadığı sürece, büyükelçiliğimizi kapatarak benzeri bir işaret yollamayı katiyen istemeyiz” diyor. Bu görüş dikenli teller ve duvarlarla çevrili diplomatik ve yardım misyonlarında ve başkentteki öteki pek epey binada yankı bulan bir tavır.
Fakat ABD’nin beklenenden daha süratli çekilmesi, bölgelerin şaşırtan sürat ve ölçüde Taliban’ın eline geçmesi ve Covid-19’un fazlaca bulaşıcı bir varyantının yarattığı dehşet, buradaki öngörülemez ögelere yenilerini ekledi.
Hem Covid birebir vakitte güvenlik riskleri niçiniyle tahliye planları daima güncelleniyor, işçi sayısı da azaltılıyor. Kimi bavullar ne olur ne olmaz diye toplanmış duruyor. Birtakım günler sükûnet, kimi günler de korku hakim.
Bir Avrupalı diplomat “Bütün başkentlerimiz şu anda güvenlikle ilgileniyor” diye sızlanıyor.
“Son birkaç aydır daima güvenliği konuşuyoruz zira hepimiz buraya bağlıyız ve kalmak istiyoruz.”
Son Belçikalı diplomatlar bu hafta elveda dedi ve Avustralyalılar Mayıs ayında misyonlarını kapattı. Fransızlar neredeyse büsbütün ülkeyi terk etti ve İngilizler de başka herkes üzere daima durumu kıymetlendiriyor.
Olan biteni daha da gergin bir biçimde, kaygılı diplomatik temsilcilere yardım eden Afganlar, yabancı askerlere lisanı ve kültürü çeviri edenler ve aralıksız elektrik kesintileri ve sonu gelmez öfkeyle dolu kentte yaşayan, büyükelçiliklerin her hareketini, başlarına geleceklerin habercisi olarak izleyen, tehdit altındaki hayli sayıda Afgan.
Şu anda Kabil’deki önde gelen bir bağlantı şirketinin yöneticiliğini yapan ticaretten sorumlu eski Başbakan Yardımcısı Muqaddesa Yourish “Bir ülkeye gereğince fazlaca defa bahtının çöküş olduğu söylenirse, Afganların geriye ne umudu kalmış olabilir ki” diyor.
Avustralya hükümetinin süreksiz olacağını umduğunu söyleyerek Mayıs ayında Kabil’deki büyükelçiliğini kapatması hayli sayıda Afgan’ın canını sıkmıştı. Bu kere, İngiltere Büyükelçiliği, vaktin ruhuna uygun olarak tüm İngiliz vatandaşlarının Afganistan’ı “mümkün olan en kısa sürede” terk etmesini bir mektupla değil, bir tweetle istedi.
Yourish ıstırapla “Maalesef memleketler arası bir tek tip görüş ve dünya, çekilmenin suçluluğunu yansıtıyor ve bizim için de en kötüsünü, bir iç savaşı kestirim ediyor” diyor.
Afganlar, ağırlaşan savaştan da telaşlı.
İngilizler bir daha Amerikalıları izliyor. Tüm öbür yabancı misyonlar üzere. ABD büyükelçiliğini ve öteki biroldukça yeri korumak için yüzlerce askerini tutmayı planladığını belirtiyor.
Bu bile riskli. Bu hafta bir Taliban Sözcüsü, kalan tüm yabancı askerlerin “bir işgal ordusu” üzere algılanacağını söylemiş oldu. Taliban ise bunun çekilmeyi mümkün kılan ABD-Taliban muahedesinin ihlali olduğunda ısrarlı.
Taliban Sözcüsü Suhail Shaheen mevzuyu kendisine sorduğumda “ABD’yle yapılan müzakerelerde tüm bu başlıklar görüşüldü ve en nihayetinde ABD tüm askerlerini, danışmanlarını, eğitimlerini vb. ülkeden çekmeyi kabul etti” dedi.
Milletlerarası meşruiyetini geliştirmek isteyen Taliban da büyükelçilikleri gözlüyor. Geçen ay AB’nin yeni Afganistan Özel Temsilcisi Tomas Niklasson, Doha’daki Taliban başkanlarına güvenlik tasalarını iletti. Birkaç saat daha sonra, Kabil’deki diplomatik ve yardım misyonlarının korunacağını söyleyen bir yazılı açıklama yayımladılar.
Lakin herkes, bir Batılı diplomatın “Doha’daki diplomatlardan gelen cilalı sözler” diye tanımladığı açıklamaya, tüm Taliban kumandanlarının uygun davranacağına ikna olmuş değil. Ve Taliban yabancı temsilcilerin Kabil’de kalmasını isterken, işlerini yapmalarını, iktidardaki hükümeti desteklemelerini de istemiyor.
Şu anda Yeşil Bölge diye anılan yüksek güvenlikli alanın haricinde kalan kimi yabancı misyonlar, buraya geçmeyi planlıyor. Norveç, diplomatlar ve yardım çalışanlarının kullandığı yaşamsal kıymetteki bir sahra hastanesini gelecek bahar aylarına kadar faaliyette tutmayı kabul etti. Bu vakte kadar sivil bir hastanenin kurulması umuluyor. Hem Afganlar tıpkı vakitte yabancı misyonlar için en değerlisi, kimsenin görmek istemediği en makûs senaryoda bir tahliye güzergahı hizmet verebilecek milletlerarası havaalanı.
Hamid Karzai Memleketler arası Havaalanı şu anda NATO’nun yasal şemsiyesi altında Türk ve ABD’li askerler tarafınca korunuyor.
Fakat bu son günlerde bile Ankara ile şiddetli müzakereler, siyasi, güvenlik ve hukuk problemleriyle düğümlendi. Olağan bir de Taliban’ın inatçı tavrı var. NATO yetkilileri bir muahedeye varılabileceğinden umutlu.
Yani birden fazla büyükelçilik şu anda kalacakları bildirisini vermeye çalışıyor.
Medyada tahliye planlarının hızlandırıldığı haberlerinin çıkması üzerine, Kabil’deki ABD Büyükelçiliği “Kabil’deki ABD Büyükelçiliği açık ve açık kalacak” iletisini paylaştı.
Batılı bir diplomatsa “Kabil’deki büyükelçilikler kalacak. Lakin hassas bir devirdeyiz ve durumu günlük gözlemliyoruz. Büyükelçilik işçisinin güvenliği en önemlisi” dedi.
Kabil’deki bir öteki diplomatsa “İzlenmesi gereken büyükelçilik İngiltere’nin ki. Yalnızca Batılı misyonlar değil. Çin Büyükelçisi bile güvenlik bahislerinde diyaloğu artırma işareti veriyor” diye konuşuyor.
Yeşil Bölge’nin çabucak ortasındaki İngiltere Büyükelçiliği öbür kimi misyonlardan daha büyük, fakat başka birtakım birçoğuyla da birebir boyutlarda. ötürüsıyla, bir gösterge olarak alınıyor.
Ve tüm gözler, hem Afganlar tıpkı vakitte yabancılarınki, ülkede süratle değişen güvenlik durumunun üzerinde.
Eski Afgan Savunma Bakan Yardımcısı ve şu anda Kabil’deki Savaş ve Barış Çalışmaları Enstitüsü’nün başı Tamim Asey “Taliban’ın aldığı biroldukca bölge stratejik manada değersiz yerler, lakin propaganda için önemli” diye konuşuyor.
“Ancak bir daha sonraki savaş kentler için verilecek” diye de ekliyor.
Neler olduğuna dair anlatımın en az yaşananlar kadar kıymetli olduğu bir çatışmada, diplomatik temsilciler ne kadar sıkıntı olsa da, sakin kalıp, işlerine devam etmeye çalışıyorlar.
11 gün daha sonra, 30 Ocak 1989’da ABD’li maslahatgüzarın, siyasi mana yüklü sıradan bir merasimde ağırbaşlı bir biçimde Amerikan bayrağını indirişini izledik.
Son Sovyet askerleri haftalar ortasında çekilip, felaketle sonuçlanan 10 yıllık Afganistan müdahalesini bitmiş oldurecekti. Batılı diplomatik misyonların terk etmesi, Moskova takviyeli hükümeti sarsmayı amaçlıyordu.
İngiltere de bir vakit içinder “Asya’nın en güzeli” diye tanımlanan beyaz büyükelçilik binasının kapılarını kapattı.
O devir Dışişleri Bakanlığı Afganistan masasında vazife yapan İngiltere’nin eski Afganistan Büyükelçisi Stephen Evans “Büyükelçilik nazaranvlilerimiz kalıp, işlerine devam etmek isteseler de İngiliz bakanlar, kapatmaktan öteki deva olmadığını düşündüler” diye hatırlıyor.
Hem Washington tıpkı vakitte Londra yakında geri dönecekleri kelamı vermiş, lakin 2001’de ABD öncülüğündeki işgal Taliban’ı devirene dek diplomatik misyonları kapalı kalmıştı.
Artık yaklaşık 20 yıl süren NATO müdahalesi, yabancı güçlerin çıkışıyla sona ererken, kalmak mı, gitmek mi sorusu diplomatik temsilcilerin gündemlerinde bir daha birinci sırada.
Evans “Çok büyük bir güvenlik sorunu olmadığı sürece, büyükelçiliğimizi kapatarak benzeri bir işaret yollamayı katiyen istemeyiz” diyor. Bu görüş dikenli teller ve duvarlarla çevrili diplomatik ve yardım misyonlarında ve başkentteki öteki pek epey binada yankı bulan bir tavır.
Fakat ABD’nin beklenenden daha süratli çekilmesi, bölgelerin şaşırtan sürat ve ölçüde Taliban’ın eline geçmesi ve Covid-19’un fazlaca bulaşıcı bir varyantının yarattığı dehşet, buradaki öngörülemez ögelere yenilerini ekledi.
Hem Covid birebir vakitte güvenlik riskleri niçiniyle tahliye planları daima güncelleniyor, işçi sayısı da azaltılıyor. Kimi bavullar ne olur ne olmaz diye toplanmış duruyor. Birtakım günler sükûnet, kimi günler de korku hakim.
Bir Avrupalı diplomat “Bütün başkentlerimiz şu anda güvenlikle ilgileniyor” diye sızlanıyor.
“Son birkaç aydır daima güvenliği konuşuyoruz zira hepimiz buraya bağlıyız ve kalmak istiyoruz.”
Son Belçikalı diplomatlar bu hafta elveda dedi ve Avustralyalılar Mayıs ayında misyonlarını kapattı. Fransızlar neredeyse büsbütün ülkeyi terk etti ve İngilizler de başka herkes üzere daima durumu kıymetlendiriyor.
Olan biteni daha da gergin bir biçimde, kaygılı diplomatik temsilcilere yardım eden Afganlar, yabancı askerlere lisanı ve kültürü çeviri edenler ve aralıksız elektrik kesintileri ve sonu gelmez öfkeyle dolu kentte yaşayan, büyükelçiliklerin her hareketini, başlarına geleceklerin habercisi olarak izleyen, tehdit altındaki hayli sayıda Afgan.
Şu anda Kabil’deki önde gelen bir bağlantı şirketinin yöneticiliğini yapan ticaretten sorumlu eski Başbakan Yardımcısı Muqaddesa Yourish “Bir ülkeye gereğince fazlaca defa bahtının çöküş olduğu söylenirse, Afganların geriye ne umudu kalmış olabilir ki” diyor.
Avustralya hükümetinin süreksiz olacağını umduğunu söyleyerek Mayıs ayında Kabil’deki büyükelçiliğini kapatması hayli sayıda Afgan’ın canını sıkmıştı. Bu kere, İngiltere Büyükelçiliği, vaktin ruhuna uygun olarak tüm İngiliz vatandaşlarının Afganistan’ı “mümkün olan en kısa sürede” terk etmesini bir mektupla değil, bir tweetle istedi.
Yourish ıstırapla “Maalesef memleketler arası bir tek tip görüş ve dünya, çekilmenin suçluluğunu yansıtıyor ve bizim için de en kötüsünü, bir iç savaşı kestirim ediyor” diyor.
Afganlar, ağırlaşan savaştan da telaşlı.
İngilizler bir daha Amerikalıları izliyor. Tüm öbür yabancı misyonlar üzere. ABD büyükelçiliğini ve öteki biroldukça yeri korumak için yüzlerce askerini tutmayı planladığını belirtiyor.
Bu bile riskli. Bu hafta bir Taliban Sözcüsü, kalan tüm yabancı askerlerin “bir işgal ordusu” üzere algılanacağını söylemiş oldu. Taliban ise bunun çekilmeyi mümkün kılan ABD-Taliban muahedesinin ihlali olduğunda ısrarlı.
Taliban Sözcüsü Suhail Shaheen mevzuyu kendisine sorduğumda “ABD’yle yapılan müzakerelerde tüm bu başlıklar görüşüldü ve en nihayetinde ABD tüm askerlerini, danışmanlarını, eğitimlerini vb. ülkeden çekmeyi kabul etti” dedi.
Milletlerarası meşruiyetini geliştirmek isteyen Taliban da büyükelçilikleri gözlüyor. Geçen ay AB’nin yeni Afganistan Özel Temsilcisi Tomas Niklasson, Doha’daki Taliban başkanlarına güvenlik tasalarını iletti. Birkaç saat daha sonra, Kabil’deki diplomatik ve yardım misyonlarının korunacağını söyleyen bir yazılı açıklama yayımladılar.
Lakin herkes, bir Batılı diplomatın “Doha’daki diplomatlardan gelen cilalı sözler” diye tanımladığı açıklamaya, tüm Taliban kumandanlarının uygun davranacağına ikna olmuş değil. Ve Taliban yabancı temsilcilerin Kabil’de kalmasını isterken, işlerini yapmalarını, iktidardaki hükümeti desteklemelerini de istemiyor.
Şu anda Yeşil Bölge diye anılan yüksek güvenlikli alanın haricinde kalan kimi yabancı misyonlar, buraya geçmeyi planlıyor. Norveç, diplomatlar ve yardım çalışanlarının kullandığı yaşamsal kıymetteki bir sahra hastanesini gelecek bahar aylarına kadar faaliyette tutmayı kabul etti. Bu vakte kadar sivil bir hastanenin kurulması umuluyor. Hem Afganlar tıpkı vakitte yabancı misyonlar için en değerlisi, kimsenin görmek istemediği en makûs senaryoda bir tahliye güzergahı hizmet verebilecek milletlerarası havaalanı.
Hamid Karzai Memleketler arası Havaalanı şu anda NATO’nun yasal şemsiyesi altında Türk ve ABD’li askerler tarafınca korunuyor.
Fakat bu son günlerde bile Ankara ile şiddetli müzakereler, siyasi, güvenlik ve hukuk problemleriyle düğümlendi. Olağan bir de Taliban’ın inatçı tavrı var. NATO yetkilileri bir muahedeye varılabileceğinden umutlu.
Yani birden fazla büyükelçilik şu anda kalacakları bildirisini vermeye çalışıyor.
Medyada tahliye planlarının hızlandırıldığı haberlerinin çıkması üzerine, Kabil’deki ABD Büyükelçiliği “Kabil’deki ABD Büyükelçiliği açık ve açık kalacak” iletisini paylaştı.
Batılı bir diplomatsa “Kabil’deki büyükelçilikler kalacak. Lakin hassas bir devirdeyiz ve durumu günlük gözlemliyoruz. Büyükelçilik işçisinin güvenliği en önemlisi” dedi.
Kabil’deki bir öteki diplomatsa “İzlenmesi gereken büyükelçilik İngiltere’nin ki. Yalnızca Batılı misyonlar değil. Çin Büyükelçisi bile güvenlik bahislerinde diyaloğu artırma işareti veriyor” diye konuşuyor.
Yeşil Bölge’nin çabucak ortasındaki İngiltere Büyükelçiliği öbür kimi misyonlardan daha büyük, fakat başka birtakım birçoğuyla da birebir boyutlarda. ötürüsıyla, bir gösterge olarak alınıyor.
Ve tüm gözler, hem Afganlar tıpkı vakitte yabancılarınki, ülkede süratle değişen güvenlik durumunun üzerinde.
Eski Afgan Savunma Bakan Yardımcısı ve şu anda Kabil’deki Savaş ve Barış Çalışmaları Enstitüsü’nün başı Tamim Asey “Taliban’ın aldığı biroldukca bölge stratejik manada değersiz yerler, lakin propaganda için önemli” diye konuşuyor.
“Ancak bir daha sonraki savaş kentler için verilecek” diye de ekliyor.
Neler olduğuna dair anlatımın en az yaşananlar kadar kıymetli olduğu bir çatışmada, diplomatik temsilciler ne kadar sıkıntı olsa da, sakin kalıp, işlerine devam etmeye çalışıyorlar.