ekonomarin
Aktif Üye
Doğan Selçuk ÖZTÜRK
● Ateşan Beyefendi, sermaye piyasaları öncesinde epeyce farklı bir mesleğiniz vardı. Oradan aklınızda yer eden anılarınızı dinleyebilir miyiz?
Nükleer santralde otomasyon ve denetim mühendisliği yaptım. Profesyonel ömrümün birinci yılları Kanada’daki CANDU reaktörlerinde geçti, orada biroldukca kısımda misyon aldım. bu biçimde genç ve heyecanlı bir mühendis olarak başıma biroldukca şey geldi natürel. Birisini anlatayım. Nükleer santrallerde kaza durumunda ışınımun etrafa yayılmaması için negatif basınçlı bir bina vardır. Bu binadaki denetimleri yapma vazifesi bana aitti. Periyodik olarak aletleri ölçüyor, test yapıyordum. Bir gün bu testlerden birini yaparken aletlerin çalışmadığını fark ettim. Aletlerin çalışmaması rastgele bir kaza anında bu negatif basınçlı binanın işe yaramayacağı manasına geliyordu. Ben alışılmış biraz panik yaptım. Tasayla başmühendise gittim. Bana verdiği karşılık şöylekiydi: “Endişe etme Ateşan, daha sonra bakarız.” Nükleer güç üzere halk sıhhatiyle yakından ilgili bir alanda bu biçimde bir şey duyduğumda fazlaca şaşırmıştım.
Uzun bir süre daha sonra nükleer güç ile ilgili misyonumu doldurdum. Ontario Hydro ilan panosunda epidemiyoloji ve ışınım bilgisi olan birisini aradıklarını gördüm. Tıbba ilgiliydim, nükleer güç biliyorum diye müracaat ettim ve çabucak istifa edip Toronto Üniversitesi’nde biyomedikal mühendisliğe başladım. İdealist genç bir mühendis olarak birtakım çalışmalarla ilgili daima olarak Atom Gücü Komitesindeki başmühendise bilgi vermeye çalışıyordum. Ontario Hydro’da yeni kısım açılacağı için buradan daha sonra o kısımda nazaranv alırım diye fazlaca uğraşıyordum. Ama tuhaf bir biçimde ilgi görmemeye başladım. Ben bu biçimde fazla üstüne gidince başmühendis bir gün beni çağırdı. “Bak Ateşan, biz evli adamlarız. Akşamüzeri konutumuza gideceğiz, barbekümüzü yapacağız. Bahçemizde oturup çocuklarımızla oynayacağız. Nedir senden çektiğimiz?” dedi. Ve bu proje o denli kaldı. Hakikaten projeyi Hydro Quebec’e taşıdılar. Benim bütün gayretlerim boşa gitti.
KULAKTA KÜPE ÜZERE TAŞIYORUM
● daha sonra finans alanına geçtiniz.
Nükleer güç ile uğraşırken aklım daima mühendislikten çıkmaktı. 1979-80 senelerında meslek değişimi için düğmeye bastım ve finans işlerine başladım. İktisat altyapım olmadığı için piyasalara teknik olarak yaklaştım. Geliştirdiğim teknik tahlil modeli o devirde fazlaca tanınan oldu. Bu ortada Musevi bir kümeyle çalışmaya başladım. Bana daima nasıl yatırım yapalım diye soran bu kümeye konutumda bir ofis açtım. Her birinin önüne paralel GCQ ekranı kurdum. Süreç yapmaya başladım. her neyse bir gün kapı çaldı. Gelen oranın sermaye piyasası konseyinden bir uzmanmış. Ne yapıyorsun burada dedi. Süreç yapıyorum dedim. Yapamazsın dedi. Lisansın yok senin. Ee ne yapacağım? Lisans alacaksın. Pekala dedim nasıl olacak? İki sene gerekli eğitimi aldım. Hatta bir de kitap yazmak zorunda kaldım ve imtihan daha sonrasında bana bu biçimde fazlaca az sayıda olan lisans yolu açıldı. Lisans verildikten daha sonra sermaye piyasası konseyi lideri beni yemeğe çağırdı. Yemeğe gittik. Mr. Walter ile oldukça sohbet ettik. Sohbetin bir yerinde, “Ateşan, bilmen gereken bir konu var” dedi ve ek etti, “Bu meslekte arkadaş kaybedebilirsin, para kaybedebilirsin lakin ismini kaybetme lüksün yok.” Bunu kulakta küpe üzere bu yaşıma kadar taşıdım.
● Kanada’da unutamadığınız bir anınız var mı?
Süreçleri Kanada’nın en büyük aracı kurumu Richardson Greenshields üzerinden yapıyordum. Oraya gidip geliyordum. Bir gün bir adam yolumu kesti. bir arada iş yapmayı önerdi. Dünyanın en güçlü ailelerinden birinin varisiydi. Şaşırdım olağan. daha sonra düşünüp pekala dedim. Kentin göbeğinde lüks bir binada ofis kiraladık. Teknik tahlil yazılımı üzerinden işler çok düzgün gidiyordu, bu ortada ortağım Michael beni varlıklı iş etraflarıyla tanıştırıyordu. Bir akşam asistanım Roberta beni arayıp hemen ofise gelmemi söylemiş oldu. Yazılım muhafazası olmadığı için o senelerda programı kasaya koyuyorduk. Michael Roberta’dan kasa anahtarını istemiş. Roberta da bunun üzerine beni aramış. Atladım gittim. Michael’a durumu sorunca kem küm etti, ortamızda bir soğukluk oldu bundan daha sonra. Ben biraz geri çekilmeye başladım. daha sonra o kendi başına süreç yapmaya kalktı. Dünyanın parasını kaybetti. daha sonra ne yaptı bilmiyorum. Altın yumurtlayan tavuğa tek başına sahip olmak istemişti. Açgözlü olmasaydı hayli hoş işler yapabilirdik.
KARA PAZARTESİ, KALP KRİZİ GEÇİRTİYOR SANDILAR
● Kara pazartesiyi yurt haricinde yaşadınız.
Evet, 19 Ekim 1987. Hala Kanada’daydım ve fon yönetiyordum. Kullandığım yazılım S&P endeksinde kısa konum gösteriyordu. Açığa satıyorduk. Bir gün birisi gelip “Mr. Aybars, S&P’de kısa konumda bir çok kazandınız. Ne vakit kapatacaksınız?” diye sordu. Ben de “Programı takip ediyorum” dedim. İktisat bilgim az olduğundan teknik tahlilde epey disiplinliydim. Adama niye soruyorsunuz dedim. “Paramı yönetiyorsunuz” deyince ona hak verdim. Program hala kısa durum göstermesine karşın televizyonda konuşan uzmanlardan etkilenerek ani bir kararla teknik sinyalleri dikkate almadan cuma günü durumları kapatıp uzun durum açtım.
Pazartesi sabah piyasa bir açıldı. Bir tane sipsivri çubuk, aşağı gerçek. bu biçimde teknoloji, internet falan pek uygun olmadığı için kimi vakit kusurlu grafik çubukları olurdu. Ben de bilgiler yanlıştır diye evvel ilgilenmedim. Ama bir süre geçti, düzelmedi. Aracı kurumu aradım, kimseye ulaşamadım. daha sonra haberlere bir baktım. Pencereden atlayanlar, intihar edenler vs. İşte o gün kara pazartesi olarak tarihe geçti. Bizim de bir sürü uzun konumumuz vardı, S&P tarihinin en büyük düşüşünü yaşıyordu. Benim stop-loss buyruklarım her vakit vardır. bir daha vardı. Ancak stop fazlaca aşağılardaydı, ona karşın epeyce kaybetmedim. Kazandıklarımı iade ettim. O günlerde göğsümde yavaşça bir ağrı başladı. Gaz sıkışmasıdır diye önemsemedim ancak kız arkadaşım zorla hastaneye götürdü. Acilde uzun mühlet bekledikten daha sonra bir hemşire geldi. Sorular soruyor, not alıyor falan. İsim, soyadı derken meslek kısmına gelince borsa dedim, ortadan 5-10 saniye geçmemişti ki başımda 10 tane hekim dikildi. Kara pazartesi olduğundan kalp krizi geçiriyorum sanmışlardı. Tetkiklerden bir şey çıkmayınca beni gönderdiler.
“BENİM ODAMI ATEŞAN BEY’E VERİN”
● Türkiye’den aklınıza gelen bir fon idaresi öykünüz var mı?
Ziraat Bankası fon işlerine girmek istiyordu. Ben de onlara altı aylık bir eğitim vermiştim. O eğitim daha sonrası Merrill Lynch ile görüşeceklerdi. Onlara bir “Kabul edin/kabul etmeyin listesi” hazırladım. daha sonra bana gelip biz bu listeden bir şey anlamadık sen bize danışman ol dediler. Vatan, millet deyip Ziraat Bankası’na yararım olacaksa niye olmasın dedim. Ne kadar maaş istersin dediler. Ben o orta Bank Ekspres’e danışmanlık yapıyordum. Orada aldığımın yarısını verseniz de olur dedim. bir süre daha sonra döndüler, “Ateşan Beyefendi, o sayı genel müdürün maaşından fazla, veremeyiz” dediler. Ben de “Peki, maaş istemiyorum. Ülkemize yararımız olsun” dedim. Olmaz, laf olur dediler. Pekala, ne yapacağız? Bir ölçü verelim dediler. Pekala dedim 5 lira verin. Suadiye’den Sirkeci’ye gidip gelmek bu biçimde 5 liradan fazlaydı. İki sene onlara danışmanlık yaptım bu biçimde.
çabucak sonrasında öteki genel müdür Cihan Paçacı ile de çalışma talihim oldu. Bir proje yapmıştık fakat Ankara’dan imza bekliyorduk. Ben alışılmış yurt haricinde hayli rahat konuşan biri olarak, Cihan Bey’in yanına gidip, “Bu kadar uğraştık, her şey hazır. Bir türlü gereken imza gelmiyor” deyince etrafta pek yönetici kalmamıştı, ortadan kaybolmuşlardı. daha sonra o da gülümsedi, ne yapsın. Bu konuşma daha sonrasında “Benim odamı Ateşan Bey’e verin.” demiş. Bunun üzerine kendisinin Cağaloğlu’ndaki Boğaz görüntülü ofisini iki sene kullandım.
Maksadım farkındalık oluşturmak
● Sizi daha fazla teknik tahlil, türev eserler temalı kitaplarınızla tanıyoruz. Son kitabınız “Karmaşıklık Ekonomisi”nde neyi amaçladınız?
Şimdilik hedefim Türkiye’de, iktisat ve toplumsal bilimlerde öne çıkan gelişmelerle ilgili farkındalık oluşturmak. Örneğin, karmaşıklık iktisadı, neoklasik iktisattan farklı olarak daima istikrarda bir sistem olarak değil, kendisini daima olarak hesaplayıp yenileyen bir sistem olarak görür. İstikrar iktisadının tertip, bellilik ve indirgemeci anlayışına karşı, karmaşıklık iktisadı mümkünlük, belirsizlik ve mana oluşturma ve değişime açıklığı vurgular. Buradan hareketle finans alanında karmaşıklığın gözlenmesi de kaçınılmaz.
● Ateşan Beyefendi, sermaye piyasaları öncesinde epeyce farklı bir mesleğiniz vardı. Oradan aklınızda yer eden anılarınızı dinleyebilir miyiz?
Nükleer santralde otomasyon ve denetim mühendisliği yaptım. Profesyonel ömrümün birinci yılları Kanada’daki CANDU reaktörlerinde geçti, orada biroldukca kısımda misyon aldım. bu biçimde genç ve heyecanlı bir mühendis olarak başıma biroldukca şey geldi natürel. Birisini anlatayım. Nükleer santrallerde kaza durumunda ışınımun etrafa yayılmaması için negatif basınçlı bir bina vardır. Bu binadaki denetimleri yapma vazifesi bana aitti. Periyodik olarak aletleri ölçüyor, test yapıyordum. Bir gün bu testlerden birini yaparken aletlerin çalışmadığını fark ettim. Aletlerin çalışmaması rastgele bir kaza anında bu negatif basınçlı binanın işe yaramayacağı manasına geliyordu. Ben alışılmış biraz panik yaptım. Tasayla başmühendise gittim. Bana verdiği karşılık şöylekiydi: “Endişe etme Ateşan, daha sonra bakarız.” Nükleer güç üzere halk sıhhatiyle yakından ilgili bir alanda bu biçimde bir şey duyduğumda fazlaca şaşırmıştım.
Uzun bir süre daha sonra nükleer güç ile ilgili misyonumu doldurdum. Ontario Hydro ilan panosunda epidemiyoloji ve ışınım bilgisi olan birisini aradıklarını gördüm. Tıbba ilgiliydim, nükleer güç biliyorum diye müracaat ettim ve çabucak istifa edip Toronto Üniversitesi’nde biyomedikal mühendisliğe başladım. İdealist genç bir mühendis olarak birtakım çalışmalarla ilgili daima olarak Atom Gücü Komitesindeki başmühendise bilgi vermeye çalışıyordum. Ontario Hydro’da yeni kısım açılacağı için buradan daha sonra o kısımda nazaranv alırım diye fazlaca uğraşıyordum. Ama tuhaf bir biçimde ilgi görmemeye başladım. Ben bu biçimde fazla üstüne gidince başmühendis bir gün beni çağırdı. “Bak Ateşan, biz evli adamlarız. Akşamüzeri konutumuza gideceğiz, barbekümüzü yapacağız. Bahçemizde oturup çocuklarımızla oynayacağız. Nedir senden çektiğimiz?” dedi. Ve bu proje o denli kaldı. Hakikaten projeyi Hydro Quebec’e taşıdılar. Benim bütün gayretlerim boşa gitti.
KULAKTA KÜPE ÜZERE TAŞIYORUM
● daha sonra finans alanına geçtiniz.
Nükleer güç ile uğraşırken aklım daima mühendislikten çıkmaktı. 1979-80 senelerında meslek değişimi için düğmeye bastım ve finans işlerine başladım. İktisat altyapım olmadığı için piyasalara teknik olarak yaklaştım. Geliştirdiğim teknik tahlil modeli o devirde fazlaca tanınan oldu. Bu ortada Musevi bir kümeyle çalışmaya başladım. Bana daima nasıl yatırım yapalım diye soran bu kümeye konutumda bir ofis açtım. Her birinin önüne paralel GCQ ekranı kurdum. Süreç yapmaya başladım. her neyse bir gün kapı çaldı. Gelen oranın sermaye piyasası konseyinden bir uzmanmış. Ne yapıyorsun burada dedi. Süreç yapıyorum dedim. Yapamazsın dedi. Lisansın yok senin. Ee ne yapacağım? Lisans alacaksın. Pekala dedim nasıl olacak? İki sene gerekli eğitimi aldım. Hatta bir de kitap yazmak zorunda kaldım ve imtihan daha sonrasında bana bu biçimde fazlaca az sayıda olan lisans yolu açıldı. Lisans verildikten daha sonra sermaye piyasası konseyi lideri beni yemeğe çağırdı. Yemeğe gittik. Mr. Walter ile oldukça sohbet ettik. Sohbetin bir yerinde, “Ateşan, bilmen gereken bir konu var” dedi ve ek etti, “Bu meslekte arkadaş kaybedebilirsin, para kaybedebilirsin lakin ismini kaybetme lüksün yok.” Bunu kulakta küpe üzere bu yaşıma kadar taşıdım.
● Kanada’da unutamadığınız bir anınız var mı?
Süreçleri Kanada’nın en büyük aracı kurumu Richardson Greenshields üzerinden yapıyordum. Oraya gidip geliyordum. Bir gün bir adam yolumu kesti. bir arada iş yapmayı önerdi. Dünyanın en güçlü ailelerinden birinin varisiydi. Şaşırdım olağan. daha sonra düşünüp pekala dedim. Kentin göbeğinde lüks bir binada ofis kiraladık. Teknik tahlil yazılımı üzerinden işler çok düzgün gidiyordu, bu ortada ortağım Michael beni varlıklı iş etraflarıyla tanıştırıyordu. Bir akşam asistanım Roberta beni arayıp hemen ofise gelmemi söylemiş oldu. Yazılım muhafazası olmadığı için o senelerda programı kasaya koyuyorduk. Michael Roberta’dan kasa anahtarını istemiş. Roberta da bunun üzerine beni aramış. Atladım gittim. Michael’a durumu sorunca kem küm etti, ortamızda bir soğukluk oldu bundan daha sonra. Ben biraz geri çekilmeye başladım. daha sonra o kendi başına süreç yapmaya kalktı. Dünyanın parasını kaybetti. daha sonra ne yaptı bilmiyorum. Altın yumurtlayan tavuğa tek başına sahip olmak istemişti. Açgözlü olmasaydı hayli hoş işler yapabilirdik.
KARA PAZARTESİ, KALP KRİZİ GEÇİRTİYOR SANDILAR
● Kara pazartesiyi yurt haricinde yaşadınız.
Evet, 19 Ekim 1987. Hala Kanada’daydım ve fon yönetiyordum. Kullandığım yazılım S&P endeksinde kısa konum gösteriyordu. Açığa satıyorduk. Bir gün birisi gelip “Mr. Aybars, S&P’de kısa konumda bir çok kazandınız. Ne vakit kapatacaksınız?” diye sordu. Ben de “Programı takip ediyorum” dedim. İktisat bilgim az olduğundan teknik tahlilde epey disiplinliydim. Adama niye soruyorsunuz dedim. “Paramı yönetiyorsunuz” deyince ona hak verdim. Program hala kısa durum göstermesine karşın televizyonda konuşan uzmanlardan etkilenerek ani bir kararla teknik sinyalleri dikkate almadan cuma günü durumları kapatıp uzun durum açtım.
Pazartesi sabah piyasa bir açıldı. Bir tane sipsivri çubuk, aşağı gerçek. bu biçimde teknoloji, internet falan pek uygun olmadığı için kimi vakit kusurlu grafik çubukları olurdu. Ben de bilgiler yanlıştır diye evvel ilgilenmedim. Ama bir süre geçti, düzelmedi. Aracı kurumu aradım, kimseye ulaşamadım. daha sonra haberlere bir baktım. Pencereden atlayanlar, intihar edenler vs. İşte o gün kara pazartesi olarak tarihe geçti. Bizim de bir sürü uzun konumumuz vardı, S&P tarihinin en büyük düşüşünü yaşıyordu. Benim stop-loss buyruklarım her vakit vardır. bir daha vardı. Ancak stop fazlaca aşağılardaydı, ona karşın epeyce kaybetmedim. Kazandıklarımı iade ettim. O günlerde göğsümde yavaşça bir ağrı başladı. Gaz sıkışmasıdır diye önemsemedim ancak kız arkadaşım zorla hastaneye götürdü. Acilde uzun mühlet bekledikten daha sonra bir hemşire geldi. Sorular soruyor, not alıyor falan. İsim, soyadı derken meslek kısmına gelince borsa dedim, ortadan 5-10 saniye geçmemişti ki başımda 10 tane hekim dikildi. Kara pazartesi olduğundan kalp krizi geçiriyorum sanmışlardı. Tetkiklerden bir şey çıkmayınca beni gönderdiler.
“BENİM ODAMI ATEŞAN BEY’E VERİN”
● Türkiye’den aklınıza gelen bir fon idaresi öykünüz var mı?
Ziraat Bankası fon işlerine girmek istiyordu. Ben de onlara altı aylık bir eğitim vermiştim. O eğitim daha sonrası Merrill Lynch ile görüşeceklerdi. Onlara bir “Kabul edin/kabul etmeyin listesi” hazırladım. daha sonra bana gelip biz bu listeden bir şey anlamadık sen bize danışman ol dediler. Vatan, millet deyip Ziraat Bankası’na yararım olacaksa niye olmasın dedim. Ne kadar maaş istersin dediler. Ben o orta Bank Ekspres’e danışmanlık yapıyordum. Orada aldığımın yarısını verseniz de olur dedim. bir süre daha sonra döndüler, “Ateşan Beyefendi, o sayı genel müdürün maaşından fazla, veremeyiz” dediler. Ben de “Peki, maaş istemiyorum. Ülkemize yararımız olsun” dedim. Olmaz, laf olur dediler. Pekala, ne yapacağız? Bir ölçü verelim dediler. Pekala dedim 5 lira verin. Suadiye’den Sirkeci’ye gidip gelmek bu biçimde 5 liradan fazlaydı. İki sene onlara danışmanlık yaptım bu biçimde.
çabucak sonrasında öteki genel müdür Cihan Paçacı ile de çalışma talihim oldu. Bir proje yapmıştık fakat Ankara’dan imza bekliyorduk. Ben alışılmış yurt haricinde hayli rahat konuşan biri olarak, Cihan Bey’in yanına gidip, “Bu kadar uğraştık, her şey hazır. Bir türlü gereken imza gelmiyor” deyince etrafta pek yönetici kalmamıştı, ortadan kaybolmuşlardı. daha sonra o da gülümsedi, ne yapsın. Bu konuşma daha sonrasında “Benim odamı Ateşan Bey’e verin.” demiş. Bunun üzerine kendisinin Cağaloğlu’ndaki Boğaz görüntülü ofisini iki sene kullandım.
Maksadım farkındalık oluşturmak
● Sizi daha fazla teknik tahlil, türev eserler temalı kitaplarınızla tanıyoruz. Son kitabınız “Karmaşıklık Ekonomisi”nde neyi amaçladınız?
Şimdilik hedefim Türkiye’de, iktisat ve toplumsal bilimlerde öne çıkan gelişmelerle ilgili farkındalık oluşturmak. Örneğin, karmaşıklık iktisadı, neoklasik iktisattan farklı olarak daima istikrarda bir sistem olarak değil, kendisini daima olarak hesaplayıp yenileyen bir sistem olarak görür. İstikrar iktisadının tertip, bellilik ve indirgemeci anlayışına karşı, karmaşıklık iktisadı mümkünlük, belirsizlik ve mana oluşturma ve değişime açıklığı vurgular. Buradan hareketle finans alanında karmaşıklığın gözlenmesi de kaçınılmaz.