BBC Rusça Servisi | Olga Ivshina ve Kateryna Khinkulova’nın haberi
Kazakistan’da bu hafta akaryakıt meblağlarına artırım yapılması daha sonrası başlayan protesto şovları bir anda ülkenin tüm bölgelerine yayıldı.
Protestoların süratle şiddete dönüşmesi, hem ülkede birebir vakitte bölgede biroldukca kesiti şaşırttı. Yaşananlar hem de reaksiyonun yalnızca artırımla ilgili olmadığının da göstergesiydi.
Pekala Kazakistan’daki protestolar niye değerli?
Halk niye sokağa çıktı?
Petrol zengini eski Sovyet Cumhuriyeti’ndeki protestolar, araçlarda kullanılan sıvı gazda tavan fiyatın kaldırılması ve bunu izleyen artırım üzerine başladı.
Pazar günü yalnızca bir bölgede olan protestolar, Salı gününe gelindiğinde tüm ülkeye yayılmış, kitlesel şovlar ve polisle çatışmalar çıkmaya başlamıştı.
Şovlar süratle şiddete dönüştü, polis Kazakistan’ın en değerli kentlerinden eski başşehir Almatı’da binlerce şahsa göz yaşartıcı gaz ve sersemletici el bombası ile müdahale etti. Hem protestocu hem polis yüzlerce kişi yaralandı.
Çarşamba günü olağanüstü hal ilan edildi lakin binlerce kişi sokağa çıkmaya devam etti. Ülkenin biroldukça bölümünde internetin çöktüğü bildirildi.
Protestocuların cevabı, Almatı’da belediye liderinin ofisine saldırmak, dükkanları yağmalamak ve araçları ateşe vermek oldu.
Bu kere protestolar niye farklı?
Almatı’daki şovlar
Petrol ve doğal gaz açısından güçlü olan Kazakistan, Orta Asya’nın en nüfuzlu ülkesi. Bölgenin gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 60’ına sahip. Otoriter bir devlet olarak tanımlanıyor.
Yüzölçümüne bakıldığında dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi fakat nüfusu yalnızca 18,8 milyon.
Kazakistan 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından daha sonra bağımsızlığını ilan etti. senelerca, 1984’te ülke daha hala bir Sovyet cumhuriyetiyken birinci sefer başbakan olan Nursultan Nazarbayev tarafınca yönetildi.
Nazarbayev ondan sonrasında fiilen karşısına rakip çıkmadan cumhurbaşkanlığına seçildi ve her yere heykellerini dikip, yeni başşehre ismini vererek ülkede bir cins şahıs kültü yarattı.
Nazarbayev sonunda 2019’da, ülkede pek sık rastlanmayan hükümet aykırısı şovları durdurmak için istifa etti.
Kendi elleriyle seçtiği halefi Tokayev, milletlerarası gözlemcilerin eleştirdiği bir baskın seçimle işbaşına geldi.
Nazarbayev iktidarda olmamasına karşın idare üstündeki tesiri sürüyor. Gözlemciler protestoların evvela bu yüzden olduğunu söylüyor.
Nazarbayev’in istifasından daha sonra geçen yaklaşık üç yıl ortasında ülkede fazla bir değişiklik olmadı. Halk ıslahat yapılmamasından, ömür standartlarının düşük, özgürlüklerin de hudutlu olmasından şikayetçi.
İngiltere’de, Kraliyet Milletlerarası Münasebetler Enstitüsü’nden (Chatham House) Kate Mallinson, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada, “Nazarbayev, Kazakistan halkıyla bir çeşit toplumsal mukavele yapmıştı. Halk rejime sadıktı, zira ekonomik durumun düzeldiğini görüyordu” dedi.
Lakin Mallinson’un da söylemiş olduği üzere, 2015’ten itibaren iktisat berbata gitmeye başladı ve son iki yıl ortasında Covid pandemisi sırasında enflasyon fazlaca arttı.
Kazakistan’da yapılan seçimlerin birçoklarını, kullanılan oyların neredeyse yüzde 100’ünü alan iktidar partisi kazanıyor ve tesirli bir muhalefet bulunmuyor.
Kazakistan’da toplu nakliyecilik ve özel araçlarda kullanılan ve genelde ucuz bir yakıt olarak görülen sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatlarındaki artış, bardağı taşıran son damla oldu.
Protestocular ne istiyor?
Bir kamyoneti devirmeye çalışan protestoclular.
Hükümetin nazaranvden alınması ve akaryakıt fiyatlarının eski seviyelerine çekilmesine karşın, göstericiler sokaklardan çekilecek üzere görünmüyor.
2019’da Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in istifasından aldıkları derse bakarak, idare değişikliğinin her vakit istenilen sonuçları getirmediğini anlamış durumdalar.
Şu anda sokaklarda ve sayısız kent meydanında sorulan soru, “Yetkililer son 30 yıldır bizim için ne yaptı?”
Şovların ağırlaştığı yerler
Kazakistan’ın güneybatısında Mangistau bölgesindeki Canaozen kenti, protesto merkezlerinden biri haline geldi.
Burası, daha evvel de büyük şovlara sahne olmuş, 2011’de polisin fiyatlar ve çalışma şartlarını protesto eden petrol emekçilerine müdahalesinde en az 14 emekçi ölmüş, 100’den çoksı da yaralanmıştı.
Canaozen artık bir kere daha protesto merkezi ve buradaki göstericiler beş talepte bulunuyor:
St. Petersburg Avrupa Üniversitesi’nden siyaset bilimci Grigorii Golosov, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada halkın sokağa çıkarak sesini duyurmaya çalıştığını söylemiş oldu.
Golosov, “Otoriter şartlar altında, sokak protestoları istenmeyen ekonomik tedbirlere reaksiyon göstermenin olağan bir yolu” dedi.
Bundan daha sonra ne olabilir ve bu niye kıymetli?
Başlangıçta, Kazakistan yetkilileri krizi ağır bir müdahale yapmadan çözmeye çalışıyor üzere görünüyordu.
Lakin Cumhurbaşkanı Tokayev’in protestocuları “yabancıların eğittiği terörist çeteler” diye nitelemesi ve Rusya da dahil kimi eski Sovyet Cumhuriyetlerinin oluşturduğu Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden yardım istemesi üzerine durum süratle değişti.
Örgüt, Tokayev’in yardım daveti daha sonrası “istikrar sağlanmasına” yardımcı olmak için Kazakistan’a barış gücü gönderdi. Güce Rus birlikleri öncülük ediyor.
Moskova Carnegie Merkezi’nden Alexander Baunov, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada, Kazakistan’ı Batı’nın klâsik bir müttefiki olarak görmediğini, bu niçinle Batılı önderlerin olayları “baskıcı bir hükümete karşı demokratik bir kalkışma” olarak yorumlamayı tercih edeceklerini söylemiş oldu.
Baunov, “Batılı başkanların protestocuları desteklememesi, Kazak yetkililerin de buna karşılık vermemesi güç olur. Protestolar uzun vadede Kazakistan’ı Moskova’ya hakikat iter” diye konuştu.
Resmi Rus medyasında şimdiden protestoların “batılı güçler tarafınca teşvik edildiği” yolunda görüşler lisana getirildi.
Büyük bir doğalgaz, petrol ve maden ihracatçısı olan Kazakistan için yatırımcıları itimadı değerli. Siyasi istikrar bu niçinle büyük değer taşıyor.
Lakin epey sayıda Kazak, eski Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in gölgesinde yaşamaktan bıkmış ve gerçek bir değişim için uğraşa hazır görünüyor.
Kazakistan’da bu hafta akaryakıt meblağlarına artırım yapılması daha sonrası başlayan protesto şovları bir anda ülkenin tüm bölgelerine yayıldı.
Protestoların süratle şiddete dönüşmesi, hem ülkede birebir vakitte bölgede biroldukca kesiti şaşırttı. Yaşananlar hem de reaksiyonun yalnızca artırımla ilgili olmadığının da göstergesiydi.
Pekala Kazakistan’daki protestolar niye değerli?
Halk niye sokağa çıktı?
Petrol zengini eski Sovyet Cumhuriyeti’ndeki protestolar, araçlarda kullanılan sıvı gazda tavan fiyatın kaldırılması ve bunu izleyen artırım üzerine başladı.
Pazar günü yalnızca bir bölgede olan protestolar, Salı gününe gelindiğinde tüm ülkeye yayılmış, kitlesel şovlar ve polisle çatışmalar çıkmaya başlamıştı.
Şovlar süratle şiddete dönüştü, polis Kazakistan’ın en değerli kentlerinden eski başşehir Almatı’da binlerce şahsa göz yaşartıcı gaz ve sersemletici el bombası ile müdahale etti. Hem protestocu hem polis yüzlerce kişi yaralandı.
Çarşamba günü olağanüstü hal ilan edildi lakin binlerce kişi sokağa çıkmaya devam etti. Ülkenin biroldukça bölümünde internetin çöktüğü bildirildi.
- Kazakistan polisi, Almatı’da gece onlarca protestocunun öldürüldüğünü deklare etti
- Kazakistan’da akaryakıt artırımı protestoları büyüyor, Devlet Lideri Tokayev sükunet daveti yaptı
Protestocuların cevabı, Almatı’da belediye liderinin ofisine saldırmak, dükkanları yağmalamak ve araçları ateşe vermek oldu.
Bu kere protestolar niye farklı?
Almatı’daki şovlar
Petrol ve doğal gaz açısından güçlü olan Kazakistan, Orta Asya’nın en nüfuzlu ülkesi. Bölgenin gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 60’ına sahip. Otoriter bir devlet olarak tanımlanıyor.
Yüzölçümüne bakıldığında dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi fakat nüfusu yalnızca 18,8 milyon.
Kazakistan 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından daha sonra bağımsızlığını ilan etti. senelerca, 1984’te ülke daha hala bir Sovyet cumhuriyetiyken birinci sefer başbakan olan Nursultan Nazarbayev tarafınca yönetildi.
Nazarbayev ondan sonrasında fiilen karşısına rakip çıkmadan cumhurbaşkanlığına seçildi ve her yere heykellerini dikip, yeni başşehre ismini vererek ülkede bir cins şahıs kültü yarattı.
Nazarbayev sonunda 2019’da, ülkede pek sık rastlanmayan hükümet aykırısı şovları durdurmak için istifa etti.
Kendi elleriyle seçtiği halefi Tokayev, milletlerarası gözlemcilerin eleştirdiği bir baskın seçimle işbaşına geldi.
Nazarbayev iktidarda olmamasına karşın idare üstündeki tesiri sürüyor. Gözlemciler protestoların evvela bu yüzden olduğunu söylüyor.
Nazarbayev’in istifasından daha sonra geçen yaklaşık üç yıl ortasında ülkede fazla bir değişiklik olmadı. Halk ıslahat yapılmamasından, ömür standartlarının düşük, özgürlüklerin de hudutlu olmasından şikayetçi.
İngiltere’de, Kraliyet Milletlerarası Münasebetler Enstitüsü’nden (Chatham House) Kate Mallinson, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada, “Nazarbayev, Kazakistan halkıyla bir çeşit toplumsal mukavele yapmıştı. Halk rejime sadıktı, zira ekonomik durumun düzeldiğini görüyordu” dedi.
Lakin Mallinson’un da söylemiş olduği üzere, 2015’ten itibaren iktisat berbata gitmeye başladı ve son iki yıl ortasında Covid pandemisi sırasında enflasyon fazlaca arttı.
Kazakistan’da yapılan seçimlerin birçoklarını, kullanılan oyların neredeyse yüzde 100’ünü alan iktidar partisi kazanıyor ve tesirli bir muhalefet bulunmuyor.
Kazakistan’da toplu nakliyecilik ve özel araçlarda kullanılan ve genelde ucuz bir yakıt olarak görülen sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatlarındaki artış, bardağı taşıran son damla oldu.
Protestocular ne istiyor?
Bir kamyoneti devirmeye çalışan protestoclular.
Hükümetin nazaranvden alınması ve akaryakıt fiyatlarının eski seviyelerine çekilmesine karşın, göstericiler sokaklardan çekilecek üzere görünmüyor.
2019’da Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in istifasından aldıkları derse bakarak, idare değişikliğinin her vakit istenilen sonuçları getirmediğini anlamış durumdalar.
Şu anda sokaklarda ve sayısız kent meydanında sorulan soru, “Yetkililer son 30 yıldır bizim için ne yaptı?”
Şovların ağırlaştığı yerler
Kazakistan’ın güneybatısında Mangistau bölgesindeki Canaozen kenti, protesto merkezlerinden biri haline geldi.
Burası, daha evvel de büyük şovlara sahne olmuş, 2011’de polisin fiyatlar ve çalışma şartlarını protesto eden petrol emekçilerine müdahalesinde en az 14 emekçi ölmüş, 100’den çoksı da yaralanmıştı.
Canaozen artık bir kere daha protesto merkezi ve buradaki göstericiler beş talepte bulunuyor:
- Gerçek hükümet değişikliği
- Valilerin direkt seçilmesi (Şu anda valiler cumhurbaşkanı tarafınca atanıyor)
- Cumhurbaşkanının bakılırsav mühletini ve yetkilerini kısıtlayan 1993 Anayasası’na dönülmesi
- Yurttaşlık hakları için uğraş eden aktivistlere zulmedilmemesi
- Mevcut rejimle teması olmayanların yetkili pozisyonlara gelmelerine müsaade verilmesi
St. Petersburg Avrupa Üniversitesi’nden siyaset bilimci Grigorii Golosov, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada halkın sokağa çıkarak sesini duyurmaya çalıştığını söylemiş oldu.
Golosov, “Otoriter şartlar altında, sokak protestoları istenmeyen ekonomik tedbirlere reaksiyon göstermenin olağan bir yolu” dedi.
Bundan daha sonra ne olabilir ve bu niye kıymetli?
Başlangıçta, Kazakistan yetkilileri krizi ağır bir müdahale yapmadan çözmeye çalışıyor üzere görünüyordu.
Lakin Cumhurbaşkanı Tokayev’in protestocuları “yabancıların eğittiği terörist çeteler” diye nitelemesi ve Rusya da dahil kimi eski Sovyet Cumhuriyetlerinin oluşturduğu Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden yardım istemesi üzerine durum süratle değişti.
Örgüt, Tokayev’in yardım daveti daha sonrası “istikrar sağlanmasına” yardımcı olmak için Kazakistan’a barış gücü gönderdi. Güce Rus birlikleri öncülük ediyor.
Moskova Carnegie Merkezi’nden Alexander Baunov, BBC Rusça Servisi’ne yaptığı açıklamada, Kazakistan’ı Batı’nın klâsik bir müttefiki olarak görmediğini, bu niçinle Batılı önderlerin olayları “baskıcı bir hükümete karşı demokratik bir kalkışma” olarak yorumlamayı tercih edeceklerini söylemiş oldu.
Baunov, “Batılı başkanların protestocuları desteklememesi, Kazak yetkililerin de buna karşılık vermemesi güç olur. Protestolar uzun vadede Kazakistan’ı Moskova’ya hakikat iter” diye konuştu.
Resmi Rus medyasında şimdiden protestoların “batılı güçler tarafınca teşvik edildiği” yolunda görüşler lisana getirildi.
Büyük bir doğalgaz, petrol ve maden ihracatçısı olan Kazakistan için yatırımcıları itimadı değerli. Siyasi istikrar bu niçinle büyük değer taşıyor.
Lakin epey sayıda Kazak, eski Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in gölgesinde yaşamaktan bıkmış ve gerçek bir değişim için uğraşa hazır görünüyor.