14 Kasım 2001’de, sevinç şovları yapan kalabalıkları yarıp gazeteci arkadaşlarımla Kabil’e girdiğimde, “Allah’a fazlaca şükür geldiniz” diye bağırmıştı yaşlı bir adam.
Afganistan’da ABD’nin ve Batılı ülkelerin desteklediği Taliban tersi Kuzey İttifakı güçleri kentin etrafını kuşatmış, Taliban engellenmişti.
Beş yıl süren ve son periyotların en çok dinci diktatörlüğü olan idare sona ermişti.
Taliban idaresi altında Afganistan, her türlü aşırılığın karar sürebileceği bir kara delik haline gelmişti.
Usame bin Ladin ve El Kural hareketinin planladığı, ABD’nin New York ve Washington kentlerinde düzenlenen 11 Eylül ataklarının üzerinden yalnızca iki ay geçmişti. bu biçimdelar, Taliban’ın bir daha bir güç olacağı hiç aklıma gelmezdi.
Artık de herkes bunun niçinlerini anlamaya çalışıyor. Lakin niye bulmak sıkıntı olmasa gerek.
Taliban 1996-2001 senelerında Afganistan’ı yönetmişti. Akabinde gelen Hamid Karzai ve Eşref Gani hükümetleri demokratik seçimlerle gelmişlerdi, lakin hiç kuvvetli idare olamadılar. Yolsuzluk daima en düzgün işleyen sistem oldu.
Lakin, Donald Trump, ABD’de 2020 seçimleri öncesinde, ikinci devir seçilmek için dış siyasette başarılı bir adım atması gerektiğini ve Afganistan’daki uzun periyodik savaşa son vermenin bunu sağlayacağını düşünüp Amerikan askerlerini geri çekme sonucu almamış olsaydı bugün Eşref Gani hala sarayında ve Batı’dan gelmiş değerli aracıyla dolaşıyor olacaktı.
Tanıdığım bir fazlaca Afgan siyasetçi ve gazeteci, ABD’nin Şubat 2020’de Katar’ın başşehri Doha’da Taliban’ın siyasi başkanlarıyla müzakerelerden çıkan sonuç karşısında dehşete düşmüştü. Yeni Lider Joe Biden’ın da orada alınan kararlara bağlı kalacağını açıklaması bu şaşkınlığı daha da artırdı.
Doha’da Taliban önderleri ne kadar ölçülü ve barışçıl görünse de, ne vaatlerde bulunsa da, alandaki Taliban savaşçılarının mutabakatın detay olarak gördükleri kurallarına bağlı kalmayacakları konusunda ikazlar yapılmıştı. O denli de oldu.
ABD, İngiltere ve öteki Batılı ülkeler askerlerini çekmeye başladıktan daha sonra, Afganistan genelinde Taliban savaşçıları iktidara oynadı. Mahkumların idam edilmesi haberleri bir kentten başkasına yayıldı ve paniğe yol açtı. Sonunda başşehir Kabil de buna teslim oldu. Yetkililer ve askerler kenti yahut ülkeyi terk etmek için havaalanına yığıldı.
Taliban tahminen de polis, asker ve kamu nazaranvlilerinin bakılırsavde kalması için yaptığı davetlere, kimseden intikam alınmayacağı istikametindeki yatıştırıcı vaatlerine sadık kalacak.
bir daha Batı’nın müdahalesine yol açacak bir şey yapmamanın daha inançlı olduğunu düşünecek tahminen.
Pekala, Taliban’ın denetimindeki bir Afganistan bu defa nasıl bir ülke olacak?
Buna dair elimizdeki tek ipucu Taliban’ın 1996’da (bir daha birkaç gün ortasında – Afganistan’da işler bu biçimde yürüyor) Ahmet Şah Mesut liderliğindeki ölçülü mücahitlerin idaresini devirip iktidarı aldığı ve beş yıl boyunca elinde tuttuğu periyoda ilişkin.
Taliban’ın iktidarda olduğu devirde Afganistan’da hayli vakit geçirdim ve pek ürkütücü buldum.
Her yerde en katı Şeriat kuralları geçerliydi: her insanın ortasında yaygın biçimde beşerler idam ediliyor, taşlanıyor, kırbaçlanıyordu.
Sokak kenarlarında toplanan ve etrafı gözetlemeyi kendilerine vazife edinen kümeler, az fazlaca Batı şekli giyinmiş bireylere, ayak bileği görünen erkeklere saldırıyordu.
Bayanlar lakin erkeklerden yazılı müsaade almışlarsa ve doğal ki burka ile sokağa çıkabiliyordu.
Bir seferinde Taliban sıhhat bakanı Molla Baluç, hırsızların elini ve ayağını kesmek için kendisine cerrah vermemesinden dolayı Milletlerarası Kızılhaç Örgütü’nden yakınmış, bu işi kendisinin yapmak zorunda kaldığını anlatmıştı bana ve bundan zevk aldığı görünüyordu.
Televizyona çalışmak kabus üzereydi; rastgele bir canlının fotoğrafını çekmek dini niçinlerle yasaklanmıştı; fotoğraflı kitap satan kitapçılar akına uğruyordu.
Yapabilenler kentten kaçmış ve birden fazla dükkan kapanmıştı.
Taliban’ın petrol ithalat edecek parası olmadığından, gece görülebilecek en parlak ışık, pencere önlerindeki mumlar, duyulabilecek en yüksek ses, terk edilmiş köpeklerin havlamalarıydı.
Çeşitli Afgan hükümetlerinin ve onların Batılı destekçilerinin başarısızlıklarına karşın, Taliban’ın çöküşünden daha sonra Kabil ve öbür kentlerde ticaret canlandı.
Ömür standartları yükseldi. Bir vakit içinder boş olan caddeler otomobillerle doldu. Bilhassa kız çocuklarının gitmesiyle okullar canlılık kazandı; çünkü Taliban devrinde kızların eğitim görmesi yasaktı. bir daha Taliban periyodunda yasak olan müzik de her yerde duyulmaya başlandı.
Dört bir yanda yeni binalar inşa edildi. Kabil’e en son gittiğimde, 2001’de BBC’den arkadaşlarımla kaldığım yeri bile bulamadım. Tüm bölge bir daha inşa edilmişti.
Birçok Afgan, Taliban’ın iktidarı almasını kendileri ve ülkeleri için felaket olarak gorecektir. Artık asıl soru şu: Taliban içgüdülerini izleyerek Afganistan’ı 20 yıl evvel yaptığı üzere radikal bir biçimde geçmişe mi taşıyacak, yoksa geçmişten ders aldı mı?
Afganistan’da ABD’nin ve Batılı ülkelerin desteklediği Taliban tersi Kuzey İttifakı güçleri kentin etrafını kuşatmış, Taliban engellenmişti.
Beş yıl süren ve son periyotların en çok dinci diktatörlüğü olan idare sona ermişti.
Taliban idaresi altında Afganistan, her türlü aşırılığın karar sürebileceği bir kara delik haline gelmişti.
Usame bin Ladin ve El Kural hareketinin planladığı, ABD’nin New York ve Washington kentlerinde düzenlenen 11 Eylül ataklarının üzerinden yalnızca iki ay geçmişti. bu biçimdelar, Taliban’ın bir daha bir güç olacağı hiç aklıma gelmezdi.
Artık de herkes bunun niçinlerini anlamaya çalışıyor. Lakin niye bulmak sıkıntı olmasa gerek.
Taliban 1996-2001 senelerında Afganistan’ı yönetmişti. Akabinde gelen Hamid Karzai ve Eşref Gani hükümetleri demokratik seçimlerle gelmişlerdi, lakin hiç kuvvetli idare olamadılar. Yolsuzluk daima en düzgün işleyen sistem oldu.
Lakin, Donald Trump, ABD’de 2020 seçimleri öncesinde, ikinci devir seçilmek için dış siyasette başarılı bir adım atması gerektiğini ve Afganistan’daki uzun periyodik savaşa son vermenin bunu sağlayacağını düşünüp Amerikan askerlerini geri çekme sonucu almamış olsaydı bugün Eşref Gani hala sarayında ve Batı’dan gelmiş değerli aracıyla dolaşıyor olacaktı.
Tanıdığım bir fazlaca Afgan siyasetçi ve gazeteci, ABD’nin Şubat 2020’de Katar’ın başşehri Doha’da Taliban’ın siyasi başkanlarıyla müzakerelerden çıkan sonuç karşısında dehşete düşmüştü. Yeni Lider Joe Biden’ın da orada alınan kararlara bağlı kalacağını açıklaması bu şaşkınlığı daha da artırdı.
- Taliban Kabil’e girdi, Türkiye Afganistan’da nasıl bir yol izleyecek?
- Afganistan’ın son 40 yılı: Taliban, 11 Eylül ve ABD işgali ülkeyi nasıl bugüne getirdi?
Doha’da Taliban önderleri ne kadar ölçülü ve barışçıl görünse de, ne vaatlerde bulunsa da, alandaki Taliban savaşçılarının mutabakatın detay olarak gördükleri kurallarına bağlı kalmayacakları konusunda ikazlar yapılmıştı. O denli de oldu.
ABD, İngiltere ve öteki Batılı ülkeler askerlerini çekmeye başladıktan daha sonra, Afganistan genelinde Taliban savaşçıları iktidara oynadı. Mahkumların idam edilmesi haberleri bir kentten başkasına yayıldı ve paniğe yol açtı. Sonunda başşehir Kabil de buna teslim oldu. Yetkililer ve askerler kenti yahut ülkeyi terk etmek için havaalanına yığıldı.
Taliban tahminen de polis, asker ve kamu nazaranvlilerinin bakılırsavde kalması için yaptığı davetlere, kimseden intikam alınmayacağı istikametindeki yatıştırıcı vaatlerine sadık kalacak.
bir daha Batı’nın müdahalesine yol açacak bir şey yapmamanın daha inançlı olduğunu düşünecek tahminen.
Pekala, Taliban’ın denetimindeki bir Afganistan bu defa nasıl bir ülke olacak?
- Afganistan’da bir daha güçlenen Taliban nasıl kuruldu, bugüne nasıl geldi?
Buna dair elimizdeki tek ipucu Taliban’ın 1996’da (bir daha birkaç gün ortasında – Afganistan’da işler bu biçimde yürüyor) Ahmet Şah Mesut liderliğindeki ölçülü mücahitlerin idaresini devirip iktidarı aldığı ve beş yıl boyunca elinde tuttuğu periyoda ilişkin.
Taliban’ın iktidarda olduğu devirde Afganistan’da hayli vakit geçirdim ve pek ürkütücü buldum.
Her yerde en katı Şeriat kuralları geçerliydi: her insanın ortasında yaygın biçimde beşerler idam ediliyor, taşlanıyor, kırbaçlanıyordu.
Sokak kenarlarında toplanan ve etrafı gözetlemeyi kendilerine vazife edinen kümeler, az fazlaca Batı şekli giyinmiş bireylere, ayak bileği görünen erkeklere saldırıyordu.
Bayanlar lakin erkeklerden yazılı müsaade almışlarsa ve doğal ki burka ile sokağa çıkabiliyordu.
Bir seferinde Taliban sıhhat bakanı Molla Baluç, hırsızların elini ve ayağını kesmek için kendisine cerrah vermemesinden dolayı Milletlerarası Kızılhaç Örgütü’nden yakınmış, bu işi kendisinin yapmak zorunda kaldığını anlatmıştı bana ve bundan zevk aldığı görünüyordu.
- Taliban Türkiye’yle uzlaşır mı, Afganistan’da Pakistan kartı işe fayda mı?
Televizyona çalışmak kabus üzereydi; rastgele bir canlının fotoğrafını çekmek dini niçinlerle yasaklanmıştı; fotoğraflı kitap satan kitapçılar akına uğruyordu.
Yapabilenler kentten kaçmış ve birden fazla dükkan kapanmıştı.
Taliban’ın petrol ithalat edecek parası olmadığından, gece görülebilecek en parlak ışık, pencere önlerindeki mumlar, duyulabilecek en yüksek ses, terk edilmiş köpeklerin havlamalarıydı.
Çeşitli Afgan hükümetlerinin ve onların Batılı destekçilerinin başarısızlıklarına karşın, Taliban’ın çöküşünden daha sonra Kabil ve öbür kentlerde ticaret canlandı.
Ömür standartları yükseldi. Bir vakit içinder boş olan caddeler otomobillerle doldu. Bilhassa kız çocuklarının gitmesiyle okullar canlılık kazandı; çünkü Taliban devrinde kızların eğitim görmesi yasaktı. bir daha Taliban periyodunda yasak olan müzik de her yerde duyulmaya başlandı.
Dört bir yanda yeni binalar inşa edildi. Kabil’e en son gittiğimde, 2001’de BBC’den arkadaşlarımla kaldığım yeri bile bulamadım. Tüm bölge bir daha inşa edilmişti.
Birçok Afgan, Taliban’ın iktidarı almasını kendileri ve ülkeleri için felaket olarak gorecektir. Artık asıl soru şu: Taliban içgüdülerini izleyerek Afganistan’ı 20 yıl evvel yaptığı üzere radikal bir biçimde geçmişe mi taşıyacak, yoksa geçmişten ders aldı mı?