“Ben iki alfabesi, üç lisanı, dört dini, beş milliyeti, altı cumhuriyeti olan; etrafında yedi komşusu bulunan, ortasında sekiz etnik azınlık bulunan bir ülkenin lideriyim”
Üstteki kelamların de sahibi olan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin en kuvvetli figürü, Mareşal Josip Broz Tito 1980 yılında öldü. Onun vefatı daha sonrası, sallantılı temeller üzerine kurulmuş federal devletin gücü zayıflamış; Yugoslav halkını oluşturan farklı etnik kümelerin daha da milliyetçileşmesi için uygun bir ortam oluşmuştu. Uzun vakittir süregelen, hatta tahminen bastırılan biroldukca farklılıklar, krizler, düşmanlıklar daha sonraki senelerda güzelce ortaya çıktı. Yugoslavya yalnızca farklı etnik kimlikler değil; farklı dinler de barındırıyordu Balkanlar’daki geniş topraklarında. Soğuk Savaş rüzgarlarının kuvvetli esmeye devam ettiği 80’lerde istikrarsız Avrupa ve ülkenin yaşadığı ekonomik problemler, krizlerin ateşini daha da körüklüyordu.
1990’lı yılların başında Yugoslavya’yı oluşturan devletler teker teker bağımsızlık ilan etmeye başladı. Mihail Gorbaçov’un Glastnost ve Perestroyka siyasetlerinin tesiri ile delinen Demir Perde sonunda büsbütün çökmüş, Doğu Bloku çözülmüş, akabinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağılmıştı. Kendini ne Batı’ya ne de Doğu’ya yakın bakılırsan Yugoslavya’da da bağımsızlık rüzgarı kuvvetli esmeye başladı. Hırvatistan ve Slovenya’nın akabinde Bosna bağımsızlığını istedi. Aliya İzzetbegoviç önderliğinde alınan sonucu yakın tarihin en kanlı savaşlarından biri izledi. Boşnak ordusu ve Sırp ordusunun liderliğindeki güçlerin savaşında 100 binden çok insan öldürüldü, 2 milyondan fazlası yerinden oldu. Sırp ordusu, Srebrenitsa’da 8 bin Bosnalıyı öldürerek, Avrupa topraklarında, 2. Dünya Savaşı’ndan daha sonra görülen tek soykırımı yaptı. 1 Mart 1992’de başlayan savaş, 14 Aralık 1995’te Dayton Anlaşması’yla son buldu.
Bosna Savaşı’nda 100 binden çok insan ömrünü kaybetti
Kanlı savaşın bitişinin üzerinde 26 yıl geçerken, Bosna’da artık yeni bir iç savaş olasılığından bahsediliyor. bir daha kökünde etnik ayrımlar olan bir kriz, Balkanlar’ın ortasında, Avrupa kıtasında yaşanacak bir savaşın tüm dünya için büyük tesirleri olabilir. Natürel, bilhassa Bosna ile epey yakın bağları olan Türkiye için.
Dayton Muahedesi
Mevcut krizi düzgün anlamak için evvel Hırvatistan ve Bosna savaşlarını bitiren Dayton Anlaşması’na bakmak gerekiyor. İsmini paraf edildiği ABD’nin Ohio kentindeki Dayton kentinden alan mutabakat, günümüzdeki Bosna Hersek devlet yapısını şekillendirdi. Mutabakat, 14 Aralık 1995’te Fransa’nın başşehri Paris’te Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman tarafınca imzalandı. Savaşa, dünyanın gördüğü en karmaşık siyasi sistemlerinden birinin kurulması son vermişti.
Mutabakat kapsamında Boşnaklar, Hırvatlar ve Sırplar, Bosna Hersek’in kurucu halkları kabul edildi. İmzalar, ülkeyi kantonlara böldü; yüzde 51’i Bosna Hersek Federasyonu’nun (FBIH) denetimine, yüzde 49’u ise Sırp Cumhuriyeti’nin denetimine verildi. FBIH’nin ortasındaki 10 kantonun her birinin kendi meclisi ve hükümetleri bulunuyor.
Devlet yapısının doruğunda Devlet Başkanlığı Kurulu bulunuyor. Bu kurul; Boşnak, Sırp ve Hırvat üç üyeden oluşuyor. Üyeler, kurul başkanlığını 8 ayda bir sırayla değişiyor. Kurulun şu anki Boşnak üyesi Šefik Džaferović, Hırvat Üyesi Željko Komšić ve Sırp üyesi Milorad Dodik.
Mutabakat ile birlikte Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği durumu oluşturuldu. Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu tarafınca seçilen yetkilinin ana sorumluluğu mutabakatın uygulanması. Lakin Yüksek Temsilci’nin epey fazla veto gücü ve hatta devlet liderini misyondan alma yetkisi bulunuyor. Konuma verilen yetkiler, günümüzde birtakım etraflarda rahatsızlık yaratıyor. Yüksek Temsilci, 1 Ağustos 2021 itibariyle Angela Merkel’in de partisinin bir üyesi olan Alman Christian Schmidt oldu.
Şu an ne oluyor?
Ekim ayında ülkedeki iki entiteden Sırpların önderi Dodik, Sırp üyeleri isimli, idari ve mali devlet kurumlarından çekme sonucu aldı. 12 Ekim’de Dodik, Bosna yargısı, güvenlik ve istihbarat ünitelerinin Sırp Cumhuriyeti’nde faaliyet göstermesini yasakladı; Kasım ayının sonuna kadar bunların yerini yalnızca Sırplardan oluşan kurumların alacağı açıklandı.
Memleketler arası toplumun Bosna Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt, alarm çanlarını çalarak Birleşmiş Milletler’e ülkenin bölünme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirten, yine çatışma riski olduğunu bildiren bir rapor gönderdi.
Schmidt, Bosnalı Sırpların kendi ordularını yine kurması ve Bosna Hersek silahlı kuvvetlerinin ikiye ayrılması durumunda yeni bir savaşı önlemek için bölgeye daha epey Barış Gücü mensubu gönderilmesi gerekeceğini belirtti.
Krizi ne tetikledi?
Krizi tek bir şeyin tetiklediğini söylemek pek hakikat olmayabilir. Daha evvel de belirttiğimiz üzere ülkede etnik çekişmeler uzun müddettir mevcuttu.
Lakin mevcut süreçte çarkları süratle döndürmeye başlayan olay, eski yüksek temsilci Valentin Inzko’nun Srebrenitsa Soykırımı’nı ve Bosna’da işlenen başka savaş cürümlerinin inkarını yasaklaması oldu. Bosnalı Sırplar ve Sırbistan bu sonucu kabul etmedi.
sonucun akabinde Sırp temsilciler merkezi kurumları boykot etmeye başladı.
Pekala kriz artık mi başladı?
Balkanlar üzerine çalışan siyasi analist ve gazeteci Hamdi Fırat Büyük’e göre hayır.
Bu evrak için T24’e değerlendirmelerde bulunan Büyük, şu tabirleri kullandı:
“Sırplar uzun vakittir bağımsızlık yanlısı siyasetlerine devam ediyorlardı. Dodik bunun en büyük bayrak tutan bireyi. Temelinde pandemidilk evvel bir kampanya başlatmıştı Dodik. Hatta ‘Elveda BH, selam Sırp Cumhuriyeti’ diye bir açıklama yapıp kampanyaya başlamıştı. Hatta toplumsal medya sayfaları hazırlanmış, anlaşılan siyasal iletişimcilerle, tasarımcılarla görüşülmüş. sıradan hazırlıklı bir kampanyaydı lakin ortaya pandemi girdi. Pandemi başlayınca bunların hepsi durdu. Ne vakit bunlar yine gündeme gelecek diye ben de fazlaca merak ediyordum”
Dodik’in son seçimlerde Sırp Cumhuriyeti’ndeki büyük kentleri kaybettiğine ve Sırp Cumhuriyeti Parlamentosu’nda zayıfladığına dikkat çeken Büyük, “Soykırım inkar yasası geçince Sırpları bir daha bir ortaya toplayabilme fırsatı elde etti, bunu da epeyce âlâ kullandı. Yasa geçer geçmez devlet kurumlarını boykot sonucu aldılar” dedi.
Boykotun neticeleri…
Bosna Hersek’in devlet yapısının karmaşıklığı, işleyebilmesi için muhakkak bir düzeyde ahenk gerektiriyor.
Büyük, Sırpların boykotunun devlet kurumlarını felç ettiğini belirtti.
“Yargı, idari ve mali konularda şu an çalışamaz hale geldiler” diyen Büyük, “ Bütçenin onaylanıp onaylanmayacağı bile belirli değil. Bütçe onaylanmazsa ne olacak bunlar muhakkak değil. Çok önemli meseleler bunlar devlet kademesinde” değerlendirmesinde bulundu.
Pekala ya Türkiye?
Türkiye, AKP devrinde Suriye ve Libya’daki iç savaşlara müdahil oldu. Bosna üzere Türkiye’nin hem tarihi tıpkı vakitte siyasi bağlarının epey kuvvetli olduğu bir ülkede savaş mümkünlüğü, Ankara’nın potansiyel bir çatışmada ne yapacağı sorusunu akıllara getiriyor.
Büyük’e nazaran, “Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin, Bosna’da çıkacak muhtemel bir çatışmada Saraybosna’ya yardım etmeme üzere bir durumu kelam konusu olamaz”;
“O kadar fazla iç siyaset problemi haline geldi ki Bosna ve Boşnaklar… Boşnakların da bu tarafta bir algısı var, dış siyasetini da buna göre kuran Erdoğan’ın buraya yardım etmemesi kelam konusu olamaz. Burada olacak olan bir şey, Libya’daki bir krize müdahale ya da Ukrayna’da ki bir krize müdahil olma ya da modülü olmak üzere değil, tahminen Azerbaycan ve Ermenistan Karabağ içindeki çatışmaya müdahil olmak üzere görülebilir. Bir zorunluluğa dönüşebilir. Bence tam da bu yüzden Erdoğan bunun farkında olarak aşikâr bir süre bekledi, Erdoğan fazlaca geç açıklama yaptı Bosna konusunda. Muhakkak bir süre bekledi, her insanın ne diyeceğini görmek istedi ve olayların nereye hakikat evrileceğini de anlamak istedi. Geçen hafta Türkiye’de ki Boşnak ve Balkan STK’lar ortak bir mektup yayınlayana kadar Türk hükümetinden ya da Türkiye’den kimse bir açıklama yapmıyordu”.
Erdoğan’ın diploması trafiği ve ‘abiler masası’
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan, salı günü Ankara’da Devlet Liderleri Konseyi’nin Sırp Üyesi Dodik ile mevcut durumu görüştü.
Dodik ve Erdoğan
Ondan bir hafta evvel Bosna’nın en kuvvetli partisinin önderi ve Aliya’nın oğlu Bakir İzzetbegoviç ile Erdoğan görüşmüştü. Cumhurbaşkanı, Bosna’daki krizin diplomatik yollarla çözülmesi durumunda, arabuluculuk rolünü üstlenmeye hazır manzarası veriyor.
Erdoğan, Türkiye’deki Boşnak sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerini kabulünde de, “Merhum Aliya İzetbegoviç’in emanetine halel getirmeyiz” dedi.
Bosna İslam Birliği Lideri da Ankara’yı ziyaret ederken, Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Boşnak üyesi de Azerbaycan’daydı.
Hamdi Fırat Büyük, aldığı duyumlara bakılırsa “Türkiye’nin üçlü bir sistem üzerinde çalıştığını” belirtti; “Buna nazaran Ankara; Sırbistan, Hırvatistan Cumhurbaşkanları ve Bosna’daki halkların temsilcileri, buradaki en büyük etnik partilerin önderlerinin dahil olacağı üçlü bir tepe yapmak istiyor”.
“Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti’nin uyumunda tarafları birebir masaya oturtmak istiyor” diyen Büyük, “Bu büyük bir olay, fazlaca ses getirir ve ben bunu batı ile olan münasebetleri tamir etme açısından da bir fırsat penceresi olarak görüyorum” değerlendirmesinde bulundu.
Büyük, “Nihayetinde baktığımız vakit, Hırvatlar nasıl Hırvatistan’a bakıyorsa, Sırplar nasıl Sırbistan’a bakıyorsa bir manada Boşnaklar, Türkiye’ye ve Türkiye’nin ne diyeceğine bakıyor” derken İzzetbegoviç’in Türkiye liderliğinde masaya oturmaya açıkken, bunun üç büyük ağabeyin hamiliğinde olmasını istemediğini aktardı.
“Erdoğan dış siyaseti için bir laboratuvar olarak Bosna ve Balkan Müslümanları”
Saraybosna’da yaşayan Büyük’ün bu belge için yaptığımız söyleşide lisana getirdiği en değişik yorumlardan biri, “Türkiye’nin Bosna ve Balkan siyasetine bakacak olursak bir manada Erdoğan’ın siyasal İslamcı dış siyaset açıklamalarında Bosna ve Balkan Müslümanları bir laboratuvara, uygulama alanına dönüştü” oldu:
“Baktığınız vakit Türkiye’nin bütün bu yumuşak güç kurumları; Anadolu Ajansı olsun, Yunus Emre olsun, TİKA olsun, Kızılay olsun, TRT olsun birfazlaca kurum Saraybosna merkezli. Birinci evvel Saraybosna’da şubelerini açtılar, birinci değilse de en tesirli faaliyet gösterdikleri yerlerden biri Bosna Hersek ve Erdoğan daima olarak Bosna’yı ve Boşnakları bir iç siyaset materyali olarak da kullandı”
“Aliya, Bosna’yı Erdoğan’a emanet bıraktı” telaffuzlarına de değinen Büyük, “Erdoğan bunu her vakit iç siyasette de kullandı. Aliya emanet bırakmış mıdır Erdoğan’a bu aslında tartışmalı. bu biçimde bir açıklama olduğunu kabul edenler de var, etmeyenler de var… “ dedi.
Aliya İzzetbegoviç ve Erdoğan
Erdoğan, Sırpları nasıl masaya oturtuyor?
Türkiye’nin Bosna için bir ‘abi’ rolü oynadığını konuştuk. Pekala Erdoğan Sırpları nasıl masaya oturmaya ikna edebiliyor? Büyük şu karşılığı verdi:
“Türkiye’nin şimdiki Balkan siyasetine bakarsak, öbür bölgelerde olan siyaseti üzere ve genel manada Türk iç siyaseti, dış siyasetinde olduğu üzere tek karar alıcı Erdoğan. Erdoğan’ın tercihleri, aldığı kararlar üzerinden Türkiye-Balkan bağları yürüyor. Baktığınızda Erdoğan her vakit ülkelerin önderleriyle ilgilerini yürütüyor. Nasıl ki ABD-Türkiye bağlarında Erdoğan-Trump baş başa görüşmelerinde sıkıntılar çözülüyorduysa, Erdoğan ve Trump değerli figürlerdiyse, tıpkı biçimde Balkan bağlantılarında de bu biçimde.
Türkiye’nin siyasetlerinin hayli uzun soluklu olmaktansa, stratejik olmaktansa daha epey tepkisel, kısa müddetli ve önder odaklı olduğunu görüyoruz. Sırbistan’da Aleksandar Vučić ile Erdoğan’ın ortası epeyce uygun. Sırbistan ile olan ticaret ve siyasi bağlar son senelerda epey fazla yükseldi. Buna paralel olarak Bosna Hersek’teki Sırp önder ile de Erdoğan’ın ortası düzgün. Boşnaklar ile ortası uygun bulunmasına karşın Sırplarla ortasını âlâ tutabildi Erdoğan. Boşnaklar eleştiriyor bunu aslında, lakin günün sonunda baktığımızda Türkiye’nin Sırplar ile de ortasının yeterli olması masaya oturduğumuzda bizim işimize gelir diyor Boşnak önderler.”
Üstteki kelamların de sahibi olan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin en kuvvetli figürü, Mareşal Josip Broz Tito 1980 yılında öldü. Onun vefatı daha sonrası, sallantılı temeller üzerine kurulmuş federal devletin gücü zayıflamış; Yugoslav halkını oluşturan farklı etnik kümelerin daha da milliyetçileşmesi için uygun bir ortam oluşmuştu. Uzun vakittir süregelen, hatta tahminen bastırılan biroldukca farklılıklar, krizler, düşmanlıklar daha sonraki senelerda güzelce ortaya çıktı. Yugoslavya yalnızca farklı etnik kimlikler değil; farklı dinler de barındırıyordu Balkanlar’daki geniş topraklarında. Soğuk Savaş rüzgarlarının kuvvetli esmeye devam ettiği 80’lerde istikrarsız Avrupa ve ülkenin yaşadığı ekonomik problemler, krizlerin ateşini daha da körüklüyordu.
1990’lı yılların başında Yugoslavya’yı oluşturan devletler teker teker bağımsızlık ilan etmeye başladı. Mihail Gorbaçov’un Glastnost ve Perestroyka siyasetlerinin tesiri ile delinen Demir Perde sonunda büsbütün çökmüş, Doğu Bloku çözülmüş, akabinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağılmıştı. Kendini ne Batı’ya ne de Doğu’ya yakın bakılırsan Yugoslavya’da da bağımsızlık rüzgarı kuvvetli esmeye başladı. Hırvatistan ve Slovenya’nın akabinde Bosna bağımsızlığını istedi. Aliya İzzetbegoviç önderliğinde alınan sonucu yakın tarihin en kanlı savaşlarından biri izledi. Boşnak ordusu ve Sırp ordusunun liderliğindeki güçlerin savaşında 100 binden çok insan öldürüldü, 2 milyondan fazlası yerinden oldu. Sırp ordusu, Srebrenitsa’da 8 bin Bosnalıyı öldürerek, Avrupa topraklarında, 2. Dünya Savaşı’ndan daha sonra görülen tek soykırımı yaptı. 1 Mart 1992’de başlayan savaş, 14 Aralık 1995’te Dayton Anlaşması’yla son buldu.
Bosna Savaşı’nda 100 binden çok insan ömrünü kaybetti
Kanlı savaşın bitişinin üzerinde 26 yıl geçerken, Bosna’da artık yeni bir iç savaş olasılığından bahsediliyor. bir daha kökünde etnik ayrımlar olan bir kriz, Balkanlar’ın ortasında, Avrupa kıtasında yaşanacak bir savaşın tüm dünya için büyük tesirleri olabilir. Natürel, bilhassa Bosna ile epey yakın bağları olan Türkiye için.
Dayton Muahedesi
Mevcut krizi düzgün anlamak için evvel Hırvatistan ve Bosna savaşlarını bitiren Dayton Anlaşması’na bakmak gerekiyor. İsmini paraf edildiği ABD’nin Ohio kentindeki Dayton kentinden alan mutabakat, günümüzdeki Bosna Hersek devlet yapısını şekillendirdi. Mutabakat, 14 Aralık 1995’te Fransa’nın başşehri Paris’te Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman tarafınca imzalandı. Savaşa, dünyanın gördüğü en karmaşık siyasi sistemlerinden birinin kurulması son vermişti.
Mutabakat kapsamında Boşnaklar, Hırvatlar ve Sırplar, Bosna Hersek’in kurucu halkları kabul edildi. İmzalar, ülkeyi kantonlara böldü; yüzde 51’i Bosna Hersek Federasyonu’nun (FBIH) denetimine, yüzde 49’u ise Sırp Cumhuriyeti’nin denetimine verildi. FBIH’nin ortasındaki 10 kantonun her birinin kendi meclisi ve hükümetleri bulunuyor.
Devlet yapısının doruğunda Devlet Başkanlığı Kurulu bulunuyor. Bu kurul; Boşnak, Sırp ve Hırvat üç üyeden oluşuyor. Üyeler, kurul başkanlığını 8 ayda bir sırayla değişiyor. Kurulun şu anki Boşnak üyesi Šefik Džaferović, Hırvat Üyesi Željko Komšić ve Sırp üyesi Milorad Dodik.
Mutabakat ile birlikte Bosna-Hersek Yüksek Temsilciliği durumu oluşturuldu. Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu tarafınca seçilen yetkilinin ana sorumluluğu mutabakatın uygulanması. Lakin Yüksek Temsilci’nin epey fazla veto gücü ve hatta devlet liderini misyondan alma yetkisi bulunuyor. Konuma verilen yetkiler, günümüzde birtakım etraflarda rahatsızlık yaratıyor. Yüksek Temsilci, 1 Ağustos 2021 itibariyle Angela Merkel’in de partisinin bir üyesi olan Alman Christian Schmidt oldu.
Şu an ne oluyor?
Ekim ayında ülkedeki iki entiteden Sırpların önderi Dodik, Sırp üyeleri isimli, idari ve mali devlet kurumlarından çekme sonucu aldı. 12 Ekim’de Dodik, Bosna yargısı, güvenlik ve istihbarat ünitelerinin Sırp Cumhuriyeti’nde faaliyet göstermesini yasakladı; Kasım ayının sonuna kadar bunların yerini yalnızca Sırplardan oluşan kurumların alacağı açıklandı.
Memleketler arası toplumun Bosna Yüksek Temsilcisi Christian Schmidt, alarm çanlarını çalarak Birleşmiş Milletler’e ülkenin bölünme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirten, yine çatışma riski olduğunu bildiren bir rapor gönderdi.
Schmidt, Bosnalı Sırpların kendi ordularını yine kurması ve Bosna Hersek silahlı kuvvetlerinin ikiye ayrılması durumunda yeni bir savaşı önlemek için bölgeye daha epey Barış Gücü mensubu gönderilmesi gerekeceğini belirtti.
Krizi ne tetikledi?
Krizi tek bir şeyin tetiklediğini söylemek pek hakikat olmayabilir. Daha evvel de belirttiğimiz üzere ülkede etnik çekişmeler uzun müddettir mevcuttu.
Lakin mevcut süreçte çarkları süratle döndürmeye başlayan olay, eski yüksek temsilci Valentin Inzko’nun Srebrenitsa Soykırımı’nı ve Bosna’da işlenen başka savaş cürümlerinin inkarını yasaklaması oldu. Bosnalı Sırplar ve Sırbistan bu sonucu kabul etmedi.
sonucun akabinde Sırp temsilciler merkezi kurumları boykot etmeye başladı.
Pekala kriz artık mi başladı?
Balkanlar üzerine çalışan siyasi analist ve gazeteci Hamdi Fırat Büyük’e göre hayır.
Bu evrak için T24’e değerlendirmelerde bulunan Büyük, şu tabirleri kullandı:
“Sırplar uzun vakittir bağımsızlık yanlısı siyasetlerine devam ediyorlardı. Dodik bunun en büyük bayrak tutan bireyi. Temelinde pandemidilk evvel bir kampanya başlatmıştı Dodik. Hatta ‘Elveda BH, selam Sırp Cumhuriyeti’ diye bir açıklama yapıp kampanyaya başlamıştı. Hatta toplumsal medya sayfaları hazırlanmış, anlaşılan siyasal iletişimcilerle, tasarımcılarla görüşülmüş. sıradan hazırlıklı bir kampanyaydı lakin ortaya pandemi girdi. Pandemi başlayınca bunların hepsi durdu. Ne vakit bunlar yine gündeme gelecek diye ben de fazlaca merak ediyordum”
Dodik’in son seçimlerde Sırp Cumhuriyeti’ndeki büyük kentleri kaybettiğine ve Sırp Cumhuriyeti Parlamentosu’nda zayıfladığına dikkat çeken Büyük, “Soykırım inkar yasası geçince Sırpları bir daha bir ortaya toplayabilme fırsatı elde etti, bunu da epeyce âlâ kullandı. Yasa geçer geçmez devlet kurumlarını boykot sonucu aldılar” dedi.
Boykotun neticeleri…
Bosna Hersek’in devlet yapısının karmaşıklığı, işleyebilmesi için muhakkak bir düzeyde ahenk gerektiriyor.
Büyük, Sırpların boykotunun devlet kurumlarını felç ettiğini belirtti.
“Yargı, idari ve mali konularda şu an çalışamaz hale geldiler” diyen Büyük, “ Bütçenin onaylanıp onaylanmayacağı bile belirli değil. Bütçe onaylanmazsa ne olacak bunlar muhakkak değil. Çok önemli meseleler bunlar devlet kademesinde” değerlendirmesinde bulundu.
Pekala ya Türkiye?
Türkiye, AKP devrinde Suriye ve Libya’daki iç savaşlara müdahil oldu. Bosna üzere Türkiye’nin hem tarihi tıpkı vakitte siyasi bağlarının epey kuvvetli olduğu bir ülkede savaş mümkünlüğü, Ankara’nın potansiyel bir çatışmada ne yapacağı sorusunu akıllara getiriyor.
Büyük’e nazaran, “Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin, Bosna’da çıkacak muhtemel bir çatışmada Saraybosna’ya yardım etmeme üzere bir durumu kelam konusu olamaz”;
“O kadar fazla iç siyaset problemi haline geldi ki Bosna ve Boşnaklar… Boşnakların da bu tarafta bir algısı var, dış siyasetini da buna göre kuran Erdoğan’ın buraya yardım etmemesi kelam konusu olamaz. Burada olacak olan bir şey, Libya’daki bir krize müdahale ya da Ukrayna’da ki bir krize müdahil olma ya da modülü olmak üzere değil, tahminen Azerbaycan ve Ermenistan Karabağ içindeki çatışmaya müdahil olmak üzere görülebilir. Bir zorunluluğa dönüşebilir. Bence tam da bu yüzden Erdoğan bunun farkında olarak aşikâr bir süre bekledi, Erdoğan fazlaca geç açıklama yaptı Bosna konusunda. Muhakkak bir süre bekledi, her insanın ne diyeceğini görmek istedi ve olayların nereye hakikat evrileceğini de anlamak istedi. Geçen hafta Türkiye’de ki Boşnak ve Balkan STK’lar ortak bir mektup yayınlayana kadar Türk hükümetinden ya da Türkiye’den kimse bir açıklama yapmıyordu”.
Erdoğan’ın diploması trafiği ve ‘abiler masası’
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Tayyip Erdoğan, salı günü Ankara’da Devlet Liderleri Konseyi’nin Sırp Üyesi Dodik ile mevcut durumu görüştü.
Dodik ve Erdoğan
Ondan bir hafta evvel Bosna’nın en kuvvetli partisinin önderi ve Aliya’nın oğlu Bakir İzzetbegoviç ile Erdoğan görüşmüştü. Cumhurbaşkanı, Bosna’daki krizin diplomatik yollarla çözülmesi durumunda, arabuluculuk rolünü üstlenmeye hazır manzarası veriyor.
Erdoğan, Türkiye’deki Boşnak sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerini kabulünde de, “Merhum Aliya İzetbegoviç’in emanetine halel getirmeyiz” dedi.
Bosna İslam Birliği Lideri da Ankara’yı ziyaret ederken, Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Boşnak üyesi de Azerbaycan’daydı.
Hamdi Fırat Büyük, aldığı duyumlara bakılırsa “Türkiye’nin üçlü bir sistem üzerinde çalıştığını” belirtti; “Buna nazaran Ankara; Sırbistan, Hırvatistan Cumhurbaşkanları ve Bosna’daki halkların temsilcileri, buradaki en büyük etnik partilerin önderlerinin dahil olacağı üçlü bir tepe yapmak istiyor”.
“Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti’nin uyumunda tarafları birebir masaya oturtmak istiyor” diyen Büyük, “Bu büyük bir olay, fazlaca ses getirir ve ben bunu batı ile olan münasebetleri tamir etme açısından da bir fırsat penceresi olarak görüyorum” değerlendirmesinde bulundu.
Büyük, “Nihayetinde baktığımız vakit, Hırvatlar nasıl Hırvatistan’a bakıyorsa, Sırplar nasıl Sırbistan’a bakıyorsa bir manada Boşnaklar, Türkiye’ye ve Türkiye’nin ne diyeceğine bakıyor” derken İzzetbegoviç’in Türkiye liderliğinde masaya oturmaya açıkken, bunun üç büyük ağabeyin hamiliğinde olmasını istemediğini aktardı.
“Erdoğan dış siyaseti için bir laboratuvar olarak Bosna ve Balkan Müslümanları”
Saraybosna’da yaşayan Büyük’ün bu belge için yaptığımız söyleşide lisana getirdiği en değişik yorumlardan biri, “Türkiye’nin Bosna ve Balkan siyasetine bakacak olursak bir manada Erdoğan’ın siyasal İslamcı dış siyaset açıklamalarında Bosna ve Balkan Müslümanları bir laboratuvara, uygulama alanına dönüştü” oldu:
“Baktığınız vakit Türkiye’nin bütün bu yumuşak güç kurumları; Anadolu Ajansı olsun, Yunus Emre olsun, TİKA olsun, Kızılay olsun, TRT olsun birfazlaca kurum Saraybosna merkezli. Birinci evvel Saraybosna’da şubelerini açtılar, birinci değilse de en tesirli faaliyet gösterdikleri yerlerden biri Bosna Hersek ve Erdoğan daima olarak Bosna’yı ve Boşnakları bir iç siyaset materyali olarak da kullandı”
“Aliya, Bosna’yı Erdoğan’a emanet bıraktı” telaffuzlarına de değinen Büyük, “Erdoğan bunu her vakit iç siyasette de kullandı. Aliya emanet bırakmış mıdır Erdoğan’a bu aslında tartışmalı. bu biçimde bir açıklama olduğunu kabul edenler de var, etmeyenler de var… “ dedi.
Aliya İzzetbegoviç ve Erdoğan
Erdoğan, Sırpları nasıl masaya oturtuyor?
Türkiye’nin Bosna için bir ‘abi’ rolü oynadığını konuştuk. Pekala Erdoğan Sırpları nasıl masaya oturmaya ikna edebiliyor? Büyük şu karşılığı verdi:
“Türkiye’nin şimdiki Balkan siyasetine bakarsak, öbür bölgelerde olan siyaseti üzere ve genel manada Türk iç siyaseti, dış siyasetinde olduğu üzere tek karar alıcı Erdoğan. Erdoğan’ın tercihleri, aldığı kararlar üzerinden Türkiye-Balkan bağları yürüyor. Baktığınızda Erdoğan her vakit ülkelerin önderleriyle ilgilerini yürütüyor. Nasıl ki ABD-Türkiye bağlarında Erdoğan-Trump baş başa görüşmelerinde sıkıntılar çözülüyorduysa, Erdoğan ve Trump değerli figürlerdiyse, tıpkı biçimde Balkan bağlantılarında de bu biçimde.
Türkiye’nin siyasetlerinin hayli uzun soluklu olmaktansa, stratejik olmaktansa daha epey tepkisel, kısa müddetli ve önder odaklı olduğunu görüyoruz. Sırbistan’da Aleksandar Vučić ile Erdoğan’ın ortası epeyce uygun. Sırbistan ile olan ticaret ve siyasi bağlar son senelerda epey fazla yükseldi. Buna paralel olarak Bosna Hersek’teki Sırp önder ile de Erdoğan’ın ortası düzgün. Boşnaklar ile ortası uygun bulunmasına karşın Sırplarla ortasını âlâ tutabildi Erdoğan. Boşnaklar eleştiriyor bunu aslında, lakin günün sonunda baktığımızda Türkiye’nin Sırplar ile de ortasının yeterli olması masaya oturduğumuzda bizim işimize gelir diyor Boşnak önderler.”