Nobel Barış Ödülü’nün kazananı Cuma günü Türkiye saatiyle 13.00’te açıklanacak. Bu yıl mükafatı kimin alacağını çabucak hemen bilmesek de bugüne kadar ödül alan şahıslardan kimilerinin tartışmalara yol açtığını biliyoruz.
Dünyanın en itibarlı mükafatları içinde kabul edilen Nobel Barış Mükafatı, İsveçli bilim adamı, iş adamı ve hayırsever Alfred Nobel tarafınca yaratılmıştı.
Ama siyasi tabiatı gereği, bu ödül başka beş mükafata nazaran daima daha tartışmalı oldu.
Bugüne kadarki en tartışmalı altı kazananı ve bir de kazanamayanı inceledik.
Barack Obama
bir hayli kişi Barack Obama 2009’da mükafatı kazandığında şaşkınlığa uğramıştı, buna Obama’nın kendisi de dahil.
2020’de yayınladığı anılarında, haberi duyduğunda birinci verdiği reaksiyonun “Ne için?” olduğunu yazdı.
Sırf dokuz aydır bakılırsavde olan bir şahsa ödül verilmesini erken bulanlar oldukcatu.
Hatta ödül için aday gösterme mühleti, Obama’nın bakılırsave başlamasından sırf 12 gün daha sonra bitmişti.
2015’te BBC’ye konuşan Nobel Enstitüsü’nün eski yöneticisi Geir Lundestad, mükafatı veren komitenin daha sonradan bu karardan pişman olduğunu ima etmişti.
Obama’nın misyon yaptığı iki periyotta ABD askerleri Afganistan, Irak ve Suriye’de çatışmalara dahildi.
Filistinli önder Yaser Arafat, İsrail Başbakanı İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Bakanı Şimon Peres 1994’te Oslo Barış Muahedesi’ni imzalamaları niçiniyle mükafata layık görüldü.
O devirde bu mutabakatın İsrail-Filistin meselesini çözeceği umuluyordu.
Geçmişte silahlı uğraş vermiş birinin bu mükafatı alması hem İsrail’de birebir vakitte dünyada tartışmalara niye oldu.
Arafat’ın adaylığı bile Nobel Komitesi’nde ayrılığa yol açtı.
Komitenin üyelerinden Norveçli siyasetçi Kare Kristiansen bunu protesto etmek için komiteden ayrıldı.
Aung San Suu Kyi
Myanmarlı siyasetçi Aung San Suu Kyi, Mayanmar’daki ordu idaresine karşı verdiği barışçıl çaba ile 1991’de bu mükafatı kazanmıştı.
Ancak 20 yıl daha sonra, BM tarafınca soykırım olarak nitelenen Arakanlı Müslümanlara karşı işlenen insan hakları ihlalleri ve katliamlara sessiz kalması niçiniyle önemli bir biçimde eleştirildi.
Ödülünün geri alınması için davetler yapılsa da Nobel Ödülleri’nin kuralları bu biçimde bir şeye müsaade vermiyor.
Abiy Ahmed
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, komşusu Eritre ile yıllardır süren hudut probleminin tahlilinde üstlendiği rol niçiniyle mükafatı kazandı.
Lakin birkaç ay daha sonra bu karar sorgulanmaya başlandı.
Milletlerarası toplum Ahmed’in, ülkenin kuzeyindeki Tigray bölgesine orduyu göndermesini eleştirdi.
Oradaki çatışmalarda binlerce kişi öldü.
Birleşmiş Milletler durumu “içler acısı bir felaket” olarak niteledi.
Wangari Mathai
Kenyalı aktivist 2004’te bu mükafatı kazanan birinci Afrikalı bayan oldu.
Ancak daha sonraki senelerda HIV ve AIDS hakkındaki açıklamaları oldukçaça eleştirildi.
Mathai HIV’in siyahları öldürmek için yaratılmış bir biyolojik silah olduğunu öne sürüyordu.
Bu iddiayı destekleyen tek bir bilimsel ispat yok.
Henry Kissinger
ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger 1973’te mükafatı kazandı.
Kamboçya’da saklı bombardımanlar ve Güney Amerika’daki vefat saçan askeri rejimlere takviye vermek üzere ABD dış siyasetinin en eleştirilen ataklarından kimilerine dahil olmuş bu bireye ödül verilmesi, oldukça tenkit topladı.
Kissinger mükafata, Vietnam Savaşı’nda ateşkes mutabakatının imzalanmasındaki rolü niçiniyle Kuzey Vietnamlı başkan Le Duc Tho ile bir arada layık görülmüştü.
Vietnamlı başkan mükafatı reddederken Nobel Ödül Komitesi’nden iki kişi de Kissinger’a ödül verilmesini protesto etmek için istifa etti.
New York Times ise mükafata Nobel Savaş Mükafatı ismini verdi.
Mükafata layık görülmeyen Gandhi
kimi vakit de Nobel Barış Ödülü’nün verilmediği bireyler dikkat çeker.
Bu alanda en dikkat çeken isim, muhtemelen Mahatma Gandhi’dir.
Birden çok kez aday gösterilse de, 20. yüzyıldaki pasifist hareketin simgesi olan Hint siyasetçi mükafatı hiç bir vakit kazanamadı.
2006’da Barış Ödülü’nü veren komitenin başında bulunan Norveçli tarihçi Geir Lundestad, Gandhi’nin listedeki en büyük eksiklik olduğunu söylemişti.
Dünyanın en itibarlı mükafatları içinde kabul edilen Nobel Barış Mükafatı, İsveçli bilim adamı, iş adamı ve hayırsever Alfred Nobel tarafınca yaratılmıştı.
Ama siyasi tabiatı gereği, bu ödül başka beş mükafata nazaran daima daha tartışmalı oldu.
Bugüne kadarki en tartışmalı altı kazananı ve bir de kazanamayanı inceledik.
Barack Obama
bir hayli kişi Barack Obama 2009’da mükafatı kazandığında şaşkınlığa uğramıştı, buna Obama’nın kendisi de dahil.
2020’de yayınladığı anılarında, haberi duyduğunda birinci verdiği reaksiyonun “Ne için?” olduğunu yazdı.
Sırf dokuz aydır bakılırsavde olan bir şahsa ödül verilmesini erken bulanlar oldukcatu.
Hatta ödül için aday gösterme mühleti, Obama’nın bakılırsave başlamasından sırf 12 gün daha sonra bitmişti.
2015’te BBC’ye konuşan Nobel Enstitüsü’nün eski yöneticisi Geir Lundestad, mükafatı veren komitenin daha sonradan bu karardan pişman olduğunu ima etmişti.
Obama’nın misyon yaptığı iki periyotta ABD askerleri Afganistan, Irak ve Suriye’de çatışmalara dahildi.
- Trump: Nobel Barış Mükafatı benim hakkımdı
Filistinli önder Yaser Arafat, İsrail Başbakanı İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Bakanı Şimon Peres 1994’te Oslo Barış Muahedesi’ni imzalamaları niçiniyle mükafata layık görüldü.
O devirde bu mutabakatın İsrail-Filistin meselesini çözeceği umuluyordu.
Geçmişte silahlı uğraş vermiş birinin bu mükafatı alması hem İsrail’de birebir vakitte dünyada tartışmalara niye oldu.
Arafat’ın adaylığı bile Nobel Komitesi’nde ayrılığa yol açtı.
Komitenin üyelerinden Norveçli siyasetçi Kare Kristiansen bunu protesto etmek için komiteden ayrıldı.
Aung San Suu Kyi
Myanmarlı siyasetçi Aung San Suu Kyi, Mayanmar’daki ordu idaresine karşı verdiği barışçıl çaba ile 1991’de bu mükafatı kazanmıştı.
Ancak 20 yıl daha sonra, BM tarafınca soykırım olarak nitelenen Arakanlı Müslümanlara karşı işlenen insan hakları ihlalleri ve katliamlara sessiz kalması niçiniyle önemli bir biçimde eleştirildi.
Ödülünün geri alınması için davetler yapılsa da Nobel Ödülleri’nin kuralları bu biçimde bir şeye müsaade vermiyor.
Abiy Ahmed
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, komşusu Eritre ile yıllardır süren hudut probleminin tahlilinde üstlendiği rol niçiniyle mükafatı kazandı.
Lakin birkaç ay daha sonra bu karar sorgulanmaya başlandı.
Milletlerarası toplum Ahmed’in, ülkenin kuzeyindeki Tigray bölgesine orduyu göndermesini eleştirdi.
Oradaki çatışmalarda binlerce kişi öldü.
Birleşmiş Milletler durumu “içler acısı bir felaket” olarak niteledi.
Wangari Mathai
Kenyalı aktivist 2004’te bu mükafatı kazanan birinci Afrikalı bayan oldu.
Ancak daha sonraki senelerda HIV ve AIDS hakkındaki açıklamaları oldukçaça eleştirildi.
Mathai HIV’in siyahları öldürmek için yaratılmış bir biyolojik silah olduğunu öne sürüyordu.
Bu iddiayı destekleyen tek bir bilimsel ispat yok.
Henry Kissinger
ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger 1973’te mükafatı kazandı.
Kamboçya’da saklı bombardımanlar ve Güney Amerika’daki vefat saçan askeri rejimlere takviye vermek üzere ABD dış siyasetinin en eleştirilen ataklarından kimilerine dahil olmuş bu bireye ödül verilmesi, oldukça tenkit topladı.
Kissinger mükafata, Vietnam Savaşı’nda ateşkes mutabakatının imzalanmasındaki rolü niçiniyle Kuzey Vietnamlı başkan Le Duc Tho ile bir arada layık görülmüştü.
Vietnamlı başkan mükafatı reddederken Nobel Ödül Komitesi’nden iki kişi de Kissinger’a ödül verilmesini protesto etmek için istifa etti.
New York Times ise mükafata Nobel Savaş Mükafatı ismini verdi.
Mükafata layık görülmeyen Gandhi
kimi vakit de Nobel Barış Ödülü’nün verilmediği bireyler dikkat çeker.
Bu alanda en dikkat çeken isim, muhtemelen Mahatma Gandhi’dir.
Birden çok kez aday gösterilse de, 20. yüzyıldaki pasifist hareketin simgesi olan Hint siyasetçi mükafatı hiç bir vakit kazanamadı.
2006’da Barış Ödülü’nü veren komitenin başında bulunan Norveçli tarihçi Geir Lundestad, Gandhi’nin listedeki en büyük eksiklik olduğunu söylemişti.