Gülsen Solaker
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Afganistan’da idaresi ele geçiren Taliban’ın şimdiyle kadar verdiği iletileri olumlu karşıladıklarını açıklaması, Türkiye’nin Afganistan konusunda nasıl bir dış siyaset izlemesi gerektiğine dair tartışmaları birlikteinde getirdi.
Çavuşoğlu, dün yaptığı açıklamada Taliban ile diyaloğu sürdürdüklerini belirterek “Şu anda ülkenin bir sakinleşmesi lazım. Şu ana kadar Taliban’ın verdiği bildirileri da olumlu karşıladığımızı söylemek isteriz. Gerek yabancılara gerek diplomatik misyonlara gerekse kendi halkına yönelik. Umarım aksiyonlarda de bunu görürüz” demişti.
Bu açıklamanın akabinde Türkiye’nin bir müddetden beri istekli olduğu Kabil’deki Milletlerarası Hamid Karzai Havaalanı’nı muhafazaya devam etme nazaranvinin ne olacağı, Taliban önderliğinde kurulacak olan hükümeti nasıl ve ne vakit tanıyacağı ve ülkede şayet iç çatışmalar bir daha alevlenirse Ankara’nın nasıl bir tavır takınması gerektiği üzere epeyce sayıda soru oluştu.
Taliban ile görüşmeler nasıl sürecek?
Türkiye haricinde öbür ülkeler de Taliban’ın kuracağı hükümet ile görüşmeleri birinci etapta resmi tanıma olmaksızın yavaş yavaş gündemlerine almış durumda.
Çeşitli kanallardan Taliban ile temaslarını evvelce beri sürdüren Ankara’nın da resmi tanıma için hayli telâşlı davranması beklenmiyor.
“Günün en sonunda anayasasına göre demokratik, laik bir hukuk Cumhuriyeti olan Türkiye’nin bir şeriat devletini tanıması o kadar da kolay olmayacaktır” diyen tecrübeli diplomat, “her cümlesinin başında şeriat diyen Taliban için yakın bir gelecekte yumuşama ihtimali görmediğini” belirtiyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi’nden, Diplomasi Araştırmaları Derneği Lider Yardımcısı Ragıp Kutay Karaca da bundan daha sonraki süreçte Türkiye’nin kapalı kapılar arkasında Pakistan üzerinden Taliban ile görüşeceğini söyleyerek şu biçimde diyor:
“esasen görüşmelidir de. Taliban’ın 2001’deki Taliban olmadığı ortaya çıkar ve hakikaten de tüm etnik kümeleri kapsayan bir devlet idaresi inşa edebilirlerse bir Suudi Arabistan ya da Katar Emirliği’nden farklı olmadan biroldukca ülke tarafınca tanınma ihtimalleri vardır.”
Taliban sözcüsü dün düzenlediği birinci basın toplantısında, “20 yıl evvel de artık de ülkemiz Müslüman bir ulus. Ancak tecrübe, olgunluk ve vizyona gelince, şimdiki halimizle 20 yıl öncesi içinde büyük bir fark var” demişti.
Esad ile niye görüşülmüyor?
Öte yandan, geçmişteki zalim uygulamaları herkesçe bilinen ve Türkiye dahil bir epey ülke tarafınca uzun mühlet “terör örgütü” olarak görülen Taliban ile görüşülmesi, yakın vakitte seçim yapan Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile niye görüşülmediği sorusunu da akıllara getiriyor.
“Bu sorunun karşılığını bir ölçüde Sayın Cumhurbaşkanı ‘Taliban ile zıt düşen yanımız yok’ diyerek verdi aslında” diyen Loğoğlu, değerlendirmesini şöyleki sürdürüyor:
“Suriye laik bir devlet bunu asla unutmayalım. Türkiye, laik bir ülke olan Suriye ile görüşmüyor lakin şeriatı lisanından düşürmeyen bir Taliban ile görüşmekte meşakkat görmüyor. Burada yaman bir çelişki var.”
Türk askerleri Kabil’de kalacak mı?
DW Türkçe’nin edindiği bilgiye göre ülkede evvelce NATO şemsiyesi altında misyon yapan Türk askerleri şu anda havaalanındaki misyonuna devam ediyor. Bu misyona devam edilip edilmeyeceği konusundaki son karar, tüm ülkelerin tahliyelerinin bitmesi ve Kabil’de bir hükümet kurulmasının akabinde, Taliban ve bölge ülkeleri ile de yapılan görüşmeler ışığında verilecek.
Türkiye’nin Afganistan’da muharip olmayan 600 askeri bulunuyor. Türkiye, tarihi bağları ve Afganlar gözündeki özel pozisyonu niçiniyle 2001’den bu yana muharip güç bulundurmamaya ehemmiyet göstermişti.
Genelkurmay Başkanlığı ismine Afganistan’da uzun yıllar bulunan Emekli Kurmay Albay Şener Tekbaş, Türkiye’nin Afganistan ile tarihi bağlarının hayli kuvvetli olduğunu ve bu niçinle ülkenin yalnız bırakılmaması gerektiğini söylerken şu uyarıyı yapıyor:
“Ancak Türk askerini riske, tehlikeye sokmamak lazım. Bunun için de gerekli şartları oluşturmak gerekiyor. Yeni kurulacak hükümetin havaalanını muhafazası için Türk askerlerini seçtiklerini söylemesi durumunda bu misyonu en güzel yapacak ülke bir daha Türkiye’dir.”
Askeri ataşeliğin yanı sıra Afganistan Harp Okulu’nun kuruluşunda rol alan Tekbaş, olağanda Türklerin bu ülkede hiç bir devirde “yabancı unsur” olarak görülmediğini lakin NATO bünyesi altında misyon yapmak durumunda kalındığı için son senelerda kaidelerin değişmiş olabileceğini belirtiyor.
Öte yandan Loğoğlu, Türkiye’nin savunmasının kendi hudutlarından başladığını söyleyerek Afganistan’daki birinci öncelikli ulusal çıkarının oradaki vatandaşlar ile askerlerin can güvenliğini sağlamak ve vakit kaybetmeden Türkiye’ye geri getirilmek olduğunu söylüyor.
Bu ortada, edinilen bilgiye bakılırsa Ankara, yalnızca son senelerda değil 2001’den beri Türkiye için çeşitli konumlarda çalışan Afganların geride bırakılmaması konusunda kararlı. Sağlam kaynaklar, bu bireylerden talep edenlerin kesinlikle Türkiye’ye tahliye edileceğini belirtiyor. Birtakım ülkelerin kendileri için çalışan Afganları geride bırakması memleketler arası toplumda reaksiyon toplamıştı.
İç çatışma çıkar mı?
Afganistan’la ilgili epey merak edilen bir diğer husus da epeyce farklı etnik kümelerden oluşan ülkenin yeni bir iç çatışma sarmalına girip girmeyeceği.
Prof. Dr. Karaca, Afgan halkının fazlaca uzun yıllardır savaştığına işaret ederek, iç savaş ihtimalini yüksek görmediğini şöyleki anlatıyor:
“Afganistan’ın garip bir özelliği vardır; işgalci Afganistan topraklarına geldi mi daima birlikte ona karşı, işgalci gidince de birbirlerine karşı vefatına savaşırlar. Ancak 1979’dan beri 42 yıl geçti. 42 yıldır net savaşan bir ülke ve toplumdan bahsediyoruz.”
Karaca, bu niçinle halkın “en makûs nizam, düzensizlikten iyidir” noktasına gelmiş olabileceğini belirterek, şu anda önemli bir kuraklık yaşandığı ve ekonomik zorluklar olduğu için Taliban’ın da artık daha ölçülü davranmayı seçebileceğini söylüyor.
Bölgedeki Türk kümeleri uygun tanıyan Emekli Albay Tekbaş da Sovyetler’in ülkeden çıkmasının akabinde ortaya çıkan iktidar çabasının artık yaşanmayacağını zira Taliban’ın ülkenin büyük kısmına hakim olduğunu söylüyor. Tekbaş, şayet Taliban eski zalim uygulamalarını sürdürmezse öteki kümelerin da bu yeni sistem ortasında bir rol almaya çalışabileceğini kaydediyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Afganistan’da idaresi ele geçiren Taliban’ın şimdiyle kadar verdiği iletileri olumlu karşıladıklarını açıklaması, Türkiye’nin Afganistan konusunda nasıl bir dış siyaset izlemesi gerektiğine dair tartışmaları birlikteinde getirdi.
Çavuşoğlu, dün yaptığı açıklamada Taliban ile diyaloğu sürdürdüklerini belirterek “Şu anda ülkenin bir sakinleşmesi lazım. Şu ana kadar Taliban’ın verdiği bildirileri da olumlu karşıladığımızı söylemek isteriz. Gerek yabancılara gerek diplomatik misyonlara gerekse kendi halkına yönelik. Umarım aksiyonlarda de bunu görürüz” demişti.
Bu açıklamanın akabinde Türkiye’nin bir müddetden beri istekli olduğu Kabil’deki Milletlerarası Hamid Karzai Havaalanı’nı muhafazaya devam etme nazaranvinin ne olacağı, Taliban önderliğinde kurulacak olan hükümeti nasıl ve ne vakit tanıyacağı ve ülkede şayet iç çatışmalar bir daha alevlenirse Ankara’nın nasıl bir tavır takınması gerektiği üzere epeyce sayıda soru oluştu.
Taliban ile görüşmeler nasıl sürecek?
Türkiye haricinde öbür ülkeler de Taliban’ın kuracağı hükümet ile görüşmeleri birinci etapta resmi tanıma olmaksızın yavaş yavaş gündemlerine almış durumda.
Çeşitli kanallardan Taliban ile temaslarını evvelce beri sürdüren Ankara’nın da resmi tanıma için hayli telâşlı davranması beklenmiyor.
“Günün en sonunda anayasasına göre demokratik, laik bir hukuk Cumhuriyeti olan Türkiye’nin bir şeriat devletini tanıması o kadar da kolay olmayacaktır” diyen tecrübeli diplomat, “her cümlesinin başında şeriat diyen Taliban için yakın bir gelecekte yumuşama ihtimali görmediğini” belirtiyor.
İstanbul Aydın Üniversitesi’nden, Diplomasi Araştırmaları Derneği Lider Yardımcısı Ragıp Kutay Karaca da bundan daha sonraki süreçte Türkiye’nin kapalı kapılar arkasında Pakistan üzerinden Taliban ile görüşeceğini söyleyerek şu biçimde diyor:
“esasen görüşmelidir de. Taliban’ın 2001’deki Taliban olmadığı ortaya çıkar ve hakikaten de tüm etnik kümeleri kapsayan bir devlet idaresi inşa edebilirlerse bir Suudi Arabistan ya da Katar Emirliği’nden farklı olmadan biroldukca ülke tarafınca tanınma ihtimalleri vardır.”
Taliban sözcüsü dün düzenlediği birinci basın toplantısında, “20 yıl evvel de artık de ülkemiz Müslüman bir ulus. Ancak tecrübe, olgunluk ve vizyona gelince, şimdiki halimizle 20 yıl öncesi içinde büyük bir fark var” demişti.
Esad ile niye görüşülmüyor?
Öte yandan, geçmişteki zalim uygulamaları herkesçe bilinen ve Türkiye dahil bir epey ülke tarafınca uzun mühlet “terör örgütü” olarak görülen Taliban ile görüşülmesi, yakın vakitte seçim yapan Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile niye görüşülmediği sorusunu da akıllara getiriyor.
“Bu sorunun karşılığını bir ölçüde Sayın Cumhurbaşkanı ‘Taliban ile zıt düşen yanımız yok’ diyerek verdi aslında” diyen Loğoğlu, değerlendirmesini şöyleki sürdürüyor:
“Suriye laik bir devlet bunu asla unutmayalım. Türkiye, laik bir ülke olan Suriye ile görüşmüyor lakin şeriatı lisanından düşürmeyen bir Taliban ile görüşmekte meşakkat görmüyor. Burada yaman bir çelişki var.”
Türk askerleri Kabil’de kalacak mı?
DW Türkçe’nin edindiği bilgiye göre ülkede evvelce NATO şemsiyesi altında misyon yapan Türk askerleri şu anda havaalanındaki misyonuna devam ediyor. Bu misyona devam edilip edilmeyeceği konusundaki son karar, tüm ülkelerin tahliyelerinin bitmesi ve Kabil’de bir hükümet kurulmasının akabinde, Taliban ve bölge ülkeleri ile de yapılan görüşmeler ışığında verilecek.
Türkiye’nin Afganistan’da muharip olmayan 600 askeri bulunuyor. Türkiye, tarihi bağları ve Afganlar gözündeki özel pozisyonu niçiniyle 2001’den bu yana muharip güç bulundurmamaya ehemmiyet göstermişti.
Genelkurmay Başkanlığı ismine Afganistan’da uzun yıllar bulunan Emekli Kurmay Albay Şener Tekbaş, Türkiye’nin Afganistan ile tarihi bağlarının hayli kuvvetli olduğunu ve bu niçinle ülkenin yalnız bırakılmaması gerektiğini söylerken şu uyarıyı yapıyor:
“Ancak Türk askerini riske, tehlikeye sokmamak lazım. Bunun için de gerekli şartları oluşturmak gerekiyor. Yeni kurulacak hükümetin havaalanını muhafazası için Türk askerlerini seçtiklerini söylemesi durumunda bu misyonu en güzel yapacak ülke bir daha Türkiye’dir.”
Askeri ataşeliğin yanı sıra Afganistan Harp Okulu’nun kuruluşunda rol alan Tekbaş, olağanda Türklerin bu ülkede hiç bir devirde “yabancı unsur” olarak görülmediğini lakin NATO bünyesi altında misyon yapmak durumunda kalındığı için son senelerda kaidelerin değişmiş olabileceğini belirtiyor.
Öte yandan Loğoğlu, Türkiye’nin savunmasının kendi hudutlarından başladığını söyleyerek Afganistan’daki birinci öncelikli ulusal çıkarının oradaki vatandaşlar ile askerlerin can güvenliğini sağlamak ve vakit kaybetmeden Türkiye’ye geri getirilmek olduğunu söylüyor.
Bu ortada, edinilen bilgiye bakılırsa Ankara, yalnızca son senelerda değil 2001’den beri Türkiye için çeşitli konumlarda çalışan Afganların geride bırakılmaması konusunda kararlı. Sağlam kaynaklar, bu bireylerden talep edenlerin kesinlikle Türkiye’ye tahliye edileceğini belirtiyor. Birtakım ülkelerin kendileri için çalışan Afganları geride bırakması memleketler arası toplumda reaksiyon toplamıştı.
İç çatışma çıkar mı?
Afganistan’la ilgili epey merak edilen bir diğer husus da epeyce farklı etnik kümelerden oluşan ülkenin yeni bir iç çatışma sarmalına girip girmeyeceği.
Prof. Dr. Karaca, Afgan halkının fazlaca uzun yıllardır savaştığına işaret ederek, iç savaş ihtimalini yüksek görmediğini şöyleki anlatıyor:
“Afganistan’ın garip bir özelliği vardır; işgalci Afganistan topraklarına geldi mi daima birlikte ona karşı, işgalci gidince de birbirlerine karşı vefatına savaşırlar. Ancak 1979’dan beri 42 yıl geçti. 42 yıldır net savaşan bir ülke ve toplumdan bahsediyoruz.”
Karaca, bu niçinle halkın “en makûs nizam, düzensizlikten iyidir” noktasına gelmiş olabileceğini belirterek, şu anda önemli bir kuraklık yaşandığı ve ekonomik zorluklar olduğu için Taliban’ın da artık daha ölçülü davranmayı seçebileceğini söylüyor.
Bölgedeki Türk kümeleri uygun tanıyan Emekli Albay Tekbaş da Sovyetler’in ülkeden çıkmasının akabinde ortaya çıkan iktidar çabasının artık yaşanmayacağını zira Taliban’ın ülkenin büyük kısmına hakim olduğunu söylüyor. Tekbaş, şayet Taliban eski zalim uygulamalarını sürdürmezse öteki kümelerin da bu yeni sistem ortasında bir rol almaya çalışabileceğini kaydediyor.