BBC, 2011 yılının başlarında devrilen Tunus’un eski devlet lideri Zeynel Abidin Bin Ali’nin ülkeden uçakla kaçarken yaptığı telefon görüşmeleri olduğu düşünülen ses kayıtlarına ulaştı. Bu kayıtlar, ülkeyi 23 yıl dikta rejimiyle yöneten Bin Ali’nin otoritesinin nasıl yerle bir olduğunu ortaya koyuyor. Bu kaçış bir yandan Tunus’un yazgısını değiştirmiş başka yandan da “Arap Baharı” diye isimlendirilen demokrasi yanlısı protesto dalgasının geniş bir coğrafyaya yayılmasının kıvılcımını oluşturmuştu.
Kayıtlar ses uzmanları tarafınca isimli tahlilden geçirildi ve üzerinde oynandığına ya da ekleme çıkarma yapıldığına dair hiç bir işarete rastlanmadı.
2011 yılında ülkesinden kaçan Zeynel Abidin Bin Ali, 2019 yılında sürgünde öldü. Fakat BBC ele geçirilen ses kayıtlarını, ilgili bireyleri tanıyanlara da dinletti ve onlar da seslerin gerçek olduğu kanaatine vararak kayıtların otantik olduğu görüşünü destekledi. Ne var ki ismi geçen şahıslardan kimileri da kayıtların yepyeniliği konusunda kuvvetli kuşkular lisana getiriyor.
Kayıtlar, şayet gerçekse, Bin Ali’nin rejiminin son 48 saati ortasındaki ruh halini yansıtmak bakımından eşsiz bir kaynak oluşturuyor.
Aşağıda kimi kısımları yayınlanan ses kayıtları 13 Ocak 2011 günü başlıyor.
‘Harikasın, İşte beklediğimiz Bin Ali!’
Birincisi, Bin Ali’nin, büyük medya işvereni Tarık Bin Ammar olduğu düşünülen bir yakınıyla yaptığı konuşma.
Birebir gün daha evvelki saatlerde Bin Ali televizyondan yayımlanan bir ulusa sesleniş konuşması yaparak kitlesel şovları yatıştırmayı denemişti.
Genç bir işportacı olan Muhammed Buazizi’nin, 2010 yılının Aralık ayında Sidi Buzid kasabasında, satış yapması engellenince kendisini yakması akabinde, ekonomik problemler ve onlarca yıldır devam eden otoriter idareden duyulan yaygın rahatsızlık, haftalar evvel kitlesel şovlara dönüşmüştü.
13 Ocak 2011 günü, artık başşehir sokaklarına taşan şovlar sırasında yaklaşık 100 kişi hayatını yitirmişti.
Ancak ses kayıtlarında Bin Ali’nin Bin Ammar tarafınca övgüye boğulduğunu dinliyoruz.
Bin Amman “Harikasın. İşte beklediğimiz Bin Ali bu!” diyor.
Bin Ali ise fazlaca açık anlaşılamayan yanıtında o kadar kendine inançlı görünmüyor.
Lakin Bin Ammar cüret verici konuşmasını sürdürüyor ve muhtemelen Bin Ali’nin o günkü televizyon konuşmasını kastederek “Hiç de değil. Bu tarihi bir dönüş. Sen bir halk adamısın. Onların lisanını âlâ bilirsin” diyor.
Bunun üzerine Bin Ali rahatlamış üzere gülüyor. Ama Tunus kamuoyuna hitaben yaptığı konuşmanın şovları durdurmaya yetmediği anlaşılıyor. Sonraki gün şovlar daha da büyüyor ve kalabalıklar İçişleri Bakanlığı’nı kuşatıyor.
Bin Ali’nin ailesinin güvenlikleri açısından uçakla Suudi Arabistan’a gönderilmesi için hazırlıklar yapılıyor ve Bin Ali kayıtlarda, onlara eşlik etmeye ikna edildiğini söylüyor.
Uçakta telaş: Dönmeli miyim?
Bunu izleyen kaydın içeriği ve vakit içindeması, Bin Ali’nin uçakta olduğuna işaret ediyor.
Bin Ali’nin daha telaşlı bir biçimde üç kişiyi aradığı duyuluyor. Bunların, Savunma Bakanı, Genelkurmay Lideri ve yakın etrafından Kamil Eltaif olduğu düşünülüyor.
Savunma Bakanı Ridha Grira olduğu anlaşılan şahısla konuşmasına, Tunus’ta alandaki son durumu sorarak başlıyor. Grira ona, yerine süreksiz bir devlet lideri getirildiği haberini veriyor.
Bin Ali üç defa Grira’dan bu bilgiyi yinelamasını istiyor, daha sonra da birkaç saat ortasında ülkeye geri döneceğini söylüyor.
Bin Ali sonrasındasında BBC’nin, yakın etrafından Kamil Eltaif olduğunu düşündüğü kişiyi arıyor. Ona, savunma bakanıyla görüştüğünü, kendisine olayların denetim altında olduğu konusunda teminat verdiğini söylüyor.
Eltaif, Bin Ali’nin bu yanlış var iseyımını açık bir biçimde düzeltiyor.
“Hayır, hayır, hayır. Durum süratle değişiyor ve ordu yetersiz kalıyor” diyor.
Bin Ali onun kelamını keserek “Bana tavsiyen nedir artık, döneyim mi dönmeyeyim mi?” diye soruyor. Eltaif’den hakikat düzgün bir karşılık alabilmek için bu soruyu üç sefer daha yinelıyor.
Eltaif sonunda “İşler uygun gitmiyor” diye yanıtlıyor.
Bin Ali bunun üzerine Genelkurmay Lideri Raşid Ammar olduğunu düşündüğümüz kişiyi arıyor. Ammar birinci anda arayanın kim olduğunu sesinden anlayamıyor. Bin Ali ona “Ben, devlet başkanı” diyor.
Ammar ona “Her şey yolunda” diyerek teminat veriyor.
Bin Ali, Eltaif’e yönelttiği soruyu ona da soruyor. Şu an Tunus’a dönmeli mi? Raşid ona ‘bir süre beklemesinin kendisi için daha uygun olacağını’ söylüyor.
“Gelebileceğinizi düşündüğümüz anda size haber vereceğiz sayın Devlet Başkanı” diyor.
Bin Ali bir kere daha savunma bakanını arıyor. Ona da dönmesinin hakikat olup olmayacağını soruyor. Bu sefer Grira hayli daha açık bir biçimde Bin Ali’ye, dönerse güvenliğini garanti edemeyeceğini söylüyor.
Pilot buyrukları dinlemeyip Tunus’a dönüyor
Gece yarısını biraz geçe Bin Ali’nin uçağı Suudi Arabistan’ın Cidde kentine iniyor.
Bin Ali, pilota dönüş seyahatine hazırlanması talimatı veriyor ve ailesiyle birlikte Kral Faysal’ın Sarayı’ndaki konuk konutuna gdolayılüyor.
Lakin pilotu talimata uymayarak Bin Ali’yi orada bırakıyor ve uçağı alıp Tunus’a geri uçuyor.
Sonraki sabah Suudi Arabistan’da uyanan Bin Ali bir daha savunma bakanını arıyor. Grira, idarenin artık sokakların denetimini kaybettiğini itiraf ediyor. Hatta Bin Ali’ye bir darbe söylentisi bile olduğunu söylüyor. Bin Ali bunu “İslamcıların işi” diye niteliyor ve bir daha ülkeye döneceğinden kelam etmeye başlıyor.
Bu etapta Grira daha açık konuşuyor. “Sokaklarda tanım edemeyeceğim üzere bir öfke var” diyor. Devlet liderine durumu açıklıkla anlatabilmeye çalıştığı görülüyor. “Seni yanıltmış olmak istemem, karar senin.”
Bin Ali “Bin sokağa ne yaptım. Hizmet ettim” diye yanıtlıyor.
Grira cevaben “Ben sana durumu aktarıyorum, açıklamasını değil” diyor.
Getty Images Muhalefet Partisi önderi Maya Jeribi 14 Ocak’daki şovlarda alandaydı
Tunus’da birkaç saat ortasında yeni hükümet kuruluyor. Yeni hükümette biroldukca bakan, Savunma Bakanı Grira dahil, koltuğunu koruyor.
Sonuçta Bin Ali hiç bir vakit ülkesine dönemedi ve 2019 yılındaki vefatına kadar Cidde’de yaşadı.
BBC’nin bir yılı aşkın araştırma süreci
BBC bu kayıtların otantik olup olmadığını denetim etmek için bir yılı aşkın bir süre araştırma yaptı.
Kayıtlar İngiltere ve ABD’nin önde gelen bir dizi isimli analisti tarafınca incelemeye alındı. Bu uzmanlar kayıtlarda oynama, derin sahtecilik ya da ekleme çıkarma yapılıp yapılmadığını çeşitli hallerde denetim etti. Bu cins bir manipülasyonun izine rastlanmadı.
BBC ayrıyeten bu kayıtlarda konuşan şahısların kimliğini doğrulamak emeliyle, kayıtların ilgili kısımlarını, bu bireylerin her birini tanıyan bireylere dinletti. Danışılan bireyler içinde Bin Ali’nin güvenlik örgütünün üst seviye üç bakılırsavlisi, önderi olduğu partinin önde gelenleri, hatta liderin sesini taklit eden bir seslendirme sanatkarı da vardı.
Bütün bu bireyler, kayıtlardaki seslerin, düşünülen bireylere ilişkin olduğunu söylemiş oldu ve otantikliğine dair bir kuşku belirtmedi.
Bunun haricindeki birtakım bilgiler de bu telefon aramalarının perde gerisini doğrular nitelikte. Örneğin Savunma Bakanı Grira ve Genelkurmay Lideri Ammar, devle lideri ile uçaktayken görüştüklerini söylemişlerdi. Ammar’ın bu konuşmalara ait hatırladıkları, içerikle şimdi örtüşüyor.
Kayıtlar, 23 yıl boyunca, baskıcı, halka endişe salan bir devlet aygıtını yöneten otokratın, iktidarının son anlarında nasıl şaşkınlığa kapıldığını ve bakanlarının vereceği talimatlara muhtaç olduğunu gösterdi.
2011 yılında Suudi Arabistan’da sürgünde olan Bin Ali, ülkesinde yapılan yargılamada, ihtilal sırasındaki şovlarda epey sayıda insanın vefatından sorumlu tutularak gıyabında müebbet mahpus cezasına çarptırılmıştı.
Olaylar nasıl gelişmişti?
Kayıtlar ses uzmanları tarafınca isimli tahlilden geçirildi ve üzerinde oynandığına ya da ekleme çıkarma yapıldığına dair hiç bir işarete rastlanmadı.
2011 yılında ülkesinden kaçan Zeynel Abidin Bin Ali, 2019 yılında sürgünde öldü. Fakat BBC ele geçirilen ses kayıtlarını, ilgili bireyleri tanıyanlara da dinletti ve onlar da seslerin gerçek olduğu kanaatine vararak kayıtların otantik olduğu görüşünü destekledi. Ne var ki ismi geçen şahıslardan kimileri da kayıtların yepyeniliği konusunda kuvvetli kuşkular lisana getiriyor.
Kayıtlar, şayet gerçekse, Bin Ali’nin rejiminin son 48 saati ortasındaki ruh halini yansıtmak bakımından eşsiz bir kaynak oluşturuyor.
Aşağıda kimi kısımları yayınlanan ses kayıtları 13 Ocak 2011 günü başlıyor.
‘Harikasın, İşte beklediğimiz Bin Ali!’
Birincisi, Bin Ali’nin, büyük medya işvereni Tarık Bin Ammar olduğu düşünülen bir yakınıyla yaptığı konuşma.
Birebir gün daha evvelki saatlerde Bin Ali televizyondan yayımlanan bir ulusa sesleniş konuşması yaparak kitlesel şovları yatıştırmayı denemişti.
Genç bir işportacı olan Muhammed Buazizi’nin, 2010 yılının Aralık ayında Sidi Buzid kasabasında, satış yapması engellenince kendisini yakması akabinde, ekonomik problemler ve onlarca yıldır devam eden otoriter idareden duyulan yaygın rahatsızlık, haftalar evvel kitlesel şovlara dönüşmüştü.
13 Ocak 2011 günü, artık başşehir sokaklarına taşan şovlar sırasında yaklaşık 100 kişi hayatını yitirmişti.
Ancak ses kayıtlarında Bin Ali’nin Bin Ammar tarafınca övgüye boğulduğunu dinliyoruz.
Bin Amman “Harikasın. İşte beklediğimiz Bin Ali bu!” diyor.
Bin Ali ise fazlaca açık anlaşılamayan yanıtında o kadar kendine inançlı görünmüyor.
Lakin Bin Ammar cüret verici konuşmasını sürdürüyor ve muhtemelen Bin Ali’nin o günkü televizyon konuşmasını kastederek “Hiç de değil. Bu tarihi bir dönüş. Sen bir halk adamısın. Onların lisanını âlâ bilirsin” diyor.
Bunun üzerine Bin Ali rahatlamış üzere gülüyor. Ama Tunus kamuoyuna hitaben yaptığı konuşmanın şovları durdurmaya yetmediği anlaşılıyor. Sonraki gün şovlar daha da büyüyor ve kalabalıklar İçişleri Bakanlığı’nı kuşatıyor.
Bin Ali’nin ailesinin güvenlikleri açısından uçakla Suudi Arabistan’a gönderilmesi için hazırlıklar yapılıyor ve Bin Ali kayıtlarda, onlara eşlik etmeye ikna edildiğini söylüyor.
Uçakta telaş: Dönmeli miyim?
Bunu izleyen kaydın içeriği ve vakit içindeması, Bin Ali’nin uçakta olduğuna işaret ediyor.
Bin Ali’nin daha telaşlı bir biçimde üç kişiyi aradığı duyuluyor. Bunların, Savunma Bakanı, Genelkurmay Lideri ve yakın etrafından Kamil Eltaif olduğu düşünülüyor.
Savunma Bakanı Ridha Grira olduğu anlaşılan şahısla konuşmasına, Tunus’ta alandaki son durumu sorarak başlıyor. Grira ona, yerine süreksiz bir devlet lideri getirildiği haberini veriyor.
Bin Ali üç defa Grira’dan bu bilgiyi yinelamasını istiyor, daha sonra da birkaç saat ortasında ülkeye geri döneceğini söylüyor.
Bin Ali sonrasındasında BBC’nin, yakın etrafından Kamil Eltaif olduğunu düşündüğü kişiyi arıyor. Ona, savunma bakanıyla görüştüğünü, kendisine olayların denetim altında olduğu konusunda teminat verdiğini söylüyor.
Eltaif, Bin Ali’nin bu yanlış var iseyımını açık bir biçimde düzeltiyor.
“Hayır, hayır, hayır. Durum süratle değişiyor ve ordu yetersiz kalıyor” diyor.
Bin Ali onun kelamını keserek “Bana tavsiyen nedir artık, döneyim mi dönmeyeyim mi?” diye soruyor. Eltaif’den hakikat düzgün bir karşılık alabilmek için bu soruyu üç sefer daha yinelıyor.
Eltaif sonunda “İşler uygun gitmiyor” diye yanıtlıyor.
Bin Ali bunun üzerine Genelkurmay Lideri Raşid Ammar olduğunu düşündüğümüz kişiyi arıyor. Ammar birinci anda arayanın kim olduğunu sesinden anlayamıyor. Bin Ali ona “Ben, devlet başkanı” diyor.
Ammar ona “Her şey yolunda” diyerek teminat veriyor.
Bin Ali, Eltaif’e yönelttiği soruyu ona da soruyor. Şu an Tunus’a dönmeli mi? Raşid ona ‘bir süre beklemesinin kendisi için daha uygun olacağını’ söylüyor.
“Gelebileceğinizi düşündüğümüz anda size haber vereceğiz sayın Devlet Başkanı” diyor.
Bin Ali bir kere daha savunma bakanını arıyor. Ona da dönmesinin hakikat olup olmayacağını soruyor. Bu sefer Grira hayli daha açık bir biçimde Bin Ali’ye, dönerse güvenliğini garanti edemeyeceğini söylüyor.
Pilot buyrukları dinlemeyip Tunus’a dönüyor
Gece yarısını biraz geçe Bin Ali’nin uçağı Suudi Arabistan’ın Cidde kentine iniyor.
Bin Ali, pilota dönüş seyahatine hazırlanması talimatı veriyor ve ailesiyle birlikte Kral Faysal’ın Sarayı’ndaki konuk konutuna gdolayılüyor.
Lakin pilotu talimata uymayarak Bin Ali’yi orada bırakıyor ve uçağı alıp Tunus’a geri uçuyor.
Sonraki sabah Suudi Arabistan’da uyanan Bin Ali bir daha savunma bakanını arıyor. Grira, idarenin artık sokakların denetimini kaybettiğini itiraf ediyor. Hatta Bin Ali’ye bir darbe söylentisi bile olduğunu söylüyor. Bin Ali bunu “İslamcıların işi” diye niteliyor ve bir daha ülkeye döneceğinden kelam etmeye başlıyor.
Bu etapta Grira daha açık konuşuyor. “Sokaklarda tanım edemeyeceğim üzere bir öfke var” diyor. Devlet liderine durumu açıklıkla anlatabilmeye çalıştığı görülüyor. “Seni yanıltmış olmak istemem, karar senin.”
Bin Ali “Bin sokağa ne yaptım. Hizmet ettim” diye yanıtlıyor.
Grira cevaben “Ben sana durumu aktarıyorum, açıklamasını değil” diyor.
Getty Images Muhalefet Partisi önderi Maya Jeribi 14 Ocak’daki şovlarda alandaydı
Tunus’da birkaç saat ortasında yeni hükümet kuruluyor. Yeni hükümette biroldukca bakan, Savunma Bakanı Grira dahil, koltuğunu koruyor.
Sonuçta Bin Ali hiç bir vakit ülkesine dönemedi ve 2019 yılındaki vefatına kadar Cidde’de yaşadı.
BBC’nin bir yılı aşkın araştırma süreci
BBC bu kayıtların otantik olup olmadığını denetim etmek için bir yılı aşkın bir süre araştırma yaptı.
Kayıtlar İngiltere ve ABD’nin önde gelen bir dizi isimli analisti tarafınca incelemeye alındı. Bu uzmanlar kayıtlarda oynama, derin sahtecilik ya da ekleme çıkarma yapılıp yapılmadığını çeşitli hallerde denetim etti. Bu cins bir manipülasyonun izine rastlanmadı.
BBC ayrıyeten bu kayıtlarda konuşan şahısların kimliğini doğrulamak emeliyle, kayıtların ilgili kısımlarını, bu bireylerin her birini tanıyan bireylere dinletti. Danışılan bireyler içinde Bin Ali’nin güvenlik örgütünün üst seviye üç bakılırsavlisi, önderi olduğu partinin önde gelenleri, hatta liderin sesini taklit eden bir seslendirme sanatkarı da vardı.
Bütün bu bireyler, kayıtlardaki seslerin, düşünülen bireylere ilişkin olduğunu söylemiş oldu ve otantikliğine dair bir kuşku belirtmedi.
Bunun haricindeki birtakım bilgiler de bu telefon aramalarının perde gerisini doğrular nitelikte. Örneğin Savunma Bakanı Grira ve Genelkurmay Lideri Ammar, devle lideri ile uçaktayken görüştüklerini söylemişlerdi. Ammar’ın bu konuşmalara ait hatırladıkları, içerikle şimdi örtüşüyor.
Kayıtlar, 23 yıl boyunca, baskıcı, halka endişe salan bir devlet aygıtını yöneten otokratın, iktidarının son anlarında nasıl şaşkınlığa kapıldığını ve bakanlarının vereceği talimatlara muhtaç olduğunu gösterdi.
2011 yılında Suudi Arabistan’da sürgünde olan Bin Ali, ülkesinde yapılan yargılamada, ihtilal sırasındaki şovlarda epey sayıda insanın vefatından sorumlu tutularak gıyabında müebbet mahpus cezasına çarptırılmıştı.
Olaylar nasıl gelişmişti?
- 17 Aralık 2010 yılında genç bir Tunuslu işportacı, sokakta satış yapmasının yasaklanması üzerine kendisini yaktı
- Bu harekette mevti, kitlesel şovların kıvılcımı oldu ve yaşanan çatışmalarda 100’den çok kişi öldü.
- Devlet Lideri Bin Ali 13 Ocak 2011 günü televizyonlardan halka seslendi ve besin fiyatlarındaki yükselişe karşı tedbirler almayı vadetti
- Konuşma şovları yatıştırmadı ve o akşam Bin Ali ailesiyle birlikte Suudi Arabistan’a giden uçağa bindi