Tom Geoghegan – BBC, Washington
ABD’de bundan tam 52 yıl evvel polisin New York’taki bir eşcinsel barına düzenlediği baskın bugün LGBTİ+ hakları açısından bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. O periyodun şahitleri, yarım düzine kadar polisin yaptığı bu baskının gelecek nesilleirn ömrünü şekillendirecek bir harekete yol açacağından habersizdi.
Mark tek bir taş bile atmadı. Polis memurlarına karşı çıkmadı. Lakin tahminen de kurşun kadar tesirli bir şeyi vardı: tebeşir
Stonewall Inn barının haricinde kaos yaşanıyır, polise bozuk para ve şişeler atılıyordu.
Evsiz genç, üste hakikat yürümeye başladı ve kaldırıma üç söz yazdı. daha sonra birebirini yolun daha üstündeki tuğla duvara da yaptı.
Tarihi değiştiren o üç söz “Yarın gece Stonewall” idi.
Mark tarafınca yazılan bu sıradan bildiri, Marty Robinson’ın gelişmeleri yayma, tabiatıyla başlayan bu başkaldırıyı daha büyük bir harekete dönüştürme teşebbüsüydü.
Bundan bir saat evvel polis Greenwich Village semtindeki barı bir haftada ikinci defa basıyordu. Lakin bu sefer bir Cuma gecesi saat 01.00’de, tam da kalabalık olduğu sırada.
Yüklü olarak lezbiyen, gay, trans ve konutundan kaçmış öteki gençlerin oluşturuduğu yaklaşık 200 müşteri Christopher sokağına atılmışlardı.
Kalabalık, güvenlikleri için içeriye saklanmış polislere saldırıyordu. Eşcinseller polisten kaçmaya alışkındı lakin bu sefer, saldıran onlardı, kaçanlar ise üniformalılardı.
LGBT+ hakları hareketi o gece başlamadı ancak ilerleyen saatler ve günlerde olacaklarla güçlenecekti. Ve bu biçimdedan daha sonra atılan bütün adımlar, mesela eşcinsel evliliklerinin yasallaşması ve daha hoşgörülü bir toplum, polisle çatışan gençlere ve daha sonrasındakileri organize eden eylemcilere borçlular.
1960’ların ABD’sinde eşcinsel erkek ve bayanlar yasa dışıydı, kapalılık ve endişe içerisinde yaşıyorlardı. Hekimler tarafınca kaçık, dini önderler tarafınca ahlaksız, hükümet tarafınca iş nazaranmez, televizyoncular tarafınca yağmacı, polisler tarafınca hatalı olarak etiketleniyorlardı.
Pekala onları 28 Haziran 1969’da ansızın karşı koymaya teşvik eden neydi?
yıllar süren dışlanma
Ayaklanmanın olduğu periyotta, erkek ya da bayanların kendi içinde, isteğe dayalı cinsel ilgi ABD’nin Illinois eyaleti dışındaki bütün eyaletlerinde yasa dışıydı.
Eşcinseller federal hükümet ya da orduda çalışmıyorlardı ve cinsel tercihinizi açıklamanız, sizi hukuk ya da tıp üzere bir epeyce meslekten yoksun edebilirdi.
New York eyaletindeki kanunlar, ABD’nin bir fazlaca eycihazından eşcinsel bayan ve erkeğin New York’a taşınmasına karşın – tahminen de tam da bu yüzden – bilhassa yüksek cezalar öngörüyordu.
Her yıl binlerce kişi “doğanın gereğine karşı hatalar,” cürüm işlemeye teşvik ya da gayriahlaki davranışlar sebebi öne sürülerek gözaltına alınıyordu. Ne giydiğiniz bile polisle başınızın kaygıya girmesine yol açabiliyordu – cinsiyetinize uygun görülen üç kesim kıyafetten azı, sizi kelepçeletebiliyordu.
Yale Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Profesör William Eskridge, eşcinsellerin bunu engelleyecek siyasi gücü olmadığı için, hayli fazla öfkenin olduğunu söylüyor:
“Tutuşmayı bekleyen dinamit fıçısı üzereydi.”
Genç eşcinsellerin siyasilere mektup yazmak ya da imza kampanyası düzenlemek istemediğini, savaş zıddı ya da siyahilerin yahut bayanların hareket yollarını seçtiğini anlatıyor Profesör Eskridge:
“Sokağa dökülün ve olay çıkarın. Saldırın, saldırın, saldırın.”
Onlara barlar ya da gece kulüpleri de sığınak olamıyordu.
New York kentinde alkol satışına yönelik yasalar, eşcinsel erkek ve bayanlara alkol satmayı, yerin “uygunsuz” olmasına ve kapatılmasına yol açabilecek biçimde yorumlanıyordu.
Birebir cinsiyetten biriyle dans etmek “ahlaksız davranış” olarak görülebiliyordu.
Kentteki eşcinsel barlarına yönelik baskınlar 1960’ların başında başladı.
Mafya bunun üzerine bu barların yönetimini üstlendi, su katılmış içkilere daha fazla para isteyerek ve yetkililere rüşvet vererek.
Mafyanın bu sömürüsüne karşın, Stonewall Inn’in yöneticileri burayı LGBTİ topluluğunun kendilerini tabir edebilecekleri ve duygusal yakınlaşmada bulunabilecekleri, bir nevi az bulunan sığınak olarak görüyorlardı. Yalnızca burada bir dans pisti bile vardı.
1969’un yazında, belediye başkanlığı seçimlerinden hemilk evvel, Stonewall açık bir maksat haline geldi ve baskınların sıklığı arttı.
Hatalılar tarafınca yönetim ediliyordu ve lisanssız alkol satıyordu. Mafyanın güçlü müşterilerine şantaj yaptığına dair dedikodular da vardı.
Fakat polis binaya geldiğinde, neye giriştikleri hakkında hiç bir fikirleri yoktu – yalnızca yakın periyotta meydana gelen baskınlar niçiniyle değil, bununla birlikte düzenlenen akınlar niçiniyle de oluşan mağduriyet hissi aşikardı.
Yazın en sıcak gecesinde alev alması için tek bir kibrit gerekiyordu.
‘Geri saldırıyorduk’
Ortalarında New York Polis Departmanı’nın kamu ahlakı kısmında çalışanların da olduğu yaklaşık 6 polis memuru bara girdi. Müşteri üzere görünen meslektaşları fazlacatan içerideydi.
Işıklar yandı, müzik durdu ve polis insanlardan dışarı çıkarken kimliklerini göstermelerini istedi. bu biçimdelar 23 yaşında olan Robert Bryan, birinci başta atmosferin şenlik havasında olduğunu söylüyor. Olay yerine baskından daha sonrasında varmış. “Gülüşmeler ve şakalaşmalar vardı. Beşerler barın dışına poz ve selam vererek çıkıyorlardı.”
bu biçimdeın haberlerine bakılırsa, lezbiyen müşterilerin kimileri erkek polis memurları tarafınca barda taciz edildi ve aşağılandı. Bardan çıkan lezbiyen bir bayanın polis tarafınca sertçe otomobile bindirilmek istenmesiyle atmosfer değişti. Küçük demir paraların atılmasıyla başlayan protestolar, taş ve şişelerin atılmasıyla sürdü.
Bryan bir polise tekme atma teşebbüsü daha sonrasında kovalanırken, polisin bara girerek, eline geçirdiği herkesi dövmeye başladığını anlatıyor.
Bryan, “Yoğun hislerin yaşandığı, adrenalin dolu bir andı, büsbütün akıldışı” diyor. “Tanrı biliyor ki yalnız olsaydım asla bir polise tekme atamazdım. Sonunda karşı koyuyorduk ve bu beni heyecanlandırıyordu.”
Çevik kuvvet polisi meslektaşlarını kurtarmak için geldi, fakat şiddet bir süre daha devam etti. En az 1 polis memuru başından aldığı yara niçiniyle hastaneye kaldırıldı. 13 aksiyoncu gözaltına alındı.
Bir daha sonraki akşam ise daha büyük bir kalabalık vardı – Marty Robinson’ın tebeşirinin yararı olmuş olabilir, fakat gün içerisinde broşürler de dağıtıldı.
Bu sefer daha da şiddetliydi ve polis de biber gazı kullandı. Çöp kutuları ateşe verildi ve polise atıldı. Protestolar dört gece daha bu türlü devam etti.
Ayaklanma sonlandığında akıldaki soru şuydu: Artık ne olacak?
Özgürlüğe birinci adımlar
25 yaşındaki Martha Shelley ayaklanmadan tam 1 ay daha sonra Stonewall yakınlarındaki bir parkta bulunan bir çeşmenin üzerine tırmandığında, hayatından kaygı etti. Fakat birkaç yüz şahıstan oluşan kalabalığa değerli bir bildirisi vardı – gölgelerden çıkıp, güneş ışığında yürümek.
Artık 75 yaşında olan Shelley o güne dönüp baktığında, “Ürkütücüydü” diyor. “Vurulabileceğimin farkındaydım.”
Onun davetinden ve Marty Robinson’ın coşkulu konuşmasından daha sonra daima birlikte, el ele ve slogan atarak, Stonewall Inn’e yürüdüler. Oraya vardıklarında, kalabalıktan dağılmalarını istedi. Daha fazla şiddet olaylarının yaşanmasından korkuyordu.
Bu, New York’ta eşitlik talep eden eşcinsellerin birinci defa özgür bir biçimde yürümesiydi.
Stonewall’dan evvel aktivistler topluma ahenk sağlamaya ve gemiyi sarsmamaya çalışıyorlardı. Fakat ayaklanmadan daha sonra, nazik ricalar öfke dolu taleplere dönüştü. Shelley ve Robinson tarafınca düzenlenen yürüyüş, bir daha sonraki yıl düzenlenecek birinci onur yürüyüşü kadar tarih kitaplarında yer almıyor.
Lakin ehemmiyeti epeyce büyük. Birinci yürek verici adım atılmıştı.
Organize olmak
Bu yeni atmosfer en âlâ Stonewall’un yol açtığı en değerli itici güçte beden buldu – Eşcinsel Kurtuluş Cephesi (GLF)
Birkaç hafta içerisinde kuruldu ve tek bir varlıktan çok daha fazlaca kümelerin gevşek bir beraberliği üzereydi.
İsim, Vietnam’daki Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne bir göndermeydi.
Shelley, “daha sonrasında organize olmasaydık, bu ayaklanma hiç bir işe yaramayacaktı” diyor.
Eşcinsel Kurtuluş Cephesi yalnızca birkaç yıl varlık gösterdi fakat o periyot gayret edilecek bir dizi sıkıntıyı ele alarak büyük bir muvaffakiyet gösterdi.
Shelley, “En değerlisi kendi vücudun üzerinde denetimi sağlamaktı” diyor.
“Bu, özgür cinselliği, bayanların üreme haklarını, mahpusa girmeden uyuşturucu almayı ve ekonomik özgürlüğü” kapsıyordu. Irkçılık aksiliğini da bunlara ekliyor.
Ve bu özgürlükler de ırk, din ya da vatandaşlık durumu farketmeksizin herkese uygulanmalıydı.
GLF, Kara Panterler üzere periyodun esas isyancı örgütleriyle ittifaklar kurdu. Üyeleri birinci Onur yürüyüşünü organize etti ve Shelley’nin sokaklarda sattığı “Come out!” isimli bir gazete çıkarttı.
GLF toplantıları kaotikti ve atılması gereken adımlar konusunda derin görüş ayrılıkları vardı. Lakin örgütün kurulmasıyla yeni bir devir başladı ve Gay Aktivistler İttifakı (GAA) ve Shelley’nin de kurucu üyelerinden biri olduğu radikal lezbiyen küme Lavender Menace’a giden yol açıldı.
Bir yıl daha sonra GLF Londra’da da kuruldu ve hareket global bir kimlik kazandı.
Birinci Eşcinsel Onur yürüyüşü
Şu anda dünya genelinde epey sayıda Onur hareketi yapılıyor. Lakin mütevazi bir biçimde başladı.
Ellen Broidy, Stonewall’dan kısa müddet daha sonra, akşam yemeği yiyen üç arkadaş hak talebiyle daha radikal bir yürüyüş yapma fikrini konuştuğunu anlatıyor.
Christopher Street Kurtuluş Günü, Stonewall’dan tam bir yıl daha sonraydı ve Greenwich Village’ta başlayıp, Altıncı Cadde’den Central Park’a giden 51 blok boyunca sürdü. 3 ila 15 bin kişinin katıldığı belirtiliyor.
Broidy, en heyecan verici şeyin, yol üzerinde katılan insanların sayısı olduğunu söylüyor.
“Ana bildiri ‘Buradayız, eşcinseliz, buna alışın’. Lakin daha fazlasını hissettim. Devrimdeki rolümüzü oynuyarduk.”
“Ordu’da bakılırsav alma hakkı ya da evlenebilmek için yürüdüğümüzü düşünmüyorum. Yani hukuksal değişikliklerden hayli, baskı sistemlerini yok etmekle ilgiliydi.”
Şiddet yaşanacağından o kadar eminlerdi ki, kimileri savunma sporları dersleri aldı. Ancak şiddet olmadı. Kısa mühlet ortasında öteki kentler de birebirini yaptı ve Londra’daki birinci aktiflik iki yıl daha sonra yapıldı.
Broidy “Doğal ve gerekliydi. birinci vakit içinderda 1970’de New York’ta olmasaydı, Londra’da ya da Madrid’de ya da Mexico City’de olmazdı.” diyor.
Bugün siyasi iletisi bir daha ortada lakin Onur aktiflikleri şu anda eşcinsel külçeşidinin müzik ve şirketlerin sponsorluğunda kutlanması üzere bir şey oldu.
Broidy, birtakım şeylerin kaybedilmiş olabileceğini düşünüyor.
“Bence karnaval otomobilleri, Citibank ya da American Airlines oladan daha kuvvetli bir aktiflik olurdu. Evet bir ilerleme var fakat kapitalist bir pazarda” diyor.
Elde edile ilerleme
Birinci Onur yürüyüşünden daha sonra, ilerleme suratı arttı. daha sonraki on yılda gay ve lezbiyenlere yönelik kısıtlamalar kaldırıldı ve tıp bilimi, eşcinsellerin psikiyatrik tedaviye muhtaçlığı olduğu istikametindeki, uzun müddettir koruduğu görüşünü değiştirdi.
1977’de Harvey Milk, San Fransisco’da ABD’nin birinci seçilmiş açık eşcinsel yetkilisi oldu. İki yıl daha sonra Washington’a yapılan ulusal yürüyüşte 100 bin kişi yer aldı.
Eşcinsel ilgiye ceza veren yasalar 1980’lerde iptal edildi ve eşcinsellik uygulamada yasal oldu. Fakat eşcinsel evlilik 2015’te federal seviyede tanınan bir hak oldu.
2019’da hala kat edilmesi gereken bir aralık var. Eşcinseller bir daha biroldukça eyalette işten kovulabiliyor.
Hak savunucuları Trump idaresinin, uğruna uğraş verilen özgürlükleri geri alarak, ülkeyi geriye götürdüğünü de söylüyor.
Fakat birinci açık eşcinsel lider adayının ortaya çıkması, gelişimin sürdüğüne işaret ediyor.
Aslında bu alanda kat edilen aranın en uygun göstergesi, Pete Buttigieg’in sıra dışı soyadı ve Norveççe bilmesinin, cinsel yöneliminden daha fazla merak uyandırmış olması.
O gece polisle çatışan ya da sokakta yürüyen hiç kimse, bu gelişmeyi kestirim edemezdi.
Bu niçinle, “Stonewall: Eşcinsel İhtilalini ateşleyen isyan” kitabının muharriri David Carter, o gece mafyanın elindeki o bara yapılan polis baskınıyla nelerin ortaya çıktığını durup, düşünmek gerektiğini” söylüyor.
“İnsanlık tarihinde, bu kadar bizatihi olan bir hareketin, insanlık tarihinin gidişini bu kadar âlâ istikamette etkilemesi epey beklenmedik ve nadiren görülen bir şeydir.”
ABD’de bundan tam 52 yıl evvel polisin New York’taki bir eşcinsel barına düzenlediği baskın bugün LGBTİ+ hakları açısından bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. O periyodun şahitleri, yarım düzine kadar polisin yaptığı bu baskının gelecek nesilleirn ömrünü şekillendirecek bir harekete yol açacağından habersizdi.
Mark tek bir taş bile atmadı. Polis memurlarına karşı çıkmadı. Lakin tahminen de kurşun kadar tesirli bir şeyi vardı: tebeşir
Stonewall Inn barının haricinde kaos yaşanıyır, polise bozuk para ve şişeler atılıyordu.
Evsiz genç, üste hakikat yürümeye başladı ve kaldırıma üç söz yazdı. daha sonra birebirini yolun daha üstündeki tuğla duvara da yaptı.
Tarihi değiştiren o üç söz “Yarın gece Stonewall” idi.
Mark tarafınca yazılan bu sıradan bildiri, Marty Robinson’ın gelişmeleri yayma, tabiatıyla başlayan bu başkaldırıyı daha büyük bir harekete dönüştürme teşebbüsüydü.
Bundan bir saat evvel polis Greenwich Village semtindeki barı bir haftada ikinci defa basıyordu. Lakin bu sefer bir Cuma gecesi saat 01.00’de, tam da kalabalık olduğu sırada.
Yüklü olarak lezbiyen, gay, trans ve konutundan kaçmış öteki gençlerin oluşturuduğu yaklaşık 200 müşteri Christopher sokağına atılmışlardı.
Kalabalık, güvenlikleri için içeriye saklanmış polislere saldırıyordu. Eşcinseller polisten kaçmaya alışkındı lakin bu sefer, saldıran onlardı, kaçanlar ise üniformalılardı.
LGBT+ hakları hareketi o gece başlamadı ancak ilerleyen saatler ve günlerde olacaklarla güçlenecekti. Ve bu biçimdedan daha sonra atılan bütün adımlar, mesela eşcinsel evliliklerinin yasallaşması ve daha hoşgörülü bir toplum, polisle çatışan gençlere ve daha sonrasındakileri organize eden eylemcilere borçlular.
1960’ların ABD’sinde eşcinsel erkek ve bayanlar yasa dışıydı, kapalılık ve endişe içerisinde yaşıyorlardı. Hekimler tarafınca kaçık, dini önderler tarafınca ahlaksız, hükümet tarafınca iş nazaranmez, televizyoncular tarafınca yağmacı, polisler tarafınca hatalı olarak etiketleniyorlardı.
Pekala onları 28 Haziran 1969’da ansızın karşı koymaya teşvik eden neydi?
yıllar süren dışlanma
Ayaklanmanın olduğu periyotta, erkek ya da bayanların kendi içinde, isteğe dayalı cinsel ilgi ABD’nin Illinois eyaleti dışındaki bütün eyaletlerinde yasa dışıydı.
Eşcinseller federal hükümet ya da orduda çalışmıyorlardı ve cinsel tercihinizi açıklamanız, sizi hukuk ya da tıp üzere bir epeyce meslekten yoksun edebilirdi.
New York eyaletindeki kanunlar, ABD’nin bir fazlaca eycihazından eşcinsel bayan ve erkeğin New York’a taşınmasına karşın – tahminen de tam da bu yüzden – bilhassa yüksek cezalar öngörüyordu.
Her yıl binlerce kişi “doğanın gereğine karşı hatalar,” cürüm işlemeye teşvik ya da gayriahlaki davranışlar sebebi öne sürülerek gözaltına alınıyordu. Ne giydiğiniz bile polisle başınızın kaygıya girmesine yol açabiliyordu – cinsiyetinize uygun görülen üç kesim kıyafetten azı, sizi kelepçeletebiliyordu.
Yale Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Profesör William Eskridge, eşcinsellerin bunu engelleyecek siyasi gücü olmadığı için, hayli fazla öfkenin olduğunu söylüyor:
“Tutuşmayı bekleyen dinamit fıçısı üzereydi.”
Genç eşcinsellerin siyasilere mektup yazmak ya da imza kampanyası düzenlemek istemediğini, savaş zıddı ya da siyahilerin yahut bayanların hareket yollarını seçtiğini anlatıyor Profesör Eskridge:
“Sokağa dökülün ve olay çıkarın. Saldırın, saldırın, saldırın.”
Onlara barlar ya da gece kulüpleri de sığınak olamıyordu.
New York kentinde alkol satışına yönelik yasalar, eşcinsel erkek ve bayanlara alkol satmayı, yerin “uygunsuz” olmasına ve kapatılmasına yol açabilecek biçimde yorumlanıyordu.
Birebir cinsiyetten biriyle dans etmek “ahlaksız davranış” olarak görülebiliyordu.
Kentteki eşcinsel barlarına yönelik baskınlar 1960’ların başında başladı.
Mafya bunun üzerine bu barların yönetimini üstlendi, su katılmış içkilere daha fazla para isteyerek ve yetkililere rüşvet vererek.
Mafyanın bu sömürüsüne karşın, Stonewall Inn’in yöneticileri burayı LGBTİ topluluğunun kendilerini tabir edebilecekleri ve duygusal yakınlaşmada bulunabilecekleri, bir nevi az bulunan sığınak olarak görüyorlardı. Yalnızca burada bir dans pisti bile vardı.
1969’un yazında, belediye başkanlığı seçimlerinden hemilk evvel, Stonewall açık bir maksat haline geldi ve baskınların sıklığı arttı.
Hatalılar tarafınca yönetim ediliyordu ve lisanssız alkol satıyordu. Mafyanın güçlü müşterilerine şantaj yaptığına dair dedikodular da vardı.
Fakat polis binaya geldiğinde, neye giriştikleri hakkında hiç bir fikirleri yoktu – yalnızca yakın periyotta meydana gelen baskınlar niçiniyle değil, bununla birlikte düzenlenen akınlar niçiniyle de oluşan mağduriyet hissi aşikardı.
Yazın en sıcak gecesinde alev alması için tek bir kibrit gerekiyordu.
‘Geri saldırıyorduk’
Ortalarında New York Polis Departmanı’nın kamu ahlakı kısmında çalışanların da olduğu yaklaşık 6 polis memuru bara girdi. Müşteri üzere görünen meslektaşları fazlacatan içerideydi.
Işıklar yandı, müzik durdu ve polis insanlardan dışarı çıkarken kimliklerini göstermelerini istedi. bu biçimdelar 23 yaşında olan Robert Bryan, birinci başta atmosferin şenlik havasında olduğunu söylüyor. Olay yerine baskından daha sonrasında varmış. “Gülüşmeler ve şakalaşmalar vardı. Beşerler barın dışına poz ve selam vererek çıkıyorlardı.”
bu biçimdeın haberlerine bakılırsa, lezbiyen müşterilerin kimileri erkek polis memurları tarafınca barda taciz edildi ve aşağılandı. Bardan çıkan lezbiyen bir bayanın polis tarafınca sertçe otomobile bindirilmek istenmesiyle atmosfer değişti. Küçük demir paraların atılmasıyla başlayan protestolar, taş ve şişelerin atılmasıyla sürdü.
Bryan bir polise tekme atma teşebbüsü daha sonrasında kovalanırken, polisin bara girerek, eline geçirdiği herkesi dövmeye başladığını anlatıyor.
Bryan, “Yoğun hislerin yaşandığı, adrenalin dolu bir andı, büsbütün akıldışı” diyor. “Tanrı biliyor ki yalnız olsaydım asla bir polise tekme atamazdım. Sonunda karşı koyuyorduk ve bu beni heyecanlandırıyordu.”
Çevik kuvvet polisi meslektaşlarını kurtarmak için geldi, fakat şiddet bir süre daha devam etti. En az 1 polis memuru başından aldığı yara niçiniyle hastaneye kaldırıldı. 13 aksiyoncu gözaltına alındı.
Bir daha sonraki akşam ise daha büyük bir kalabalık vardı – Marty Robinson’ın tebeşirinin yararı olmuş olabilir, fakat gün içerisinde broşürler de dağıtıldı.
Bu sefer daha da şiddetliydi ve polis de biber gazı kullandı. Çöp kutuları ateşe verildi ve polise atıldı. Protestolar dört gece daha bu türlü devam etti.
Ayaklanma sonlandığında akıldaki soru şuydu: Artık ne olacak?
Özgürlüğe birinci adımlar
25 yaşındaki Martha Shelley ayaklanmadan tam 1 ay daha sonra Stonewall yakınlarındaki bir parkta bulunan bir çeşmenin üzerine tırmandığında, hayatından kaygı etti. Fakat birkaç yüz şahıstan oluşan kalabalığa değerli bir bildirisi vardı – gölgelerden çıkıp, güneş ışığında yürümek.
Artık 75 yaşında olan Shelley o güne dönüp baktığında, “Ürkütücüydü” diyor. “Vurulabileceğimin farkındaydım.”
Onun davetinden ve Marty Robinson’ın coşkulu konuşmasından daha sonra daima birlikte, el ele ve slogan atarak, Stonewall Inn’e yürüdüler. Oraya vardıklarında, kalabalıktan dağılmalarını istedi. Daha fazla şiddet olaylarının yaşanmasından korkuyordu.
Bu, New York’ta eşitlik talep eden eşcinsellerin birinci defa özgür bir biçimde yürümesiydi.
Stonewall’dan evvel aktivistler topluma ahenk sağlamaya ve gemiyi sarsmamaya çalışıyorlardı. Fakat ayaklanmadan daha sonra, nazik ricalar öfke dolu taleplere dönüştü. Shelley ve Robinson tarafınca düzenlenen yürüyüş, bir daha sonraki yıl düzenlenecek birinci onur yürüyüşü kadar tarih kitaplarında yer almıyor.
Lakin ehemmiyeti epeyce büyük. Birinci yürek verici adım atılmıştı.
Organize olmak
Bu yeni atmosfer en âlâ Stonewall’un yol açtığı en değerli itici güçte beden buldu – Eşcinsel Kurtuluş Cephesi (GLF)
Birkaç hafta içerisinde kuruldu ve tek bir varlıktan çok daha fazlaca kümelerin gevşek bir beraberliği üzereydi.
İsim, Vietnam’daki Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne bir göndermeydi.
Shelley, “daha sonrasında organize olmasaydık, bu ayaklanma hiç bir işe yaramayacaktı” diyor.
Eşcinsel Kurtuluş Cephesi yalnızca birkaç yıl varlık gösterdi fakat o periyot gayret edilecek bir dizi sıkıntıyı ele alarak büyük bir muvaffakiyet gösterdi.
Shelley, “En değerlisi kendi vücudun üzerinde denetimi sağlamaktı” diyor.
“Bu, özgür cinselliği, bayanların üreme haklarını, mahpusa girmeden uyuşturucu almayı ve ekonomik özgürlüğü” kapsıyordu. Irkçılık aksiliğini da bunlara ekliyor.
Ve bu özgürlükler de ırk, din ya da vatandaşlık durumu farketmeksizin herkese uygulanmalıydı.
GLF, Kara Panterler üzere periyodun esas isyancı örgütleriyle ittifaklar kurdu. Üyeleri birinci Onur yürüyüşünü organize etti ve Shelley’nin sokaklarda sattığı “Come out!” isimli bir gazete çıkarttı.
GLF toplantıları kaotikti ve atılması gereken adımlar konusunda derin görüş ayrılıkları vardı. Lakin örgütün kurulmasıyla yeni bir devir başladı ve Gay Aktivistler İttifakı (GAA) ve Shelley’nin de kurucu üyelerinden biri olduğu radikal lezbiyen küme Lavender Menace’a giden yol açıldı.
Bir yıl daha sonra GLF Londra’da da kuruldu ve hareket global bir kimlik kazandı.
Birinci Eşcinsel Onur yürüyüşü
Şu anda dünya genelinde epey sayıda Onur hareketi yapılıyor. Lakin mütevazi bir biçimde başladı.
Ellen Broidy, Stonewall’dan kısa müddet daha sonra, akşam yemeği yiyen üç arkadaş hak talebiyle daha radikal bir yürüyüş yapma fikrini konuştuğunu anlatıyor.
Christopher Street Kurtuluş Günü, Stonewall’dan tam bir yıl daha sonraydı ve Greenwich Village’ta başlayıp, Altıncı Cadde’den Central Park’a giden 51 blok boyunca sürdü. 3 ila 15 bin kişinin katıldığı belirtiliyor.
Broidy, en heyecan verici şeyin, yol üzerinde katılan insanların sayısı olduğunu söylüyor.
“Ana bildiri ‘Buradayız, eşcinseliz, buna alışın’. Lakin daha fazlasını hissettim. Devrimdeki rolümüzü oynuyarduk.”
“Ordu’da bakılırsav alma hakkı ya da evlenebilmek için yürüdüğümüzü düşünmüyorum. Yani hukuksal değişikliklerden hayli, baskı sistemlerini yok etmekle ilgiliydi.”
Şiddet yaşanacağından o kadar eminlerdi ki, kimileri savunma sporları dersleri aldı. Ancak şiddet olmadı. Kısa mühlet ortasında öteki kentler de birebirini yaptı ve Londra’daki birinci aktiflik iki yıl daha sonra yapıldı.
Broidy “Doğal ve gerekliydi. birinci vakit içinderda 1970’de New York’ta olmasaydı, Londra’da ya da Madrid’de ya da Mexico City’de olmazdı.” diyor.
Bugün siyasi iletisi bir daha ortada lakin Onur aktiflikleri şu anda eşcinsel külçeşidinin müzik ve şirketlerin sponsorluğunda kutlanması üzere bir şey oldu.
Broidy, birtakım şeylerin kaybedilmiş olabileceğini düşünüyor.
“Bence karnaval otomobilleri, Citibank ya da American Airlines oladan daha kuvvetli bir aktiflik olurdu. Evet bir ilerleme var fakat kapitalist bir pazarda” diyor.
Elde edile ilerleme
Birinci Onur yürüyüşünden daha sonra, ilerleme suratı arttı. daha sonraki on yılda gay ve lezbiyenlere yönelik kısıtlamalar kaldırıldı ve tıp bilimi, eşcinsellerin psikiyatrik tedaviye muhtaçlığı olduğu istikametindeki, uzun müddettir koruduğu görüşünü değiştirdi.
1977’de Harvey Milk, San Fransisco’da ABD’nin birinci seçilmiş açık eşcinsel yetkilisi oldu. İki yıl daha sonra Washington’a yapılan ulusal yürüyüşte 100 bin kişi yer aldı.
Eşcinsel ilgiye ceza veren yasalar 1980’lerde iptal edildi ve eşcinsellik uygulamada yasal oldu. Fakat eşcinsel evlilik 2015’te federal seviyede tanınan bir hak oldu.
2019’da hala kat edilmesi gereken bir aralık var. Eşcinseller bir daha biroldukça eyalette işten kovulabiliyor.
Hak savunucuları Trump idaresinin, uğruna uğraş verilen özgürlükleri geri alarak, ülkeyi geriye götürdüğünü de söylüyor.
Fakat birinci açık eşcinsel lider adayının ortaya çıkması, gelişimin sürdüğüne işaret ediyor.
Aslında bu alanda kat edilen aranın en uygun göstergesi, Pete Buttigieg’in sıra dışı soyadı ve Norveççe bilmesinin, cinsel yöneliminden daha fazla merak uyandırmış olması.
O gece polisle çatışan ya da sokakta yürüyen hiç kimse, bu gelişmeyi kestirim edemezdi.
Bu niçinle, “Stonewall: Eşcinsel İhtilalini ateşleyen isyan” kitabının muharriri David Carter, o gece mafyanın elindeki o bara yapılan polis baskınıyla nelerin ortaya çıktığını durup, düşünmek gerektiğini” söylüyor.
“İnsanlık tarihinde, bu kadar bizatihi olan bir hareketin, insanlık tarihinin gidişini bu kadar âlâ istikamette etkilemesi epey beklenmedik ve nadiren görülen bir şeydir.”