Taliban’ın Kabil’e girmesinin akabinde ülkede belirsizlik hâkim. Afganlar ülkeyi terk etmeye çalışırken, Taliban ise “kapsayıcılık ve ılımlılık” vadediyor. Afganistan’da yaşananları ve muhtemel senaryoları derledik.
Afganistan’da Taliban’ın başşehir Kabil’i ele geçirmesinin akabinde ülkede belirsizlik hâkim. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeyi terk ederken örgüt ülkede çatışmaların bitmiş olduğini ve savaşın bittiğini deklare etti.
Tüm bunlar olurken Taliban idaresi altında yaşamak istemeyen epey sayıda Afgan, Kabil’deki Memleketler arası Hamid Karzai Havaalanı’na akın ederek ülkeyi terk etmeye çalıştı. Taliban, “kapsayıcı ve ölçülü İslamcı bir hükümet” kelamı veriyor, halk ve uzmanlar ise buna kuşkuyla yaklaşıyor. Afganistan’da yaşanan gelişmeleri beş başlıkta derledik.
Taliban nasıl ortaya çıktı?
Radikal İslamcı Taliban, 1990’ların başında Sovyetlerin çöküşünden daha sonra Pakistan’ın kuzeyinde ortaya çıktı. Gayesi şer’i hukuka bakılırsa bir nizam tesis etmek olan örgüt, milis gücü olarak faaliyet gösterdiği 1990’ların başından 1990’ların ortasına kadar ülkedeki idare boşluğundan faydalanıp büyüdü ve 90’ların sonlarına yakın neredeyse tamamını ele geçirdi.
Ülkeyi resmen yönettiği 1996 ile 2001 içinde, zina yapanlar ve katilleri halka açık infaz etmesiyle; hırsızlıktan hatalı bulunanların uzuvlarını kesmesiyle, bayanları baştan ayağa kapatan kıyafetler giymeye zorlamasıyla, kız çocuklarının okula gitmesini engellemesiyle ve müzik televizyon, sinemayı yasaklamasıyla akıllarda yer etti.
11 Eylül taarruzlarının akabinde Taliban’ı, El Esas önderi Usama Bin Ladin’i saklamakla suçlayan ABD, Afganistan’a 20 yıl sürecek olan askeri bir operasyon başlattı. Aylar ortasında Taliban’ın ülkedeki tesirini kırılsa da ABD öncülüğündeki milletlerarası güçlerin ülkede kaldığı 20 yıl boyunca çatışma bitmedi.
Taliban nasıl bir anda bir daha güçlendi?
Değerlendirmeler, ABD’nin Afganistan’dan askerlerini çekme sonucunın, ülkede Taliban’ın süratli bir biçimde güçlenmesinin en büyük sebeplerinden biri olduğu istikametinde. NATO misyonu kapsamında, Afganistan’da yaklaşık 2 bin 500’ü ABD’den olmak üzere 36 üye ülkeden 10 bine yakın asker bulunuyordu. ABD’nin Afganistan’dan daha sonra Irak’ı işgali, odak noktasınının Irak’a kaymasıyla sonuçlanmış, Taliban bu süreçte bir daha güçlenmeye başlamış ve vakit içinde kırsaldaki bir fazlaca bölgeyi elinde fiyat duruma gelmişti.
Bu ortada daha evvel başarısızlıkla sonuçlanan barış görüşmeleri, 2019 yılında bir daha başlamıştı. Görüşmelerde Taliban, ABD birliklerinin Afganistan’dan geri çekilmesini istemiş; buna karşılık “terörist grupların” Afganistan’da aksiyon yapmasını önleyeceğini vaat etmişti. Trump’ın halefi Joe Bidenise nazaranve geldikten üç ay daha sonra, Nisan ayında Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekileceğini duyurdu. Artık Afganistan’ı terk eden Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise Taliban’ın süratli yükselişinden askerlerin çekilme sonucunı sorumlu tutarak Washington’un Taliban ile Kabil hükümetini masada bir ortaya getirme teşebbüslerini “ithal ve aceleci” olarak tanımladı.
Tüm bunlar yaşanırken Taliban ilerleyişini sürdürdü. Bu esnada hükümetten üst seviye isimlere suikastler düzenlendi; vilayet başşehirleri tek tek alındı. vakit içinde ilerleyip başşehir Kabil sonuna kadar gelen Taliban, 15 Ağustos’ta Kabil’e, kısa müddette de Başkanlık Sarayı’na girdi.
Afganlar niye ülkeyi terk ediyor?
Pazar günü örgütün Kabil’e girmesiyle, ülkeden kaçmak isteyen binlerce Afgan Kabil Havaalanı’na akın etti. Toplumsal medyaya yansıyan birtakım görüntü paylaşımlarında bir fazlaca kişinin hareket etmek üzere pistte bekleyen uçakların üzerlerine çıktığı, hatta uçak havalanırken bu şahısların düştüğü görüldü. Afganlar şeriatın bir daha tesis edilecek olmasıyla Taliban’ın geçmiştekine emsal uygulamalarını sürdürecek olmasından telaş ediyor.
Taliban’ın kırsaldaki bir hayli bölgeyi almasıyla birden fazla bayan yüz binlerce kişi, o devir örgütün ele geçiremediği başşehir Kabil’e göç etmişti. Lakin Kabil’in düşmesiyle kaygı arttı. Ayrıyeten örgütün Amerikalılarla yahut hükümete çalışmış bireyleri infaz edecekleri korkusu da var. DW’ye konuşan Kunduzlu bir bayan polis memuru, “Bir bayan arkadaşımı polise katılmaya teşvik etmiştim. Taliban savaşçıları meskenine girip öldürdü” diyor. Takhar’dan kaçmak zorunda kalan Salime ise Taliban savaşçılarının ele geçirdiği bölgelerde mescitlere gidip dulların ve genç kızların savaşçılarla evlendirileceğini dediğini aktarıyor.
DW’ye konuşan Salime, “Mücahitler, üç kızı olan ailelerde iki kızın evlendirileceğini söylemiş oldu. Korkup kaçtık. Konutumuz basıldı ve yıkıldı. Sabah saat 2’de yalnızca bir çift ayakkabı ve kıyafetle kaçtık. hiç bir şeyimiz kalmadı” diye anlatıyor.
Ülkede son durum ne?
Taliban, yeni idare yapısı oluşturulmadan evvel yabancı güçlerin tümüyle ülkeyi terk etmesini beklediklerini söylüyor.
ABD’nin takvimine bakılırsa ülkedeki tüm askeri ögeler 31 Ağustos tarihinde çekilecek. Reuters haber ajansına konuşan bir Taliban yöneticisi de savaşçılarına “Afganların günlük faaliyetlerine bir daha başlamasına müsaade verilmesi ve sivilleri korkutacak aksiyonlardan kaçınmaları” talimatı verildiğini kaydetti.
Şu an başşehir sokaklarında Taliban’ın devriye gezdiği belirtiliyor. DW’nin konuştuğu Afganların bir kısmı, baskı ve yüzünden kaçmak zorunda kaldıklarını, günlük hayatlarının aksadığını anlatırken bir kısmı da örgütün şu ana kadar Taliban’ın sert bir aksiyonda bulunmadığını söylüyor. DW’ye konuşan ve Kunduz’da yaşayan Gulam Haydar, “Taliban savaşçıları eski hükümet yetkililerini gaye almıyor” derken bölgedeki son durumu, “Okullar kapalı. Taliban okulları uyuşturucu bağımlıları için rehabilitasyon merkezlerine çevirmeyi planlıyor” dedi. Kunduz’dan hiç ticari ve askeri uçuş olmadığını söyleyen Haydar, insanların besin ve pak su muhtaçlıklarını karşılayabildiklerini belirtti.
Öte yandan Taliban’ın iş yerlerine yönelik rastgele bir müdahelesi olmasa da epeyce sayıda insanın dükkanlarını açmaktan korktuğu belirtiliyor.
Bundan daha sonra ne olacak?
Afganistan’da bundan daha sonra ne olacağı belirsizliğini koruyor. Taliban, ülkedeki öbür yapılarla bir arada “kapsayıcı ve İslamcı bir hükümet” kuracağını tez ediyor. Şu anda içlerinde eski hükümetten isimlerin de olduğu üst seviye siyasetçilerle görüşmeler yürütüyorlar. İslam hukukunun hükümran olacağına vurgu yapılarak savaşın akabinde “normal hayata dönüş için” inançlı bir ortam sağlayacaklarını taahhüt ediyor. O denli ki, Taliban Afganistan’ın tümünde “genel af” ilan ederek ülkedeki bayanları hükümetlerine katılmaya çağırdı.
Taliban’ın kültür kurulundan Enamullah Samangani verdiği bir televizyon röportajında, “İslami Buyrukluk bayanların kurban durumunda olmasını istemiyor. Şer’i hukuka göre hükümet yapısında olmalılar” açıklamasını yaptı. Lakin birden fazla Afgan Taliban’a güvenmiyor, yeni idarenin baskıcı ve sert olacağını varsayım ediyor.
Ülkenin ismini Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak bir daha değiştirmek istemeleri bunun bir işareti olarak okunuyor. Afgan milletvekili Raihana Azad’a bakılırsa hükümet ile Taliban içinde pazarlıklar sürse ve mutabakat sağlansa bile Taliban’ın kelamını tutacağının bir garantisi yok
. DW / DBN, HS © Deutsche Welle Türkçe
Afganistan’da Taliban’ın başşehir Kabil’i ele geçirmesinin akabinde ülkede belirsizlik hâkim. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeyi terk ederken örgüt ülkede çatışmaların bitmiş olduğini ve savaşın bittiğini deklare etti.
Tüm bunlar olurken Taliban idaresi altında yaşamak istemeyen epey sayıda Afgan, Kabil’deki Memleketler arası Hamid Karzai Havaalanı’na akın ederek ülkeyi terk etmeye çalıştı. Taliban, “kapsayıcı ve ölçülü İslamcı bir hükümet” kelamı veriyor, halk ve uzmanlar ise buna kuşkuyla yaklaşıyor. Afganistan’da yaşanan gelişmeleri beş başlıkta derledik.
Taliban nasıl ortaya çıktı?
Radikal İslamcı Taliban, 1990’ların başında Sovyetlerin çöküşünden daha sonra Pakistan’ın kuzeyinde ortaya çıktı. Gayesi şer’i hukuka bakılırsa bir nizam tesis etmek olan örgüt, milis gücü olarak faaliyet gösterdiği 1990’ların başından 1990’ların ortasına kadar ülkedeki idare boşluğundan faydalanıp büyüdü ve 90’ların sonlarına yakın neredeyse tamamını ele geçirdi.
Ülkeyi resmen yönettiği 1996 ile 2001 içinde, zina yapanlar ve katilleri halka açık infaz etmesiyle; hırsızlıktan hatalı bulunanların uzuvlarını kesmesiyle, bayanları baştan ayağa kapatan kıyafetler giymeye zorlamasıyla, kız çocuklarının okula gitmesini engellemesiyle ve müzik televizyon, sinemayı yasaklamasıyla akıllarda yer etti.
11 Eylül taarruzlarının akabinde Taliban’ı, El Esas önderi Usama Bin Ladin’i saklamakla suçlayan ABD, Afganistan’a 20 yıl sürecek olan askeri bir operasyon başlattı. Aylar ortasında Taliban’ın ülkedeki tesirini kırılsa da ABD öncülüğündeki milletlerarası güçlerin ülkede kaldığı 20 yıl boyunca çatışma bitmedi.
Taliban nasıl bir anda bir daha güçlendi?
Değerlendirmeler, ABD’nin Afganistan’dan askerlerini çekme sonucunın, ülkede Taliban’ın süratli bir biçimde güçlenmesinin en büyük sebeplerinden biri olduğu istikametinde. NATO misyonu kapsamında, Afganistan’da yaklaşık 2 bin 500’ü ABD’den olmak üzere 36 üye ülkeden 10 bine yakın asker bulunuyordu. ABD’nin Afganistan’dan daha sonra Irak’ı işgali, odak noktasınının Irak’a kaymasıyla sonuçlanmış, Taliban bu süreçte bir daha güçlenmeye başlamış ve vakit içinde kırsaldaki bir fazlaca bölgeyi elinde fiyat duruma gelmişti.
Bu ortada daha evvel başarısızlıkla sonuçlanan barış görüşmeleri, 2019 yılında bir daha başlamıştı. Görüşmelerde Taliban, ABD birliklerinin Afganistan’dan geri çekilmesini istemiş; buna karşılık “terörist grupların” Afganistan’da aksiyon yapmasını önleyeceğini vaat etmişti. Trump’ın halefi Joe Bidenise nazaranve geldikten üç ay daha sonra, Nisan ayında Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekileceğini duyurdu. Artık Afganistan’ı terk eden Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise Taliban’ın süratli yükselişinden askerlerin çekilme sonucunı sorumlu tutarak Washington’un Taliban ile Kabil hükümetini masada bir ortaya getirme teşebbüslerini “ithal ve aceleci” olarak tanımladı.
Tüm bunlar yaşanırken Taliban ilerleyişini sürdürdü. Bu esnada hükümetten üst seviye isimlere suikastler düzenlendi; vilayet başşehirleri tek tek alındı. vakit içinde ilerleyip başşehir Kabil sonuna kadar gelen Taliban, 15 Ağustos’ta Kabil’e, kısa müddette de Başkanlık Sarayı’na girdi.
Afganlar niye ülkeyi terk ediyor?
Pazar günü örgütün Kabil’e girmesiyle, ülkeden kaçmak isteyen binlerce Afgan Kabil Havaalanı’na akın etti. Toplumsal medyaya yansıyan birtakım görüntü paylaşımlarında bir fazlaca kişinin hareket etmek üzere pistte bekleyen uçakların üzerlerine çıktığı, hatta uçak havalanırken bu şahısların düştüğü görüldü. Afganlar şeriatın bir daha tesis edilecek olmasıyla Taliban’ın geçmiştekine emsal uygulamalarını sürdürecek olmasından telaş ediyor.
Taliban’ın kırsaldaki bir hayli bölgeyi almasıyla birden fazla bayan yüz binlerce kişi, o devir örgütün ele geçiremediği başşehir Kabil’e göç etmişti. Lakin Kabil’in düşmesiyle kaygı arttı. Ayrıyeten örgütün Amerikalılarla yahut hükümete çalışmış bireyleri infaz edecekleri korkusu da var. DW’ye konuşan Kunduzlu bir bayan polis memuru, “Bir bayan arkadaşımı polise katılmaya teşvik etmiştim. Taliban savaşçıları meskenine girip öldürdü” diyor. Takhar’dan kaçmak zorunda kalan Salime ise Taliban savaşçılarının ele geçirdiği bölgelerde mescitlere gidip dulların ve genç kızların savaşçılarla evlendirileceğini dediğini aktarıyor.
DW’ye konuşan Salime, “Mücahitler, üç kızı olan ailelerde iki kızın evlendirileceğini söylemiş oldu. Korkup kaçtık. Konutumuz basıldı ve yıkıldı. Sabah saat 2’de yalnızca bir çift ayakkabı ve kıyafetle kaçtık. hiç bir şeyimiz kalmadı” diye anlatıyor.
Ülkede son durum ne?
Taliban, yeni idare yapısı oluşturulmadan evvel yabancı güçlerin tümüyle ülkeyi terk etmesini beklediklerini söylüyor.
ABD’nin takvimine bakılırsa ülkedeki tüm askeri ögeler 31 Ağustos tarihinde çekilecek. Reuters haber ajansına konuşan bir Taliban yöneticisi de savaşçılarına “Afganların günlük faaliyetlerine bir daha başlamasına müsaade verilmesi ve sivilleri korkutacak aksiyonlardan kaçınmaları” talimatı verildiğini kaydetti.
Şu an başşehir sokaklarında Taliban’ın devriye gezdiği belirtiliyor. DW’nin konuştuğu Afganların bir kısmı, baskı ve yüzünden kaçmak zorunda kaldıklarını, günlük hayatlarının aksadığını anlatırken bir kısmı da örgütün şu ana kadar Taliban’ın sert bir aksiyonda bulunmadığını söylüyor. DW’ye konuşan ve Kunduz’da yaşayan Gulam Haydar, “Taliban savaşçıları eski hükümet yetkililerini gaye almıyor” derken bölgedeki son durumu, “Okullar kapalı. Taliban okulları uyuşturucu bağımlıları için rehabilitasyon merkezlerine çevirmeyi planlıyor” dedi. Kunduz’dan hiç ticari ve askeri uçuş olmadığını söyleyen Haydar, insanların besin ve pak su muhtaçlıklarını karşılayabildiklerini belirtti.
Öte yandan Taliban’ın iş yerlerine yönelik rastgele bir müdahelesi olmasa da epeyce sayıda insanın dükkanlarını açmaktan korktuğu belirtiliyor.
Bundan daha sonra ne olacak?
Afganistan’da bundan daha sonra ne olacağı belirsizliğini koruyor. Taliban, ülkedeki öbür yapılarla bir arada “kapsayıcı ve İslamcı bir hükümet” kuracağını tez ediyor. Şu anda içlerinde eski hükümetten isimlerin de olduğu üst seviye siyasetçilerle görüşmeler yürütüyorlar. İslam hukukunun hükümran olacağına vurgu yapılarak savaşın akabinde “normal hayata dönüş için” inançlı bir ortam sağlayacaklarını taahhüt ediyor. O denli ki, Taliban Afganistan’ın tümünde “genel af” ilan ederek ülkedeki bayanları hükümetlerine katılmaya çağırdı.
Taliban’ın kültür kurulundan Enamullah Samangani verdiği bir televizyon röportajında, “İslami Buyrukluk bayanların kurban durumunda olmasını istemiyor. Şer’i hukuka göre hükümet yapısında olmalılar” açıklamasını yaptı. Lakin birden fazla Afgan Taliban’a güvenmiyor, yeni idarenin baskıcı ve sert olacağını varsayım ediyor.
Ülkenin ismini Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak bir daha değiştirmek istemeleri bunun bir işareti olarak okunuyor. Afgan milletvekili Raihana Azad’a bakılırsa hükümet ile Taliban içinde pazarlıklar sürse ve mutabakat sağlansa bile Taliban’ın kelamını tutacağının bir garantisi yok
. DW / DBN, HS © Deutsche Welle Türkçe