On yedi yaşındaki Israr*, gece yarısı uyurken gelen bir telefon üzerine uyandı. “yaşamım boyunca hiç unutamayacağım bir telefon konuşmasıydı” diye anlatıyor o telefon konuşmasını.
Saat sabahın 2’siydi ve Israr yorgunluktan ölüyordu. Bütün gün muhafaza nazaranvlisi olarak çalışmıştı.
Telefonun öbür ucundaki kişi ağabeyiydi. Bir küme erkeğin meskenlerini bastığını, babalarını meskenin dışına çıkarıp vurarak öldürdüklerini anlatıyordu.
“Hemen konuta dönmemi istedi” diyor Israr.
Israr’la Pakistan’ın yedi aşiretler bölgesinden biri olan Orakzai’de karşılaştım. Afganistan sonundaki öteki vilayetler üzere Orakzai de yüklü olarak Peştu nüfusun yaşadığı bir bölge.
Israr’ın babası öldürüldükten üç gün daha sonra, Irak Şam İslam Devleti’nin Horasan Vilayeti kolu olarak bilinen IŞİD-H örgütü cinayeti üstlendi.
IŞİD-H, Israr’ın babasını Pakistan ordusunun muhbiri olmakla suçladı. Israr ise bu iddiayı reddediyor:
“Babamın Orakzai’de bir dükkanı vardı. Kendi aşiretine yardım ediyordu, bilhassa de savaş daha sonrası meskenlerini terk edip oraya geri dönmek zorunda kalanlara yardım ediyordu. Hiç düşmanı yoktu. O bölgedeki en yaşlı, prestijli bireylerden bir tanesiydi” diyor Israr.
Taliban ve IŞİD-H, Afganistan’da birbirlerine karşı üstünlük uğraşı yürütüyor.
Burada, Pakistan’da ise durum biraz daha kasvetli.
Artan şiddet olayları
Israr’ın babasına yönelik atak birinci değildi. Birebir gün, Orakzai’de diğer bir erkek daha öldürüldü. O kişinin de Pakistan ordusunun ‘muhbiri’ olduğu tez ediliyordu. O saldırıyı da IŞİD-K üstlendi.
Orakzai, Pakistan’ın yedi aşiret bölgesinden biri. Öbürleri, daha evvel Birleşik Krallık sömürgesi maddelerinin karar sürdüğü Bajaur, Mohmand, Hayber, Kurram, Kuzey Veziristan ve Güney Veziristan.
Aşiretler bölgesi Mayıs 2018’de Hayber Pahtunhva vilayetine katıldı, nüfuslar da Pakistan’ın sivil nüfusuna dahil edildi.
İslamabad merkezli araştırma kuruluşu Pakistan Barış Çalışmaları Enstitüsü’nün (PIPS) bilgilerine göre bu yıl bölgede şiddet olaylarında artış yaşandı.
Şiddet olaylarının sorumlusu yüklü olarak Afgan Talibanı’nın “ideolojik ikizi” olarak bilinen Tehrik-i Pakistan (TTP) var. TTP, Afgan mevkiidaşlarının müsaadeden gidip Pakistan’da Şeriat sistemi getirmeyi istiyor.
PIPS’in datalarına göre TTP, geçen sene Pakistan’da 95 hücum düzenledi, bu taarruzlarda 140 kişi öldü. Bu yılın birinci altı ayında da 44 atak düzenlendi.
Afganistan’da Temmuz ayından daha sonra Taliban süratle ilerleyip biroldukça vilayetin denetimini ele geçirirken, TTP de faaliyetlerini arttırdı.
Küme, Temmuz-Eylül ortası 44 akın düzenledi, bu hücumlarda 73 kişi öldü. Öldürülenlerin birçok Pakistan’ın resmi kurumlarındaki kamu çalışanlarıydı.
Tehditler ve gözdağı
Yaşanan şiddetli hücumların yanı sıra, bölgede aylardır halka yönelik tehditler savruluyor, tansiyon de tırmanıyordu.
Birtakım bölge sakinleri, Afgan ve Pakistanlı numaraların arayıp haraç istediklerini anlatıyor. Ahmed*, Bajaur’da bakılırsavli bir toplumsal hizmetler çalışanı ve iş insanı. BBC’ye konuşan Ahmed, Temmuz ve Ağustos’ta farklı numaralardan telefonlardan geldiğini söylemiş oldu.
Taliban’dan olduğunu söyleyen bireyler Ahmed’i gece gündüz aramaya başladı.
Arayanlar Taliban’dan olduklarını söylüyor ve para talep ediyorlardı.
“Haraç istiyorlardı” diyor Ahmed. “Reddetmeme karşın sesli bildiri, WhatsApp iletileri göndermeye devam ettiler. Ödemezsem bana ve aileme ziyan vereceklerini söylemiş olduler.”
Ahmed, vilayet idaresini arayıp sivil ve askeri yetkililere ispatlar sunduğunu anlattı.
“Sürekli olarak arayıp onları bilgilendirdim. Mahallî idare, bu telefonları alan tek kişi olmadığımı, Bajaur’da biroldukca kişinin telefonda tıpkı tehditleri aldıklarını söylemiş oldu.”
“her insanın güvenliğini sağlamanın mümkün olmadığını söylemiş olduler ve kendi güvenliğimi kendim sağlamam gerektiğini, meskene güvenlik kameraları yerleştirmemi tavsiye ettiler.”
Bajaur bölgesinde askeri ve sivil kurumlar.
TTP kimdir?
TTP, Beytullah Mehsud tarafınca 2007 sonlarında Güney Veziristan’da kuruldu.
Militan hareket, Pakistan ordusunun İslamabad’da, radikal bir imamın nazaranvli olduğu Lal Mescid isimli mescide yönelik düzenlediği operasyona karşı oluştu. İmam, bir periyot Pakistan’ın istihbarat kurumuna (ISI) yakın bir isim olarak görülüyordu.
West Point’teki ABD Askeri Akademisi’nde bakılırsavli öğretim vazifelisi Dr. Amira Jadoon’a göre, Afganistan ve Pakistan Talibanları içindeki bağlar 11 Eylül saldırısına ve 2001’de Afganistan’daki birinci Taliban idaresinin yıkılışına uzanıyor.
TTP, kurulduktan daha sonra Pakistan devletine yönelik akınları artırdı, hem sivilleri tıpkı vakitte güvenlik kuvvetlerini gaye aldı. Pakistan ordusu misillemeyle karşılık verdi ve TTP önderlerini Afganistan’da çıkardı. TTP önderleri, 2015’ten bu yana Afganistan’da yaşıyor ve Pakistan’a karşı “düşük yoğunluklu” gayret yürütüyorlardı.
Afgan Taliban’ı geçen Temmuz ayında Kabil’e gerçek ilerlerken, TTP de daha görünür hale geliyordu.
Pakistan Talibanı önderi Noor Wali Mehsud, CNN’e açıklamasında Afgan Talibanı’nın zaferinin “Bütün Müslüman halkı için zafer olduğunu” söylemişti. Mehsud’un Pakistan için de bir uyarısı vardı:
“Bizim gayretimiz sadece Pakistan’da, Pakistan güvenlik kuvvetleriyle savaşıyoruz.
“Pakistan’ın aşiretler bölgesinin denetimini ele geçirmeyi ve onları bağımsız yapmayı umuyoruz.”
Uzmanlar TTP’nin Afgan Talibanı tarafınca cesaretlendirildiğini söylüyor.
Singapur merkezli terör uzmanı Abdul sıradan, Afganistan’da Taliban’ın zaferinin “kesinlikle TTP’yi de cesaretlendirdiği” görüşünde:
“Amerika Afganistan’da kaybettiyse, Pakistan’da da kaybedebilir diye düşünüyorlar.”
“Ayrıca, etnik tansiyonu körüklüyor, yerelde yaşanan ıstırapların üstüne gidiyorlar… TTP bilhassa Peştu halkının yaşadığı mağduriyeti istismar etmeye çalışıyor.”
Lakin Pakistan’ın eski ulusal güvenlik danışmanı, emekli General Nasir Janjua’ya göre ise “TTP zayıflıyor.”
Janjua şu yorumu yapıyor:
“Artan şiddet hayatta kalma uğraşları.”
Pakistan ordusunun halkla bağlantılar kolu (ISPR), TTP’nin bölgede artan taarruzlarını hafifçee alıyor ve olayları aşiret bölgelerindeki militanlara bağlıyor.
ISPR sözcüsü BBC’ye açıklamasında “Terör örgütleri sıklıkla mağlubiyete uğratıldı. Lakin bir daha de kimi tek tük olaylar yaşanıyor” dedi.
Düzgün Taliban, Makûs Taliban
Pakistan devletinin geçmişten bu yana Afganistan Talibanı ile kuvvetli ilgilere sahip olduğu ve dünyaya Afganistan’daki yeni rejimi kabullenmeleri konusunda teşvik edici bildiriler verdiği biliniyor.
Fakat, beraberinde devlet, Pakistan’daki Taliban’a karşı da son 10 yılda çetin bir gayret verdi, ülke genelinde binlerce sivil ve güvenlik gücü öldü.
Devletin izlediği metoda genel olarak Pakistan’ın “İyi Taliban, Berbat Taliban” stratejisi deniyor. Afganistan’daki Taliban yeterli, Pakistan’daki Taliban berbat görülüyor.
Pakistan ordusu aşiretler bölgesindeki militanları uzaklaştırabilmek için hayli sayıda operasyon düzenledi, yüzbinlerce kişiyi meskenlerini terk etmeye zorladı.
Pakistan’da 2014 yılında aileler Pakistan Talibanı’ndan kaçarken görülüyor.
Başka yandan Pakistan hükümeti, senelerca Pakistan’daki Taliban ile barış mutabakatına varmanın yolunu bulmak için müzakereler de yürüttü.
Fakat IŞİD-H’nın aşiret bölgelerindeki varlığı Pakistanlı yetkililer için sorun teşkil etmeye devam ediyor.
IŞİD-H’nın Afganistan’daki Taliban’dan ayrıştığı noktalar da var. IŞİD-H, Afgan Talibanı’nı, Doha’daki görüşmelerde cihattan vazgeçmekle suçluyor. IŞİD-H, Taliban’ı “dönek” olarak ötürüsıyla yasal gaye olarak görüyor.
İsveç merkezli bağımsız cihat araştırmacısı Abdul Sayed, “IŞİD-H örgütünün TTP (Pakistan Talibanı) ile mezhepsel farkları da var. Örgüt onları yoldan çıkmış Müslümanlar olarak, Pakistan’ın, İran’ın öteki bölgesel güçlerin casusları olarak görüyor” diyor.
TTP’nin 2015’teki hücumunda ölenler anılırken.
Dr. Jadoon’a bakılırsa ise IŞİD-H’nin TTP’ye kıyasla fazlaca daha büyük bir maksadı var: “IŞİD-H hilafet için epey daha geniş topraklar arayışında ve kendisini global ümmetin yasal önderi olarak görüyor.”
Kaçmaya zorlananlar
Bölge halkı için ise bu kadar fazlaca militan örgütün faaliyet gösterdiği yerlerde yaşamak güç.
Pakistan ordusu safında TTP’ye karşı daha evvel uğraş eden eski bir milis önder, birkaç yıl evvel bana bütün ailesinin aşiret bölgesi Mohmand’daki köylerinden ayrılmaya zorlandıklarını anlattı.
“Babam şehit oldu, kuzenim şehit oldu, konutumuz yıkıldı” diye anlattı eski milis başkanı Shehzad*.
“Bazı adamlarımız ellerini kaybetti, kimileri bacaklarını, kimilerinin hiç eli kolu yok artık. hiçbirimiz köyümüzü terk etmek istemedik lakin yaşayacak yer kalmayınca ne yapacaksınız?”
Bajaur’da çalışan iş insanı Ahmed de karamsar bir tablo çiziyor.
“kimi vakit ben de meskenimi terk edip ailemi alıp gitmek zorunda kalacağımı düşünüyorum. Ancak nereye gidebilirim ki. Evimden nasıl ayrılabilirim?” diyor Ahmed.
Orakzai’li genç Israr da yaşadıklarını anlatıyor:
“Savaşın başladığı 14-15 yıl evvel konutumuzu terk etmekten diğer seçeneğimiz yoktu. Annemle babam iki yıl evvel döndü ancak annem artık dul. Hükümet barışın bölgeye geri döndüğünü, bizim de konutlarımıza geri dönmemizi söylüyor ancak nerde barış?”
*Israr, Ahmed ve Shehzad’ın isimleri güvenlik niçiniyle değiştirilmiştir.
Saat sabahın 2’siydi ve Israr yorgunluktan ölüyordu. Bütün gün muhafaza nazaranvlisi olarak çalışmıştı.
Telefonun öbür ucundaki kişi ağabeyiydi. Bir küme erkeğin meskenlerini bastığını, babalarını meskenin dışına çıkarıp vurarak öldürdüklerini anlatıyordu.
“Hemen konuta dönmemi istedi” diyor Israr.
Israr’la Pakistan’ın yedi aşiretler bölgesinden biri olan Orakzai’de karşılaştım. Afganistan sonundaki öteki vilayetler üzere Orakzai de yüklü olarak Peştu nüfusun yaşadığı bir bölge.
Israr’ın babası öldürüldükten üç gün daha sonra, Irak Şam İslam Devleti’nin Horasan Vilayeti kolu olarak bilinen IŞİD-H örgütü cinayeti üstlendi.
IŞİD-H, Israr’ın babasını Pakistan ordusunun muhbiri olmakla suçladı. Israr ise bu iddiayı reddediyor:
“Babamın Orakzai’de bir dükkanı vardı. Kendi aşiretine yardım ediyordu, bilhassa de savaş daha sonrası meskenlerini terk edip oraya geri dönmek zorunda kalanlara yardım ediyordu. Hiç düşmanı yoktu. O bölgedeki en yaşlı, prestijli bireylerden bir tanesiydi” diyor Israr.
Taliban ve IŞİD-H, Afganistan’da birbirlerine karşı üstünlük uğraşı yürütüyor.
Burada, Pakistan’da ise durum biraz daha kasvetli.
Artan şiddet olayları
Israr’ın babasına yönelik atak birinci değildi. Birebir gün, Orakzai’de diğer bir erkek daha öldürüldü. O kişinin de Pakistan ordusunun ‘muhbiri’ olduğu tez ediliyordu. O saldırıyı da IŞİD-K üstlendi.
Orakzai, Pakistan’ın yedi aşiret bölgesinden biri. Öbürleri, daha evvel Birleşik Krallık sömürgesi maddelerinin karar sürdüğü Bajaur, Mohmand, Hayber, Kurram, Kuzey Veziristan ve Güney Veziristan.
Aşiretler bölgesi Mayıs 2018’de Hayber Pahtunhva vilayetine katıldı, nüfuslar da Pakistan’ın sivil nüfusuna dahil edildi.
İslamabad merkezli araştırma kuruluşu Pakistan Barış Çalışmaları Enstitüsü’nün (PIPS) bilgilerine göre bu yıl bölgede şiddet olaylarında artış yaşandı.
Şiddet olaylarının sorumlusu yüklü olarak Afgan Talibanı’nın “ideolojik ikizi” olarak bilinen Tehrik-i Pakistan (TTP) var. TTP, Afgan mevkiidaşlarının müsaadeden gidip Pakistan’da Şeriat sistemi getirmeyi istiyor.
PIPS’in datalarına göre TTP, geçen sene Pakistan’da 95 hücum düzenledi, bu taarruzlarda 140 kişi öldü. Bu yılın birinci altı ayında da 44 atak düzenlendi.
Afganistan’da Temmuz ayından daha sonra Taliban süratle ilerleyip biroldukça vilayetin denetimini ele geçirirken, TTP de faaliyetlerini arttırdı.
Küme, Temmuz-Eylül ortası 44 akın düzenledi, bu hücumlarda 73 kişi öldü. Öldürülenlerin birçok Pakistan’ın resmi kurumlarındaki kamu çalışanlarıydı.
Tehditler ve gözdağı
Yaşanan şiddetli hücumların yanı sıra, bölgede aylardır halka yönelik tehditler savruluyor, tansiyon de tırmanıyordu.
Birtakım bölge sakinleri, Afgan ve Pakistanlı numaraların arayıp haraç istediklerini anlatıyor. Ahmed*, Bajaur’da bakılırsavli bir toplumsal hizmetler çalışanı ve iş insanı. BBC’ye konuşan Ahmed, Temmuz ve Ağustos’ta farklı numaralardan telefonlardan geldiğini söylemiş oldu.
Taliban’dan olduğunu söyleyen bireyler Ahmed’i gece gündüz aramaya başladı.
Arayanlar Taliban’dan olduklarını söylüyor ve para talep ediyorlardı.
“Haraç istiyorlardı” diyor Ahmed. “Reddetmeme karşın sesli bildiri, WhatsApp iletileri göndermeye devam ettiler. Ödemezsem bana ve aileme ziyan vereceklerini söylemiş olduler.”
Ahmed, vilayet idaresini arayıp sivil ve askeri yetkililere ispatlar sunduğunu anlattı.
“Sürekli olarak arayıp onları bilgilendirdim. Mahallî idare, bu telefonları alan tek kişi olmadığımı, Bajaur’da biroldukca kişinin telefonda tıpkı tehditleri aldıklarını söylemiş oldu.”
“her insanın güvenliğini sağlamanın mümkün olmadığını söylemiş olduler ve kendi güvenliğimi kendim sağlamam gerektiğini, meskene güvenlik kameraları yerleştirmemi tavsiye ettiler.”
Bajaur bölgesinde askeri ve sivil kurumlar.
TTP kimdir?
TTP, Beytullah Mehsud tarafınca 2007 sonlarında Güney Veziristan’da kuruldu.
Militan hareket, Pakistan ordusunun İslamabad’da, radikal bir imamın nazaranvli olduğu Lal Mescid isimli mescide yönelik düzenlediği operasyona karşı oluştu. İmam, bir periyot Pakistan’ın istihbarat kurumuna (ISI) yakın bir isim olarak görülüyordu.
West Point’teki ABD Askeri Akademisi’nde bakılırsavli öğretim vazifelisi Dr. Amira Jadoon’a göre, Afganistan ve Pakistan Talibanları içindeki bağlar 11 Eylül saldırısına ve 2001’de Afganistan’daki birinci Taliban idaresinin yıkılışına uzanıyor.
TTP, kurulduktan daha sonra Pakistan devletine yönelik akınları artırdı, hem sivilleri tıpkı vakitte güvenlik kuvvetlerini gaye aldı. Pakistan ordusu misillemeyle karşılık verdi ve TTP önderlerini Afganistan’da çıkardı. TTP önderleri, 2015’ten bu yana Afganistan’da yaşıyor ve Pakistan’a karşı “düşük yoğunluklu” gayret yürütüyorlardı.
Afgan Taliban’ı geçen Temmuz ayında Kabil’e gerçek ilerlerken, TTP de daha görünür hale geliyordu.
Pakistan Talibanı önderi Noor Wali Mehsud, CNN’e açıklamasında Afgan Talibanı’nın zaferinin “Bütün Müslüman halkı için zafer olduğunu” söylemişti. Mehsud’un Pakistan için de bir uyarısı vardı:
“Bizim gayretimiz sadece Pakistan’da, Pakistan güvenlik kuvvetleriyle savaşıyoruz.
“Pakistan’ın aşiretler bölgesinin denetimini ele geçirmeyi ve onları bağımsız yapmayı umuyoruz.”
Uzmanlar TTP’nin Afgan Talibanı tarafınca cesaretlendirildiğini söylüyor.
Singapur merkezli terör uzmanı Abdul sıradan, Afganistan’da Taliban’ın zaferinin “kesinlikle TTP’yi de cesaretlendirdiği” görüşünde:
“Amerika Afganistan’da kaybettiyse, Pakistan’da da kaybedebilir diye düşünüyorlar.”
“Ayrıca, etnik tansiyonu körüklüyor, yerelde yaşanan ıstırapların üstüne gidiyorlar… TTP bilhassa Peştu halkının yaşadığı mağduriyeti istismar etmeye çalışıyor.”
Lakin Pakistan’ın eski ulusal güvenlik danışmanı, emekli General Nasir Janjua’ya göre ise “TTP zayıflıyor.”
Janjua şu yorumu yapıyor:
“Artan şiddet hayatta kalma uğraşları.”
Pakistan ordusunun halkla bağlantılar kolu (ISPR), TTP’nin bölgede artan taarruzlarını hafifçee alıyor ve olayları aşiret bölgelerindeki militanlara bağlıyor.
ISPR sözcüsü BBC’ye açıklamasında “Terör örgütleri sıklıkla mağlubiyete uğratıldı. Lakin bir daha de kimi tek tük olaylar yaşanıyor” dedi.
Düzgün Taliban, Makûs Taliban
Pakistan devletinin geçmişten bu yana Afganistan Talibanı ile kuvvetli ilgilere sahip olduğu ve dünyaya Afganistan’daki yeni rejimi kabullenmeleri konusunda teşvik edici bildiriler verdiği biliniyor.
Fakat, beraberinde devlet, Pakistan’daki Taliban’a karşı da son 10 yılda çetin bir gayret verdi, ülke genelinde binlerce sivil ve güvenlik gücü öldü.
Devletin izlediği metoda genel olarak Pakistan’ın “İyi Taliban, Berbat Taliban” stratejisi deniyor. Afganistan’daki Taliban yeterli, Pakistan’daki Taliban berbat görülüyor.
Pakistan ordusu aşiretler bölgesindeki militanları uzaklaştırabilmek için hayli sayıda operasyon düzenledi, yüzbinlerce kişiyi meskenlerini terk etmeye zorladı.
Pakistan’da 2014 yılında aileler Pakistan Talibanı’ndan kaçarken görülüyor.
Başka yandan Pakistan hükümeti, senelerca Pakistan’daki Taliban ile barış mutabakatına varmanın yolunu bulmak için müzakereler de yürüttü.
Fakat IŞİD-H’nın aşiret bölgelerindeki varlığı Pakistanlı yetkililer için sorun teşkil etmeye devam ediyor.
IŞİD-H’nın Afganistan’daki Taliban’dan ayrıştığı noktalar da var. IŞİD-H, Afgan Talibanı’nı, Doha’daki görüşmelerde cihattan vazgeçmekle suçluyor. IŞİD-H, Taliban’ı “dönek” olarak ötürüsıyla yasal gaye olarak görüyor.
İsveç merkezli bağımsız cihat araştırmacısı Abdul Sayed, “IŞİD-H örgütünün TTP (Pakistan Talibanı) ile mezhepsel farkları da var. Örgüt onları yoldan çıkmış Müslümanlar olarak, Pakistan’ın, İran’ın öteki bölgesel güçlerin casusları olarak görüyor” diyor.
TTP’nin 2015’teki hücumunda ölenler anılırken.
Dr. Jadoon’a bakılırsa ise IŞİD-H’nin TTP’ye kıyasla fazlaca daha büyük bir maksadı var: “IŞİD-H hilafet için epey daha geniş topraklar arayışında ve kendisini global ümmetin yasal önderi olarak görüyor.”
Kaçmaya zorlananlar
Bölge halkı için ise bu kadar fazlaca militan örgütün faaliyet gösterdiği yerlerde yaşamak güç.
Pakistan ordusu safında TTP’ye karşı daha evvel uğraş eden eski bir milis önder, birkaç yıl evvel bana bütün ailesinin aşiret bölgesi Mohmand’daki köylerinden ayrılmaya zorlandıklarını anlattı.
“Babam şehit oldu, kuzenim şehit oldu, konutumuz yıkıldı” diye anlattı eski milis başkanı Shehzad*.
“Bazı adamlarımız ellerini kaybetti, kimileri bacaklarını, kimilerinin hiç eli kolu yok artık. hiçbirimiz köyümüzü terk etmek istemedik lakin yaşayacak yer kalmayınca ne yapacaksınız?”
Bajaur’da çalışan iş insanı Ahmed de karamsar bir tablo çiziyor.
“kimi vakit ben de meskenimi terk edip ailemi alıp gitmek zorunda kalacağımı düşünüyorum. Ancak nereye gidebilirim ki. Evimden nasıl ayrılabilirim?” diyor Ahmed.
Orakzai’li genç Israr da yaşadıklarını anlatıyor:
“Savaşın başladığı 14-15 yıl evvel konutumuzu terk etmekten diğer seçeneğimiz yoktu. Annemle babam iki yıl evvel döndü ancak annem artık dul. Hükümet barışın bölgeye geri döndüğünü, bizim de konutlarımıza geri dönmemizi söylüyor ancak nerde barış?”
*Israr, Ahmed ve Shehzad’ın isimleri güvenlik niçiniyle değiştirilmiştir.