sagliksal
Aktif Üye
Ayfer Feriha Nujen
İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Organ Nakli Kısım Lideri Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Alp Gürkan ile böbrek nakli ve organ bağışını konuştuk.
Böbrek yetmezliğinin sinsi bir hastalık olduğunu söyleyen Gürkan, böbrek yetmezliğinin büyük ölçüde önelenebileceğini belirtti. Gürkan, çocuklarda sık idrar yolu enfeksiyonu, erişkinlerde hipertansiyon ve diyabetin böbrek yetmezliğinin en sık niçinleri olduğunu belirtirken, bu husustaki tedbirlerin olayları azaltacağını tabir etti.
Yeni tip Koronavirüs’ün (Covid-19) olağan bireylerde akut böbrek yetmezliğine sebep olduğu, böbrek yetmezliği olanlarda ise hastalığı ilerlettiğini söyleyen Gürkan, “Maalesef Koronaya bağlı böbrek kayıplarını da görüyoruz” dedi.
Böbrek nakline ait her şeyi konuştuğumuz Gürkan, son olarak organ bağışı davetinde bulundu.
Gürkan ile yaptığımız söyleşinin tamamı şu biçimde:
– Tıp söyleşileri kapsamında bugün sizinle böbrek nakli üzerine konuşacağız fakat bir doktor olarak siz de bir hastalık geçirdiniz lösemiye yakalandınız. yine geçmiş olsun. Bu süreci bir doktor olarak nasıl geçirdiniz, atlatabildiniz mi?
Çok teşekkür ederim. Çok güç bir sureci şükür sağlıklı bir biçimde geçtim. Kardeşim yurt haricinde yaşıyor. O da 6 yıldır lenfoma ile çaba ediyordu. Beni verici olmak üzere yanına çağırdı, ben de kan vermek üzere yurt dışına gittim lakin uygun olmadığımı öğrendim. Lakin dönüşte ateşim çıktı ve yaptırdığım analizlerde lösemi olduğumu öğrendim. Benim için büyük bir sürpriz oldu. 2 ay kemoterapi olduktan daha sonra hekimlerim nakil olmam gerektiğini söylemiş olduler. Meslek hayatım boyunca daima diğerleri için organ bağışının artması için emek verdim. Artık kendimi bir anda uygun doku ararken buldum. Bu fazlaca acayip bir his. hayatınızın kurtulması için birisinin sizin dokunuza uygun bağış yapmış olmasını diliyorsunuz. Alışılmış hastalığımı duyan dostlarım, akrabalarım, meslektaşlarım, öğrencilerim hatta hastalarım bile çabucak verici olmak için Kızılay’a müracaat ettiler ve bağış kampanyası düzenlediler. Rahmet bana uygun 17 hasta saptandı ve en uygun vericinin kök hücreleriyle 1 buçuk yıl evvel nakil oldum. Şükür şu anda sıhhatim hayli düzgün ve 6 aydır da çalışmaya başladım. Öncelikle bana kök hücresini bağışlayan vericiye ve tüm verici adaylarına şükranlarımı sunuyorum. sonrasındasında teşhis ve tedavide rol alan tüm doktorlarıma minnet duyuyorum. Türk tıbbının ne kadar ileri ve doktorlarının ne kadar yeterli olduğunun en güzel göstergelerinden biri benim.
– Alp Beyefendi alanınızdaki başarılı nakillerinizden dolayı isminizi duymayan pek az insan olduğunu biliyoruz. Branşınızda neredeyse ikinci ömrünüzü yaşıyorsunuz bana göre bu niçinle. Öncelikle bu alandaki çalışmalarınızdan biraz kelam eder misiniz? Mesleğe başladığınız yıldan bu yana böbrek nakli alanında yeni gelişmeler neler oldu?
Çok teşekkür ederim. Çok naziksiniz. Böbrek nakli eğitimimi Ege Üniversitesi’nde ve ABD’de Brigham Hastanesi’nde aldım. Birinci böbrek nakli merkezini İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 1992 yılında kurdum. bu biçimdelar SSK hastanesiydi ve fazlaca değerli bir nazaranv üstleniyordu. O günden daha sonra birfazlaca böbrek nakli merkezi kurdum ve birfazlaca böbrek nakli cerrahı yetiştirdim. Böbrek nakli alanında da ülkemizde “çapraz böbrek nakli” “böbreğin kapalı sistemle çıkartılması” üzere konularda da öncü oldum.
Böbrek nakli tekniği 1950’li yılların sonunda artık oturmuştu. Bu husustaki en büyük yenilik böbreğin kapalı formülle çıkartılmasında oldu. Şimdilerde bu mevzuda robotik biçimlerin uygulanması da kelam konusu. Çok özel durumlarda takılması da artık robotik usuller yapılmaya başlandı. Fakat böbrek naklinde en değerli gelişme kuvvetli ilaçların tedaviye girmesi fakat daha değerlisi cerrahların ve nefrologların böbrek nakli olmuş hastaların bakımlarını öğrenmeleri oldu. Bu sayede böbrek nakli muvaffakiyet oranı ve takılan böbreğin bedende kalma müddeti arttı.
– Kronik böbrek yetersizliği sinsi bir hastalık. Beş evreden birinci dört evrede birçok vakit böbrek yetmezliği saptanamıyor. Bunun en değerli sebebi nedir, daha erken evrelerde böbrek yetmezliği nasıl saptanır? Yani hastalar ya da hastalığın eşiğindekiler böbrek sorunlarını sıvı takibi yaparak mı fark ederler, bu biçimde bunu nasıl takip etmeleri gerekir?
Evet böbrek yetmezliği dediğiniz üzere sinsi bir hastalık. Çocuklarda sık idrara gidenlerde, tansiyon ve şeker hastalarında sıradan bir testle böbrek yetmezliği birinci periyotlarında teşhis konabilir. sıradan bir idrar testiyle. İdrar testinde bilhassa protein çıkması bize o şahısların böbreklerinde sorun olabileceği konusunda erken bir alarm verebilir. Sıvı takibi artık ileri evrelerdeki böbrek yetmezliğinde ehemmiyet kazanmaktadır.
Böbrek yetmezliği aslında büyük ölçüde önlenebilir bir hastalıktır. Böbrek yetmezliğinin dünyada da ülkemizde de en sık sebebi çocuklarda sık idrar yolu enfeksiyonu, erişkinlerde ise hipertansiyon ve diyabettir. Bu mevzudaki tedbirler böbrek yetmezliği riskini azaltacaktır.
– Bildiğimiz kadarıyla böbrek yetmezliği ve daha sonrasında böbrek nakli gerektiren süreç öteki diğer hastalıkların -şeker hastalığı, yüksek tansiyon üzere özellikle- bir kararı olabiliyor. Pekala, bir öbür hastalık olmaksızın ortaya çıkan böbrek yetmezliğinin niye olacağı, olduğu hastalıklar neler? Bu hastalıklar böbrek naklinde ne üzere problemler ortaya çıkarır?
Bu saydığınız sebepler haricinde en sık karşılaşılan niçinler glomerülonefritler, ilaç toksisiteleri, ailevi Akdeniz hastalarında sık gördüğümüz amiloidozlar ve bir daha genetik olan polikistik böbrek hastalığıdır. Böbrek nakli açısından glomerülonefritler ve amiloidoz özel bir ehemmiyete sahiptir. Glomerülonefritlerin bir kısmının ve amiloidozun takılan böbreklerde hastalık yinelama riskleri vardır, esasen bu cinsten glomerülonefritleri olan hastaları nakil öncesi riskleri hakkında bilgilendiriyoruz. Hastalık yinelanmasın diye nakil öncesi yahut daha sonrası da birtakım tedbirler alıyoruz.
– Böbrek yetmezliğinde ödem bir belirti sayılır mı? Böbrek yetmezliği için birinci önemli belirtiler nelerdir? Bu belirtilerle birlikte bireyler ne yapmalı, nasıl bir müddetç başlatılmalı?
Evet kimi vakit hastalar bacaklarında yahut göz etrafında oluşan ödemle tabibe başvurmaktadır. Lakin en değerli belirti idrarda renk değişikliği, halsizlik yorgunluk kimi vakit ağız kokusu ve tansiyon yüksekliğidir. Bu belirtiler çıktığında ekseriyetle hasta en az ikinci yahut üçüncü evrede oluyor. bir daha de son periyot böbrek yetmezliğine giden süreci yavaşlatmak mümkün. Bunun için de nefroloji uzmanı denetimine girmek gerekiyor.
– Böbrek nakli olmak üzere ülkemizde organ nakli ile ilgili kimi yanlış inanışlar ve kulaktan kulağa bilgilerle organ nakli gerçek algılanmıyor. İnsanların mesela, hiç diyaliz sürecini yaşamadan bu hususta yanlış niyetlere kapılmaması için neler söyler, neler önerirsiniz?
Toplumda maalesef organ nakli ile ilgili biroldukca yanlış inanışlar ve kent efsaneleri var. Bunlardan en kıymetlisi organ bağışı ve canlı vericili organ nakilleriyle ilgili. Maalesef organ bağışı ile ilgili olan fazlaca ağır suçlamalar içeriyor. Ağır bakımdaki beşerden organ alabilmek için hele hastanın organ bağış kartı var ise doktorların bilerek onu mevte sürükledikleri hakkında. Hekimlik yemini etmiş bizler için bu kelam konusu dahi olamaz. Kaldı ki vicdanı kararmış cani ruhlu bir tabip olduğunu farz edin, beyin vefatı sonucu vermek için o hastanede en az 25 sıhhat çalışanı sürece dâhil oluyor. Beyin vefatı kriterlerini de Sıhhat Bakanlığı takip ediyor. Bir hastanede 25 vicdansız sağlıkçıyı yan yana getirmek ve Sıhhat Bakanlığı’nı atlatmak mümkün değil, kaldı ki tüm sıhhat çalışanı hastalarını güzelleştirmek için uğraşlar. aslına bakarsan organ nakli yapabilmek için beyin haricinde öbür organlarının yeterli durumda olması gerekir. Bu da hastaya fazlaca yeterli bakılması ile sağlanabilir. Ayrıyeten yasal olarak organ nakli takımından hiç kimse beyin mevti sürecine dâhil olamaz.
Canlı vericiler için de halk içinde “ben aslına bakarsan yarım beşerim, vericim de yarım kalacak” inancı vardır. Biz yalnızca sağlıklı olanlardan ve böbreğinin birini vermekle hayatı boyunca sıhhatinden bir şey kaybetmeyecek bireylerden böbrek alıyoruz. Bunun için vericiyi hayli âlâ inceliyoruz ve en küçük sıhhat sorunu riski kuşkusunda verici olarak kabul etmiyoruz. Bu niçinle bize müracaat eden vericilerin dörtte birini ret ediyoruz. Hastaya ya öbür verici bulmasını ya da meyyit beşerden yapılacak listeye kayıt olmasını söylüyoruz.
Daha az kıymetli olduğunu düşündüğüm kent efsaneleri de organ mafyası ve bir daha beden bulacağımız gün eksik organla hayata geleceğimiz söylentileri. Ülkemizde ve dünyanın hiç bir yerinde beşerler organları için kaçırılıp öldürülmemiştir. Ülkemizde de dünyanın hiç bir ülkesinde de polis kayıtlarında bu biçimde bir olay belirtilmemiştir. Organ mafyası dediğimiz şey organların para ile satılmasıdır. Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca aşağılanan bir durum ve başka dünya ülkeleri üzere ülkemiz kanunları da bu durumu şiddetle cezalandırıyor. Bu mevzuda yapılacak en güzel tedbir organ bağışının artırılması ile insanların canlı vericili nakile muhtaç bırakılmaması olacaktır.
Kıyamet günü yine beden bulmamız sorununa gelince Kuran-ı Kerim’de Kıyamet Mühleti bu soruna fazlaca hoş bir karşılık vermektedir.
– Böbrek nakli olmak için sanırım alıcılar için bir yaş kriteri yok, ama nakillerde organ bağışlayan ya da vericinin hangi yaş ve kriterlere sahip olması gerekiyor?
Böbrek alıcıları için en küçük uygun yaş 2’dir. Daha küçük yaşlarda yapılacak böbrek nakillerinin muvaffakiyet oranı çok düşmektedir. En üst yaş için bir hudut yoktur. Kâfi ki hastanın genel sıhhat durumu, kardiyak ve teneffüs performansı bu büyük ameliyatı kaldıracak durumda olsun. Biz 72 yaşında bir bireye nakil yaptık ve hasta böbrek nakline epey düzgün karşılık verdi. Beyin vefatı için de üst yahut alt yaş sonu yok. Kâfi ki takılacak organların performansları yeterli olsun. Fizikî yaştan fazla biyolojik yaşa bakıyoruz. Canlı vericiler için ise yasal olarak alt hudut 18’dir, lakin takım olarak vericilerin hiç şayet olmazsa 22-23 yaşlarının üzerinde olmalarını istiyoruz.
– Tek böbrekle yaşanabilir mi? Tek böbrekli bir insanın ömür kalitesi bundan nasıl etkilenir? Tek böbrekli birinin böbrek kaybetme riski ortaya çıktığında böbrek nakli süreci nedir? Böbrek naklinde yaygınlaşmaya da başlayan çapraz nakil kimler içinde yapılabilir? Bu nakillerde kan ve doku ahenginden biraz kelam eder misiniz?
Tek böbrekle meselesiz yaşanabilir. Dünyada biroldukça insan doğuştan tek böbreklidir ve bir sorun yaşamadan hayatlarına devam etmektedir. Vericilerin aslına bakarsan evvela son derece sağlıklı olmalarına ve böbrek verdikten daha sonra böbrek verdikleri için hayatları etkilenmeyecek bireyler olmalarına dikkat ediyoruz. Bu beşerler tüm dünyada ve bizim merkezimizde de izlenmektedir. Böbrek verdikleri için hiç bir verici merkezimizde ve benim nakil yaptığım öbür merkezlerde diyalize girme riski ile karşılaşmamışlardır. Vericilere ameliyat daha sonrası epeyce değerli ihtarlarda bulunuyoruz. Bunlar sağlıklı kalmak için tüm insanlara önerdiğimiz kurallar. Bol sıvı tüketilecek, kilo almayacak, bol hareket edecek, az tuz tüketecek ve sigara-alkol kullanmayacak. Bunlar her insan için sağlıklı hayat kılavuzu.
Çapraz böbrek naklini Türkiye’de birinci ben yaptım ve Türkiye’de yaygınlaşmasına öncülük ettim. Bütün dünyada uygulanan bir yol. Hatta birtakım ülkelerde ülke çapında tertip yapılıyor. Hastaneler, hatta ülkeler ortası çapraz nakil programları var. Kan kümesi uyumsuzluğu yahut immünolojik sorunları olan çiftlerin vericileri birebir durumda olan başka çift yahut çiftlerin vericileri ile yer değiştiriliyor. Ameliyatlar birebir anda başlıyor. Bunun için kuvvetli bir cerrahi takım gerekiyor. Çapraz nakil ikili olabildiği üzere daha fazla çiftlerle yapılabilir.
– Böbrek naklinde kadavradan yapılan bir nakil ile canlı verici ve alıcı içindeki nakil içinde bir fark var mı hayat mühletine yansıyan? Her iki nakil meselae bakacak olursak şayet alıcının böbreği reddetme ihtimali ya da kabul mühleti biyolojik olarak ne kadar sürüyor? Reddedilen böbrek ölümcül sonuçlar doğuruyor mu?
Organ naklinde temel ölen insanlardan bağışlanan organları kullanmaktır. Ben kadavra sözünü sevmiyorum, “beyin mevti ile ölen insan” yahut özetlemek gerekirse meyyit verici demeği tercih ediyorum. Ölen insanın organları bir süre daha sonra toprak olacaktır, organları bağışlanırsa da o organlar takılan şahısta senelerca yaşayacaktır. Canlı vericinin komplikasyon riski fazlaca az da olsa vardır. O niçinle canlı vericili nakil bizi daha epeyce heyecanlandırır. Lakin alıcı açısından canlı vericili nakillerde böbrek çabucak fonksiyon görmekte, beden savunmasını düşücü ilaçları daha az almakta ve böbrek daha uzun ömürlü olmaktadır.
Birinci 3 ay böbreğin ret olma riski daha fazla ve bu risk giderek azalıyor. Kabul giderek daha fazla oluyor lakin sorun böbreğin yıllar ortasında eskimesi.
Böbrek naklinden daha sonra hasta daha ne kadar müddet ilaçlı tedavi görmek zorunda ve hasta statüsünde kalıyor? Bu evrede beslenme biçimi değişmek zorunda mıdır? Örneğin, kesin olarak hangi besinlere niye veda etmek zorunda?
Böbrek çalıştığı sürece hasta ilaç kullanmak zorunda. Başlangıçta fazlaca sayıda verilen ilaçlar giderek azalıyor, fakat ilaçları kullanmazsa böbreğin atma riski fazlaca artıyor.
Nakil olan bireyleri artık hasta diye kabul etmiyoruz. Onlar artık olağan bireyler. Tertipli denetim ve birtakım ilaçları kullanmak haricinde hepimizin yaptığı şeyleri onlar da yapabilir. Evlenebilirler, çocuk sahibi olabilirler, çalışabilirler, iş kurabilirler, seyahat edebilirler, okula gidebilirler. aslına bakarsan nakil, olağan bir hayat sürebilmeleri için yapılıyor.
Greyfurt haricinde sağlıklı her şeyi tüketebilirler. Az tuz, bol sıvı, az kalori, bol hareket ancak sigara ve çok alkol yok.
– Teneffüs yolu hastalıklarından ve enfeksiyondan fazlaca kısa vakitte etkilenen organ nakil hastaları ortasında böbrek nakilli hastalar kaçıncı basamakta yer alıyor? Soğuk algınlığı üzere ateşli hastalıklar nakilli hastalar için niye büyük risk taşıyor? Bilhassa Koronavirüs salgını niçiniyle böbrek hastalarında organ kaybı ya da buna bağlı ölümlerde bir artış oldu mu?
Birinci 3 ayda hastalar daha ağır ilaç kullanıyorlar. bu vakitte hastalar infeksiyonlara daha açık oluyorlar. ondan sonrasında bu risk giderek azalıyor.
Korona 21. yüzyılın vebası. Koronavirüs’ün uzun devir tesirlerini hala bilmiyoruz fakat şimdiye kadar yapılan gözlemlerde olağan bireylerde hastaları akut böbrek yetmezliğine soktuğu, böbrek yetmezlikli hastalarda hastalığın ilerlemesine niye olduğu gösterildi. Maalesef Koronaya bağlı böbrek kayıplarını da görüyoruz ayrıyeten böbrek nakli olan hastalarda Covid-19’a bağlı mevt oranları olağan popülasyona nazaran 2.5 daha fazla, dahası diyalize girenlerde bu oran daha da yüksek. Diyalize giren hastalarda Covid-19’a bağlı mevt oranı böbrek nakli olanlardan 1.5 kat daha yüksek, yani diyalize giren hastaların organ nakli olmalarında sakınca yok, tam aksine fayda var.
– Diyaliz süreci hayli ağır ve çetin bir müddetç. Adeta insan bedeninin kimi vakit haftada üç sefer vakumlanması ve haliyle onu fazlaca fazla yıpratması manasına geliyor öte yandan.Böbrek hastalarında diyaliz süreci öncesi ve daha sonrası böbrek nakilleri içinde bir fark var mı? Diyaliz süreci uzayan hastalar için ömür müddeti kısalıyor mu?
Böbrek nakli diyalize göre hastalarda hayat kalitesini artırdığı üzere her yaş kümesinde diyalize göre 2.5 kat daha uzun ömür sağlamaktadır. (Resim 3 naklin avantajı) Diyalize giren hastaların tüketeceği sıvı ölçüsü ve besin çeşidi sonlu bulunmasına rağmen nakil daha sonrası bu kısıtlama ortadan kalkmaktadır. Diyalizin getirdiği hür vakit kısıtlılığı ve halsizlik niçiniyle bu beşerler çalışamazlar, çocuklar okula gidemezler, seyahat edemezler. Çocuklarda fizikî ve mental gelişme geriliği olur. Nakilden daha sonra bu kısıtlamalar kalkacağı üzere çocuklar kısa müddette nakil olurlarsa olağan gelişmelerine kavuşurlar.
– Böbrek nakli ya da bir diğer iç organ nakli daha sonrası gerçekleşen nakilden bir süre daha sonra doğal mevt ya da nakil esnasında rastgele bir komplikasyona bağlı ölümlerde kelam konusu nakli gerçekleştirilen organ bir öteki alıcıya aktarılması mümkün müdür?
Tıbbi olarak mümkün. Dünyada bunun örnekleri olduğu üzere ülkemizde de yıllar evvel bir üniversite hastanesinde bu uygulandı. Lakin yasal olarak lakin beyin mevti var ise aile onayından daha sonra bu yapılabilir.
– Bütün insanlığın sadece bilimle ileriye gittiğinin bugün herkes düzgünce şuurunda sanırım. Plastik Cerrahi bununla ne kadar ilgili bir alan bilemiyorum, dış estetik ve sıhhati haricinde lakin tıp olağan olarak ilerliyor, teknoloji de. İnsanlara hayvanlardan organ nakilleri de yapılabildiği üzere artık mesela; mide kimi organlar ve uzuvlar üzere yapay ve teknolojik medikal mühendisliğin de kimi katkılarıyla nakiller de yapılıyor. Böbrek nakillerinde bu düzeye geldik mi ya da gelinebilecek mi?
Bu alanda birfazlaca çalışma var. Birinci sonuçlar ümit verici, lakin tesirli yapay böbreğin günlük pratiğimize gelmesi için en az 5 yıl daha olduğu bildiriliyor.
– Bizi kırmayıp sorularımızı yanıtladığınız için epey teşekkür eder, sıhhat sıhhat dileriz.
Çok teşekkür ederim. Bana bu fırsatı tanıdığınız için de fazlaca teşekkür ederim. Son olarak da organ bağışı hakkında bir şey hepimiz için kaçınılmaz son vaki olduğunda bedenlerimiz vakit ortasında çürüyüp toprak olacaktır. Lakin ölümsüzlüğe organlarımızı bağışlayarak ulaşabiliriz. Şayet beyin mevti ile ölürsek bağışladığımız organlar takılan bireylerde onlarca yıl daha yaşayabilir, o şahısların hayatlarını kurtarabilir. Organlarımızı bağışladığımızı sevdiklerimize gururla vasiyet edelim.
İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Organ Nakli Kısım Lideri Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Alp Gürkan ile böbrek nakli ve organ bağışını konuştuk.
Böbrek yetmezliğinin sinsi bir hastalık olduğunu söyleyen Gürkan, böbrek yetmezliğinin büyük ölçüde önelenebileceğini belirtti. Gürkan, çocuklarda sık idrar yolu enfeksiyonu, erişkinlerde hipertansiyon ve diyabetin böbrek yetmezliğinin en sık niçinleri olduğunu belirtirken, bu husustaki tedbirlerin olayları azaltacağını tabir etti.
Yeni tip Koronavirüs’ün (Covid-19) olağan bireylerde akut böbrek yetmezliğine sebep olduğu, böbrek yetmezliği olanlarda ise hastalığı ilerlettiğini söyleyen Gürkan, “Maalesef Koronaya bağlı böbrek kayıplarını da görüyoruz” dedi.
Böbrek nakline ait her şeyi konuştuğumuz Gürkan, son olarak organ bağışı davetinde bulundu.
Gürkan ile yaptığımız söyleşinin tamamı şu biçimde:
– Tıp söyleşileri kapsamında bugün sizinle böbrek nakli üzerine konuşacağız fakat bir doktor olarak siz de bir hastalık geçirdiniz lösemiye yakalandınız. yine geçmiş olsun. Bu süreci bir doktor olarak nasıl geçirdiniz, atlatabildiniz mi?
Çok teşekkür ederim. Çok güç bir sureci şükür sağlıklı bir biçimde geçtim. Kardeşim yurt haricinde yaşıyor. O da 6 yıldır lenfoma ile çaba ediyordu. Beni verici olmak üzere yanına çağırdı, ben de kan vermek üzere yurt dışına gittim lakin uygun olmadığımı öğrendim. Lakin dönüşte ateşim çıktı ve yaptırdığım analizlerde lösemi olduğumu öğrendim. Benim için büyük bir sürpriz oldu. 2 ay kemoterapi olduktan daha sonra hekimlerim nakil olmam gerektiğini söylemiş olduler. Meslek hayatım boyunca daima diğerleri için organ bağışının artması için emek verdim. Artık kendimi bir anda uygun doku ararken buldum. Bu fazlaca acayip bir his. hayatınızın kurtulması için birisinin sizin dokunuza uygun bağış yapmış olmasını diliyorsunuz. Alışılmış hastalığımı duyan dostlarım, akrabalarım, meslektaşlarım, öğrencilerim hatta hastalarım bile çabucak verici olmak için Kızılay’a müracaat ettiler ve bağış kampanyası düzenlediler. Rahmet bana uygun 17 hasta saptandı ve en uygun vericinin kök hücreleriyle 1 buçuk yıl evvel nakil oldum. Şükür şu anda sıhhatim hayli düzgün ve 6 aydır da çalışmaya başladım. Öncelikle bana kök hücresini bağışlayan vericiye ve tüm verici adaylarına şükranlarımı sunuyorum. sonrasındasında teşhis ve tedavide rol alan tüm doktorlarıma minnet duyuyorum. Türk tıbbının ne kadar ileri ve doktorlarının ne kadar yeterli olduğunun en güzel göstergelerinden biri benim.
– Alp Beyefendi alanınızdaki başarılı nakillerinizden dolayı isminizi duymayan pek az insan olduğunu biliyoruz. Branşınızda neredeyse ikinci ömrünüzü yaşıyorsunuz bana göre bu niçinle. Öncelikle bu alandaki çalışmalarınızdan biraz kelam eder misiniz? Mesleğe başladığınız yıldan bu yana böbrek nakli alanında yeni gelişmeler neler oldu?
Çok teşekkür ederim. Çok naziksiniz. Böbrek nakli eğitimimi Ege Üniversitesi’nde ve ABD’de Brigham Hastanesi’nde aldım. Birinci böbrek nakli merkezini İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 1992 yılında kurdum. bu biçimdelar SSK hastanesiydi ve fazlaca değerli bir nazaranv üstleniyordu. O günden daha sonra birfazlaca böbrek nakli merkezi kurdum ve birfazlaca böbrek nakli cerrahı yetiştirdim. Böbrek nakli alanında da ülkemizde “çapraz böbrek nakli” “böbreğin kapalı sistemle çıkartılması” üzere konularda da öncü oldum.
Böbrek nakli tekniği 1950’li yılların sonunda artık oturmuştu. Bu husustaki en büyük yenilik böbreğin kapalı formülle çıkartılmasında oldu. Şimdilerde bu mevzuda robotik biçimlerin uygulanması da kelam konusu. Çok özel durumlarda takılması da artık robotik usuller yapılmaya başlandı. Fakat böbrek naklinde en değerli gelişme kuvvetli ilaçların tedaviye girmesi fakat daha değerlisi cerrahların ve nefrologların böbrek nakli olmuş hastaların bakımlarını öğrenmeleri oldu. Bu sayede böbrek nakli muvaffakiyet oranı ve takılan böbreğin bedende kalma müddeti arttı.
– Kronik böbrek yetersizliği sinsi bir hastalık. Beş evreden birinci dört evrede birçok vakit böbrek yetmezliği saptanamıyor. Bunun en değerli sebebi nedir, daha erken evrelerde böbrek yetmezliği nasıl saptanır? Yani hastalar ya da hastalığın eşiğindekiler böbrek sorunlarını sıvı takibi yaparak mı fark ederler, bu biçimde bunu nasıl takip etmeleri gerekir?
Evet böbrek yetmezliği dediğiniz üzere sinsi bir hastalık. Çocuklarda sık idrara gidenlerde, tansiyon ve şeker hastalarında sıradan bir testle böbrek yetmezliği birinci periyotlarında teşhis konabilir. sıradan bir idrar testiyle. İdrar testinde bilhassa protein çıkması bize o şahısların böbreklerinde sorun olabileceği konusunda erken bir alarm verebilir. Sıvı takibi artık ileri evrelerdeki böbrek yetmezliğinde ehemmiyet kazanmaktadır.
Böbrek yetmezliği aslında büyük ölçüde önlenebilir bir hastalıktır. Böbrek yetmezliğinin dünyada da ülkemizde de en sık sebebi çocuklarda sık idrar yolu enfeksiyonu, erişkinlerde ise hipertansiyon ve diyabettir. Bu mevzudaki tedbirler böbrek yetmezliği riskini azaltacaktır.
– Bildiğimiz kadarıyla böbrek yetmezliği ve daha sonrasında böbrek nakli gerektiren süreç öteki diğer hastalıkların -şeker hastalığı, yüksek tansiyon üzere özellikle- bir kararı olabiliyor. Pekala, bir öbür hastalık olmaksızın ortaya çıkan böbrek yetmezliğinin niye olacağı, olduğu hastalıklar neler? Bu hastalıklar böbrek naklinde ne üzere problemler ortaya çıkarır?
Bu saydığınız sebepler haricinde en sık karşılaşılan niçinler glomerülonefritler, ilaç toksisiteleri, ailevi Akdeniz hastalarında sık gördüğümüz amiloidozlar ve bir daha genetik olan polikistik böbrek hastalığıdır. Böbrek nakli açısından glomerülonefritler ve amiloidoz özel bir ehemmiyete sahiptir. Glomerülonefritlerin bir kısmının ve amiloidozun takılan böbreklerde hastalık yinelama riskleri vardır, esasen bu cinsten glomerülonefritleri olan hastaları nakil öncesi riskleri hakkında bilgilendiriyoruz. Hastalık yinelanmasın diye nakil öncesi yahut daha sonrası da birtakım tedbirler alıyoruz.
– Böbrek yetmezliğinde ödem bir belirti sayılır mı? Böbrek yetmezliği için birinci önemli belirtiler nelerdir? Bu belirtilerle birlikte bireyler ne yapmalı, nasıl bir müddetç başlatılmalı?
Evet kimi vakit hastalar bacaklarında yahut göz etrafında oluşan ödemle tabibe başvurmaktadır. Lakin en değerli belirti idrarda renk değişikliği, halsizlik yorgunluk kimi vakit ağız kokusu ve tansiyon yüksekliğidir. Bu belirtiler çıktığında ekseriyetle hasta en az ikinci yahut üçüncü evrede oluyor. bir daha de son periyot böbrek yetmezliğine giden süreci yavaşlatmak mümkün. Bunun için de nefroloji uzmanı denetimine girmek gerekiyor.
– Böbrek nakli olmak üzere ülkemizde organ nakli ile ilgili kimi yanlış inanışlar ve kulaktan kulağa bilgilerle organ nakli gerçek algılanmıyor. İnsanların mesela, hiç diyaliz sürecini yaşamadan bu hususta yanlış niyetlere kapılmaması için neler söyler, neler önerirsiniz?
Toplumda maalesef organ nakli ile ilgili biroldukca yanlış inanışlar ve kent efsaneleri var. Bunlardan en kıymetlisi organ bağışı ve canlı vericili organ nakilleriyle ilgili. Maalesef organ bağışı ile ilgili olan fazlaca ağır suçlamalar içeriyor. Ağır bakımdaki beşerden organ alabilmek için hele hastanın organ bağış kartı var ise doktorların bilerek onu mevte sürükledikleri hakkında. Hekimlik yemini etmiş bizler için bu kelam konusu dahi olamaz. Kaldı ki vicdanı kararmış cani ruhlu bir tabip olduğunu farz edin, beyin vefatı sonucu vermek için o hastanede en az 25 sıhhat çalışanı sürece dâhil oluyor. Beyin vefatı kriterlerini de Sıhhat Bakanlığı takip ediyor. Bir hastanede 25 vicdansız sağlıkçıyı yan yana getirmek ve Sıhhat Bakanlığı’nı atlatmak mümkün değil, kaldı ki tüm sıhhat çalışanı hastalarını güzelleştirmek için uğraşlar. aslına bakarsan organ nakli yapabilmek için beyin haricinde öbür organlarının yeterli durumda olması gerekir. Bu da hastaya fazlaca yeterli bakılması ile sağlanabilir. Ayrıyeten yasal olarak organ nakli takımından hiç kimse beyin mevti sürecine dâhil olamaz.
Canlı vericiler için de halk içinde “ben aslına bakarsan yarım beşerim, vericim de yarım kalacak” inancı vardır. Biz yalnızca sağlıklı olanlardan ve böbreğinin birini vermekle hayatı boyunca sıhhatinden bir şey kaybetmeyecek bireylerden böbrek alıyoruz. Bunun için vericiyi hayli âlâ inceliyoruz ve en küçük sıhhat sorunu riski kuşkusunda verici olarak kabul etmiyoruz. Bu niçinle bize müracaat eden vericilerin dörtte birini ret ediyoruz. Hastaya ya öbür verici bulmasını ya da meyyit beşerden yapılacak listeye kayıt olmasını söylüyoruz.
Daha az kıymetli olduğunu düşündüğüm kent efsaneleri de organ mafyası ve bir daha beden bulacağımız gün eksik organla hayata geleceğimiz söylentileri. Ülkemizde ve dünyanın hiç bir yerinde beşerler organları için kaçırılıp öldürülmemiştir. Ülkemizde de dünyanın hiç bir ülkesinde de polis kayıtlarında bu biçimde bir olay belirtilmemiştir. Organ mafyası dediğimiz şey organların para ile satılmasıdır. Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca aşağılanan bir durum ve başka dünya ülkeleri üzere ülkemiz kanunları da bu durumu şiddetle cezalandırıyor. Bu mevzuda yapılacak en güzel tedbir organ bağışının artırılması ile insanların canlı vericili nakile muhtaç bırakılmaması olacaktır.
Kıyamet günü yine beden bulmamız sorununa gelince Kuran-ı Kerim’de Kıyamet Mühleti bu soruna fazlaca hoş bir karşılık vermektedir.
– Böbrek nakli olmak için sanırım alıcılar için bir yaş kriteri yok, ama nakillerde organ bağışlayan ya da vericinin hangi yaş ve kriterlere sahip olması gerekiyor?
Böbrek alıcıları için en küçük uygun yaş 2’dir. Daha küçük yaşlarda yapılacak böbrek nakillerinin muvaffakiyet oranı çok düşmektedir. En üst yaş için bir hudut yoktur. Kâfi ki hastanın genel sıhhat durumu, kardiyak ve teneffüs performansı bu büyük ameliyatı kaldıracak durumda olsun. Biz 72 yaşında bir bireye nakil yaptık ve hasta böbrek nakline epey düzgün karşılık verdi. Beyin vefatı için de üst yahut alt yaş sonu yok. Kâfi ki takılacak organların performansları yeterli olsun. Fizikî yaştan fazla biyolojik yaşa bakıyoruz. Canlı vericiler için ise yasal olarak alt hudut 18’dir, lakin takım olarak vericilerin hiç şayet olmazsa 22-23 yaşlarının üzerinde olmalarını istiyoruz.
– Tek böbrekle yaşanabilir mi? Tek böbrekli bir insanın ömür kalitesi bundan nasıl etkilenir? Tek böbrekli birinin böbrek kaybetme riski ortaya çıktığında böbrek nakli süreci nedir? Böbrek naklinde yaygınlaşmaya da başlayan çapraz nakil kimler içinde yapılabilir? Bu nakillerde kan ve doku ahenginden biraz kelam eder misiniz?
Tek böbrekle meselesiz yaşanabilir. Dünyada biroldukça insan doğuştan tek böbreklidir ve bir sorun yaşamadan hayatlarına devam etmektedir. Vericilerin aslına bakarsan evvela son derece sağlıklı olmalarına ve böbrek verdikten daha sonra böbrek verdikleri için hayatları etkilenmeyecek bireyler olmalarına dikkat ediyoruz. Bu beşerler tüm dünyada ve bizim merkezimizde de izlenmektedir. Böbrek verdikleri için hiç bir verici merkezimizde ve benim nakil yaptığım öbür merkezlerde diyalize girme riski ile karşılaşmamışlardır. Vericilere ameliyat daha sonrası epeyce değerli ihtarlarda bulunuyoruz. Bunlar sağlıklı kalmak için tüm insanlara önerdiğimiz kurallar. Bol sıvı tüketilecek, kilo almayacak, bol hareket edecek, az tuz tüketecek ve sigara-alkol kullanmayacak. Bunlar her insan için sağlıklı hayat kılavuzu.
Çapraz böbrek naklini Türkiye’de birinci ben yaptım ve Türkiye’de yaygınlaşmasına öncülük ettim. Bütün dünyada uygulanan bir yol. Hatta birtakım ülkelerde ülke çapında tertip yapılıyor. Hastaneler, hatta ülkeler ortası çapraz nakil programları var. Kan kümesi uyumsuzluğu yahut immünolojik sorunları olan çiftlerin vericileri birebir durumda olan başka çift yahut çiftlerin vericileri ile yer değiştiriliyor. Ameliyatlar birebir anda başlıyor. Bunun için kuvvetli bir cerrahi takım gerekiyor. Çapraz nakil ikili olabildiği üzere daha fazla çiftlerle yapılabilir.
– Böbrek naklinde kadavradan yapılan bir nakil ile canlı verici ve alıcı içindeki nakil içinde bir fark var mı hayat mühletine yansıyan? Her iki nakil meselae bakacak olursak şayet alıcının böbreği reddetme ihtimali ya da kabul mühleti biyolojik olarak ne kadar sürüyor? Reddedilen böbrek ölümcül sonuçlar doğuruyor mu?
Organ naklinde temel ölen insanlardan bağışlanan organları kullanmaktır. Ben kadavra sözünü sevmiyorum, “beyin mevti ile ölen insan” yahut özetlemek gerekirse meyyit verici demeği tercih ediyorum. Ölen insanın organları bir süre daha sonra toprak olacaktır, organları bağışlanırsa da o organlar takılan şahısta senelerca yaşayacaktır. Canlı vericinin komplikasyon riski fazlaca az da olsa vardır. O niçinle canlı vericili nakil bizi daha epeyce heyecanlandırır. Lakin alıcı açısından canlı vericili nakillerde böbrek çabucak fonksiyon görmekte, beden savunmasını düşücü ilaçları daha az almakta ve böbrek daha uzun ömürlü olmaktadır.
Birinci 3 ay böbreğin ret olma riski daha fazla ve bu risk giderek azalıyor. Kabul giderek daha fazla oluyor lakin sorun böbreğin yıllar ortasında eskimesi.
Böbrek naklinden daha sonra hasta daha ne kadar müddet ilaçlı tedavi görmek zorunda ve hasta statüsünde kalıyor? Bu evrede beslenme biçimi değişmek zorunda mıdır? Örneğin, kesin olarak hangi besinlere niye veda etmek zorunda?
Böbrek çalıştığı sürece hasta ilaç kullanmak zorunda. Başlangıçta fazlaca sayıda verilen ilaçlar giderek azalıyor, fakat ilaçları kullanmazsa böbreğin atma riski fazlaca artıyor.
Nakil olan bireyleri artık hasta diye kabul etmiyoruz. Onlar artık olağan bireyler. Tertipli denetim ve birtakım ilaçları kullanmak haricinde hepimizin yaptığı şeyleri onlar da yapabilir. Evlenebilirler, çocuk sahibi olabilirler, çalışabilirler, iş kurabilirler, seyahat edebilirler, okula gidebilirler. aslına bakarsan nakil, olağan bir hayat sürebilmeleri için yapılıyor.
Greyfurt haricinde sağlıklı her şeyi tüketebilirler. Az tuz, bol sıvı, az kalori, bol hareket ancak sigara ve çok alkol yok.
– Teneffüs yolu hastalıklarından ve enfeksiyondan fazlaca kısa vakitte etkilenen organ nakil hastaları ortasında böbrek nakilli hastalar kaçıncı basamakta yer alıyor? Soğuk algınlığı üzere ateşli hastalıklar nakilli hastalar için niye büyük risk taşıyor? Bilhassa Koronavirüs salgını niçiniyle böbrek hastalarında organ kaybı ya da buna bağlı ölümlerde bir artış oldu mu?
Birinci 3 ayda hastalar daha ağır ilaç kullanıyorlar. bu vakitte hastalar infeksiyonlara daha açık oluyorlar. ondan sonrasında bu risk giderek azalıyor.
Korona 21. yüzyılın vebası. Koronavirüs’ün uzun devir tesirlerini hala bilmiyoruz fakat şimdiye kadar yapılan gözlemlerde olağan bireylerde hastaları akut böbrek yetmezliğine soktuğu, böbrek yetmezlikli hastalarda hastalığın ilerlemesine niye olduğu gösterildi. Maalesef Koronaya bağlı böbrek kayıplarını da görüyoruz ayrıyeten böbrek nakli olan hastalarda Covid-19’a bağlı mevt oranları olağan popülasyona nazaran 2.5 daha fazla, dahası diyalize girenlerde bu oran daha da yüksek. Diyalize giren hastalarda Covid-19’a bağlı mevt oranı böbrek nakli olanlardan 1.5 kat daha yüksek, yani diyalize giren hastaların organ nakli olmalarında sakınca yok, tam aksine fayda var.
– Diyaliz süreci hayli ağır ve çetin bir müddetç. Adeta insan bedeninin kimi vakit haftada üç sefer vakumlanması ve haliyle onu fazlaca fazla yıpratması manasına geliyor öte yandan.Böbrek hastalarında diyaliz süreci öncesi ve daha sonrası böbrek nakilleri içinde bir fark var mı? Diyaliz süreci uzayan hastalar için ömür müddeti kısalıyor mu?
Böbrek nakli diyalize göre hastalarda hayat kalitesini artırdığı üzere her yaş kümesinde diyalize göre 2.5 kat daha uzun ömür sağlamaktadır. (Resim 3 naklin avantajı) Diyalize giren hastaların tüketeceği sıvı ölçüsü ve besin çeşidi sonlu bulunmasına rağmen nakil daha sonrası bu kısıtlama ortadan kalkmaktadır. Diyalizin getirdiği hür vakit kısıtlılığı ve halsizlik niçiniyle bu beşerler çalışamazlar, çocuklar okula gidemezler, seyahat edemezler. Çocuklarda fizikî ve mental gelişme geriliği olur. Nakilden daha sonra bu kısıtlamalar kalkacağı üzere çocuklar kısa müddette nakil olurlarsa olağan gelişmelerine kavuşurlar.
– Böbrek nakli ya da bir diğer iç organ nakli daha sonrası gerçekleşen nakilden bir süre daha sonra doğal mevt ya da nakil esnasında rastgele bir komplikasyona bağlı ölümlerde kelam konusu nakli gerçekleştirilen organ bir öteki alıcıya aktarılması mümkün müdür?
Tıbbi olarak mümkün. Dünyada bunun örnekleri olduğu üzere ülkemizde de yıllar evvel bir üniversite hastanesinde bu uygulandı. Lakin yasal olarak lakin beyin mevti var ise aile onayından daha sonra bu yapılabilir.
– Bütün insanlığın sadece bilimle ileriye gittiğinin bugün herkes düzgünce şuurunda sanırım. Plastik Cerrahi bununla ne kadar ilgili bir alan bilemiyorum, dış estetik ve sıhhati haricinde lakin tıp olağan olarak ilerliyor, teknoloji de. İnsanlara hayvanlardan organ nakilleri de yapılabildiği üzere artık mesela; mide kimi organlar ve uzuvlar üzere yapay ve teknolojik medikal mühendisliğin de kimi katkılarıyla nakiller de yapılıyor. Böbrek nakillerinde bu düzeye geldik mi ya da gelinebilecek mi?
Bu alanda birfazlaca çalışma var. Birinci sonuçlar ümit verici, lakin tesirli yapay böbreğin günlük pratiğimize gelmesi için en az 5 yıl daha olduğu bildiriliyor.
– Bizi kırmayıp sorularımızı yanıtladığınız için epey teşekkür eder, sıhhat sıhhat dileriz.
Çok teşekkür ederim. Bana bu fırsatı tanıdığınız için de fazlaca teşekkür ederim. Son olarak da organ bağışı hakkında bir şey hepimiz için kaçınılmaz son vaki olduğunda bedenlerimiz vakit ortasında çürüyüp toprak olacaktır. Lakin ölümsüzlüğe organlarımızı bağışlayarak ulaşabiliriz. Şayet beyin mevti ile ölürsek bağışladığımız organlar takılan bireylerde onlarca yıl daha yaşayabilir, o şahısların hayatlarını kurtarabilir. Organlarımızı bağışladığımızı sevdiklerimize gururla vasiyet edelim.