Fehim Taştekin – Gazeteci-Yazar
Taliban’ın Afganistan’da hükümet güçleri karşısında bir “çökertme ivmesi” yakalamışken Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda hami ve işletmeci olarak kalma planı için umutlar azalıyor. ABD’nin dayanağını aldıktan daha sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu mevzudaki ısrarı hem vakte hem zıt akıntıya karşı bir uğraşa dönüştü. Amerikan idaresi de Kabil’in 90 gün ortasında düşebileceği öngörüsüyle kendi büyükelçiliğini kaçabilecekleri yere yani havaalanına taşımayı düşünüyor.
Kabil misyonu için Amerikan takviyesi ve Afgan hükümetinin onayının kâfi olmadığı baştan muhakkaktı. Vilayetlerin gerisi gerisine düştüğü bu trajik değişim karşısında Erdoğan bu sefer Taliban’la anlaşmak için kapıları zorlamaya başladı.
Erdoğan’ın Taliban ile ortalarında dini inanç bakımdan farklılık olmadığı açıklaması yeri yumuşatma atılımıydı. Ancak Taliban’ın stratejisi açık ve mümkün bir Türk rolünü dışlıyor. Gayeleri Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin çekip gitmesini ve Taliban’ın Kabil’de iktidarı ele almasını içeriyor. Taliban’ın dinî paydaşlık ya da kardeşliğinin bu maksadın önünde bir pürüze dönüşmesine müsaade vermeye niyeti yok.
Pakistan faktörü
Kuşkusuz Taliban’ın belirli şeylere ikna edilmesinde en kestirme yol Pakistan. Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar da İslamabad’da Pakistan Başbakanı İmran Han ile bu mevzuyu konuştu. Tam bu sırada Erdoğan’ın “Taliban’la birtakım görüşmelere varıncaya kadar şu anda ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen ben bile onların önderi durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir” demesi yankı uyandırdı. Bu açık durum, Erdoğan’ın misyon için fazlaca fazla kredi koyduğunu gösteriyor. Akar, İslamabad’daki kritik temasların akabinde sonuca dair “Önümüzdeki günlerde bahis şekillenecek” demekle yetindi.
Pakistan yardımıyla Taliban’la yüz yüze ve üst seviye temas kurulursa bunun belirli sonuçları olabilir. Taliban önderi Hibetullah Ahundzade’nin Pakistan Başbakanı haricinde yabancı bir başkanla görüştüğüne dair bir bilgi yok. Aleni temasları siyasi heyet lideri Molla Abdülgani Berader yürütüyor. 28 Temmuz’da Pekin’de Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ile görüşen de Berader’di. Öbür ülkelerle Ahundzade içindeki mesajlaşmanın Pakistan üzerinden yürüdüğü de biliniyor.
Pakistan, Taliban’ın ortaya çıkmasındaki başat rolü niçiniyle örgütün üzerinde nüfuz sahibi olsa da 11 Eylül hücumlarını izleyen güçlü yıllar ve Tehrik-e Taliban Pakistan üzere İslamabad’ın başına bela olan örgütlerle yaşadığı çatışmalar durumu oldukça değiştirdi. Taliban iktidara yürürken Pakistan’la bağlara ehemmiyet veren lakin kararlarında özerkliğini koruyan bir manzara veriyor.
Han’ın “Türkiye ve Taliban için en düzgünü yüz yüze diyalog” kelamları de İslamabad’ın tesir kapasitesinin garanti olmadığına işaret ediyor. şüphesiz Han’ın tartısı Türkiye’nin Taliban’la görüşmesi için kâfi olabilir. Han’ın Afganistan’da çatışmalara son verecek bir siyasi tahlil konusunda umutlu olmadığına dair kelamları de Taliban’ın kendi yolunda ilerlediğine dair durumu teyit ediyor. Han birkaç ay evvel İslamabad’da görüştüğü Taliban başkanlarının sergilediği tavrı da şu biçimde aktarıyor:
“Eşref Gani misyonda olduğu sürece bir siyasi tahlil olmayacak ve müzakere masasına oturulmayacak.”
Üç ay ortasında Taliban bu kelamı daha kararlılıkla söyleyecek saha üstünlüğü elde etti. Bu ayrıyeten Türkiye’nin Taliban ile Afgan hükümeti içindeki barış görüşmeleri için arabuluculuk arayışını da sakatlayan yeni saha gerçekliği.
Taliban pragmatik davranabilir mi?
ABD ile Şubat 2020’de anlaştıktan daha sonra kaçınılmaz bir dönem teslime evrilen sürecin aksine dönmeyeceğini hesap eden bölgesel aktörler Taliban’ın iktidara döndüğü seçeneğe şimdiden hazırlanıyor. Türkiye de Taliban açısından dostluğunu kazanması elzem bir aktör. NATO ortasındaki tek Müslüman ülke ve Batı ile konuşabileceği bir kanal. Bu bakımdan şayet askerlerini çekmezse Türkiye’yi de işgalci güç olarak goreceklerini belirten Taliban yeni bir parantez açabilir mi? Sanırım Taliban’la pazarlık arayanlar sorunun bu boyutuna bakmasını istiyor.
Londra merkezli internet haber sitesi Middle East Eye’a konuşan Taliban sözcüsü Muhammed Naim, Erdoğan ile görüşme muhtemelliğine dair soruya şu cevabı veriyor:
“Herkes önderimizle görüşmek istiyor. Evet, biz de bunun isteriz, fakat hakikat şartlarda. Doha’daki Türk büyükelçiliği ile ortamızda bağlantı var. Ve tüm ülkelerle bağlantı kurmayı seviyoruz.”
birebir vakitte Naim, Kabil misyonunu reddettiklerini de bir dahaliyor:
“Türkiye’ye Kabil Havalimanı’nın güvenliği konusunda tüm samimiyet ve açıklıkla kelamımızı söylemiş olduk. Tüm yabancı güçler ülkemizi terk etmelidir.”
Geriye bir soru kalıyor: Bu tavır önderler seviyesinde bir görüşmeyle değişebilir mi?
‘Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bundan öncelik değil’
Afgan hükümetinden konuştuğum bir kaynak şunları söylüyor:
“Afganistan’da rastgele bir ülkenin barış uğraşı kıymetlidir, bilhassa Türkiye Müslüman bir ülke olarak hayati bir rol oynayabilir fakat yeni gelişmeler Afganların oturup problemlerini çözme vaktinin geldiğini gösteriyor. Şiddeti durdurmanın ve kapsamlı bir siyasi tahlil üzerinde muahedenin vakti geldi. Türkiye üzere ülkeler barış sürecini desteklemeli. Şu anda Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bundan öncelik değil.
“Hayatlar, barış ve siyasi bir tahlil önceliklidir. Muhtemelen tüm taraflar, yeni bir siyasi muahede gerçekleşene kadar Kabil Havaalanı’nı korumak için Türkiye ile hemfikir olacaktır.”
Tıpkı kaynak, Taliban’ın da bu misyona istek gösterme ihtimaline dair olarak da “Türk yetkililerin direkt Taliban temsilcileriyle görüşmesi ve Taliban’ın kurallarına göre bir muahedeye varması ihtimali var” diyor.
Birincisi, Türkiye havalimanında kalabilir lakin bunun Kabil’in ele geçirilmesini zorlaştıran bir misyona dönüşmesine müsaade verilmez. Bunun kırmızı çizgi olduğu net olarak görülüyor.
İkincisi bu misyon havaalanının açık kalması gayesiyle askeri değil “teknik destek” olarak çerçevelenebilir. Havalanın teknik olarak işletilmesinde Afganistan hala yetersiz.
En optimist senaryodan gidilirse şu söylenebilir: Taliban memleketler arası diplomatik tecridin önlenmesine yardımcı olacaksa Türkiye üzerinden havaalanın açık ve inançlı bir biçimde işleyeceği garantisini verebilir. Bu esnemeyi gösterip göstermeyeceğini kestirmek güç.
Yalnızca Taliban 20 yıl daha sonra milletlerarası toplumun karşısına Afganistan’la hudutlu, daha ulusal, global cihat ağlarına aralıklı ve diplomatik açıdan daha pragmatik bir imajla çıkmaya çalıştığı izlenimi veriyor. bir fazlaca taraf da bu pragmatizme tutunarak Afganistan’ın bir daha sonraki sayfasına bakıyor.
Taliban’la hâlihazırda diyalog ortasında olan Çin, Rusya ve İran’ın Kabil’de Türkiye’nin rolünü büyütmesine sıcak bakmadığı da biliniyor. Bu, Taliban’ın da dikkate alabileceği bir öteki faktör olabilir mi, olabilir. Bütün mümkünlük hesaplarını çöpe atacak şey ise iç savaş senaryosunun denetimden çıkmış vaziyette ilerlemesi.
Taliban’ın Afganistan’da hükümet güçleri karşısında bir “çökertme ivmesi” yakalamışken Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda hami ve işletmeci olarak kalma planı için umutlar azalıyor. ABD’nin dayanağını aldıktan daha sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu mevzudaki ısrarı hem vakte hem zıt akıntıya karşı bir uğraşa dönüştü. Amerikan idaresi de Kabil’in 90 gün ortasında düşebileceği öngörüsüyle kendi büyükelçiliğini kaçabilecekleri yere yani havaalanına taşımayı düşünüyor.
Kabil misyonu için Amerikan takviyesi ve Afgan hükümetinin onayının kâfi olmadığı baştan muhakkaktı. Vilayetlerin gerisi gerisine düştüğü bu trajik değişim karşısında Erdoğan bu sefer Taliban’la anlaşmak için kapıları zorlamaya başladı.
Erdoğan’ın Taliban ile ortalarında dini inanç bakımdan farklılık olmadığı açıklaması yeri yumuşatma atılımıydı. Ancak Taliban’ın stratejisi açık ve mümkün bir Türk rolünü dışlıyor. Gayeleri Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin çekip gitmesini ve Taliban’ın Kabil’de iktidarı ele almasını içeriyor. Taliban’ın dinî paydaşlık ya da kardeşliğinin bu maksadın önünde bir pürüze dönüşmesine müsaade vermeye niyeti yok.
Pakistan faktörü
Kuşkusuz Taliban’ın belirli şeylere ikna edilmesinde en kestirme yol Pakistan. Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar da İslamabad’da Pakistan Başbakanı İmran Han ile bu mevzuyu konuştu. Tam bu sırada Erdoğan’ın “Taliban’la birtakım görüşmelere varıncaya kadar şu anda ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen ben bile onların önderi durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir” demesi yankı uyandırdı. Bu açık durum, Erdoğan’ın misyon için fazlaca fazla kredi koyduğunu gösteriyor. Akar, İslamabad’daki kritik temasların akabinde sonuca dair “Önümüzdeki günlerde bahis şekillenecek” demekle yetindi.
Pakistan yardımıyla Taliban’la yüz yüze ve üst seviye temas kurulursa bunun belirli sonuçları olabilir. Taliban önderi Hibetullah Ahundzade’nin Pakistan Başbakanı haricinde yabancı bir başkanla görüştüğüne dair bir bilgi yok. Aleni temasları siyasi heyet lideri Molla Abdülgani Berader yürütüyor. 28 Temmuz’da Pekin’de Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ile görüşen de Berader’di. Öbür ülkelerle Ahundzade içindeki mesajlaşmanın Pakistan üzerinden yürüdüğü de biliniyor.
Pakistan, Taliban’ın ortaya çıkmasındaki başat rolü niçiniyle örgütün üzerinde nüfuz sahibi olsa da 11 Eylül hücumlarını izleyen güçlü yıllar ve Tehrik-e Taliban Pakistan üzere İslamabad’ın başına bela olan örgütlerle yaşadığı çatışmalar durumu oldukça değiştirdi. Taliban iktidara yürürken Pakistan’la bağlara ehemmiyet veren lakin kararlarında özerkliğini koruyan bir manzara veriyor.
Han’ın “Türkiye ve Taliban için en düzgünü yüz yüze diyalog” kelamları de İslamabad’ın tesir kapasitesinin garanti olmadığına işaret ediyor. şüphesiz Han’ın tartısı Türkiye’nin Taliban’la görüşmesi için kâfi olabilir. Han’ın Afganistan’da çatışmalara son verecek bir siyasi tahlil konusunda umutlu olmadığına dair kelamları de Taliban’ın kendi yolunda ilerlediğine dair durumu teyit ediyor. Han birkaç ay evvel İslamabad’da görüştüğü Taliban başkanlarının sergilediği tavrı da şu biçimde aktarıyor:
“Eşref Gani misyonda olduğu sürece bir siyasi tahlil olmayacak ve müzakere masasına oturulmayacak.”
Üç ay ortasında Taliban bu kelamı daha kararlılıkla söyleyecek saha üstünlüğü elde etti. Bu ayrıyeten Türkiye’nin Taliban ile Afgan hükümeti içindeki barış görüşmeleri için arabuluculuk arayışını da sakatlayan yeni saha gerçekliği.
Taliban pragmatik davranabilir mi?
ABD ile Şubat 2020’de anlaştıktan daha sonra kaçınılmaz bir dönem teslime evrilen sürecin aksine dönmeyeceğini hesap eden bölgesel aktörler Taliban’ın iktidara döndüğü seçeneğe şimdiden hazırlanıyor. Türkiye de Taliban açısından dostluğunu kazanması elzem bir aktör. NATO ortasındaki tek Müslüman ülke ve Batı ile konuşabileceği bir kanal. Bu bakımdan şayet askerlerini çekmezse Türkiye’yi de işgalci güç olarak goreceklerini belirten Taliban yeni bir parantez açabilir mi? Sanırım Taliban’la pazarlık arayanlar sorunun bu boyutuna bakmasını istiyor.
Londra merkezli internet haber sitesi Middle East Eye’a konuşan Taliban sözcüsü Muhammed Naim, Erdoğan ile görüşme muhtemelliğine dair soruya şu cevabı veriyor:
“Herkes önderimizle görüşmek istiyor. Evet, biz de bunun isteriz, fakat hakikat şartlarda. Doha’daki Türk büyükelçiliği ile ortamızda bağlantı var. Ve tüm ülkelerle bağlantı kurmayı seviyoruz.”
birebir vakitte Naim, Kabil misyonunu reddettiklerini de bir dahaliyor:
“Türkiye’ye Kabil Havalimanı’nın güvenliği konusunda tüm samimiyet ve açıklıkla kelamımızı söylemiş olduk. Tüm yabancı güçler ülkemizi terk etmelidir.”
Geriye bir soru kalıyor: Bu tavır önderler seviyesinde bir görüşmeyle değişebilir mi?
‘Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bundan öncelik değil’
Afgan hükümetinden konuştuğum bir kaynak şunları söylüyor:
“Afganistan’da rastgele bir ülkenin barış uğraşı kıymetlidir, bilhassa Türkiye Müslüman bir ülke olarak hayati bir rol oynayabilir fakat yeni gelişmeler Afganların oturup problemlerini çözme vaktinin geldiğini gösteriyor. Şiddeti durdurmanın ve kapsamlı bir siyasi tahlil üzerinde muahedenin vakti geldi. Türkiye üzere ülkeler barış sürecini desteklemeli. Şu anda Kabil Havalimanı’nın güvenliği Afganlar için bundan öncelik değil.
“Hayatlar, barış ve siyasi bir tahlil önceliklidir. Muhtemelen tüm taraflar, yeni bir siyasi muahede gerçekleşene kadar Kabil Havaalanı’nı korumak için Türkiye ile hemfikir olacaktır.”
Tıpkı kaynak, Taliban’ın da bu misyona istek gösterme ihtimaline dair olarak da “Türk yetkililerin direkt Taliban temsilcileriyle görüşmesi ve Taliban’ın kurallarına göre bir muahedeye varması ihtimali var” diyor.
- Taliban, Afganistan’da nasıl bu kadar süratli ilerledi?
- Taliban, Kabil’e 65 kilometre uzaklıktaki Pul-i Alem kentini de ele geçirdi
- BBC’ye konuşan Taliban savaşçıları: ‘Afganistan’da savaşı Amerikalılar başlattı’
- Afganistan’da bir daha güçlenen Taliban nasıl kuruldu, bugüne nasıl geldi?
- Afganistan’da gazeteci olmak: ‘Bu işi biz yapmazsak kim yapacak?’
Birincisi, Türkiye havalimanında kalabilir lakin bunun Kabil’in ele geçirilmesini zorlaştıran bir misyona dönüşmesine müsaade verilmez. Bunun kırmızı çizgi olduğu net olarak görülüyor.
İkincisi bu misyon havaalanının açık kalması gayesiyle askeri değil “teknik destek” olarak çerçevelenebilir. Havalanın teknik olarak işletilmesinde Afganistan hala yetersiz.
En optimist senaryodan gidilirse şu söylenebilir: Taliban memleketler arası diplomatik tecridin önlenmesine yardımcı olacaksa Türkiye üzerinden havaalanın açık ve inançlı bir biçimde işleyeceği garantisini verebilir. Bu esnemeyi gösterip göstermeyeceğini kestirmek güç.
Yalnızca Taliban 20 yıl daha sonra milletlerarası toplumun karşısına Afganistan’la hudutlu, daha ulusal, global cihat ağlarına aralıklı ve diplomatik açıdan daha pragmatik bir imajla çıkmaya çalıştığı izlenimi veriyor. bir fazlaca taraf da bu pragmatizme tutunarak Afganistan’ın bir daha sonraki sayfasına bakıyor.
Taliban’la hâlihazırda diyalog ortasında olan Çin, Rusya ve İran’ın Kabil’de Türkiye’nin rolünü büyütmesine sıcak bakmadığı da biliniyor. Bu, Taliban’ın da dikkate alabileceği bir öteki faktör olabilir mi, olabilir. Bütün mümkünlük hesaplarını çöpe atacak şey ise iç savaş senaryosunun denetimden çıkmış vaziyette ilerlemesi.