ABD’nin Afganistan’dan süratli bir biçimde çekilmesi ve Taliban’ın idaresi ele geçirmesinin milletlerarası siyasette, hem bölgesel istikrarlar birebir vakitte ABD’nin müttefikleriyle ilgisi açısından değerli sonuçları var. Diplomasi uzmanı Jonathan Marcus, son gelişmeleri yorumladı.
Joe Biden idaresinin Afganistan’dan süratle çekilmeye karar vermesi, ekseriyetle bunun hem Afgan halkına tıpkı vakitte Afganistan’da savaşanlara karşı gereksiz bir ihanet olduğunu düşünen yorumcuların da, birebir süratle ABD Lideri’ni eleştirmesine yol açtı.
Kabil Havalimanı’ndan gelen yürek burkan fotoğraflar da bu görüşü güçlendirdi. Haklı bir biçimde, hislerin da tesirli olduğu bir bahis bu. Batı Afganistan için kanını, vaktini ve parasını harcadı. Afgan halkı ise hayli daha fazlasını…
Biden idaresinin çabukla çekilmesine getirilen tenkitlere karşı çıkmak güç. Afganistan’ın kurtarılması imkansız, idaresi ise temsiliyetin olmadığı ve yolsuzluklarla dolu bir yer olabilir. Bunu söylemek Afganistan’ın son 2 yılda değil son 20 yılda kaybedildiği manasına geliyor.
Ne olursa olsun bu biçimdesine süratle geri çekilmek ABD’nin güvenilirliğine, sağlam bir ortak olduğu inancına ve dünya sıkıntılarında ahlaklı bir tavır aldığı fikrine büyük bir darbe vurdu.
Pekala bu Biden’ın bakılırsave başlarken vurguladığı “Amerika geri döndü” kelamıyla ne kadar örtüşüyor?
Vietnam ile kimi karşılaştırmalar yapıldı. ABD vatandaşlarının düşmekte olan bir kentten helikopterlerle çıkarılması, gazetelerin bu benzetmeyi yapmasına yol açtı. Lakin bu yüzeysel benzerliklere karşın ortada önemli farklar da var.
ABD, Vietnam’da küçük düşürülmüştü. Amerikan toplumu derin bir biçimde bölünmüş, ordusunun morali de gelişmelerden olumsuz etkilenmişti.
Öte yandan Vietnam her ne kadar Soğuk Savaş’ın trajik bir kısmı olsa da ABD Soğuk Savaş’tan zaferle çıkmıştı.
NATO zayıflamamış, dünyanın dört bir yanındaki ABD müttefikleri Washington’ın kendilerini destekleyip desteklemeyeceğini sorgulamamıştı. ABD rakipsiz bir üstün güçtü.
Afganistan ise Vietnam’dan fazlaca farklıydı. ABD’nin Afganistan’daki operasyonu halkta, Vietnam Savaşı’na emsal bir iç bölünme yaratmamıştı. Genel bir hoşnutsuzluk olsa da Afganistan misyonunun sonlanması için hareketler yapılmamıştı mesela.
Daha da değerlisi, günümüzün memleketler arası sahnesi 1970’lerdekinden epeyce farklı. ABD ve genel olarak Batı birden çok çekişmenin ortasında ve bunlardan sadece birkaçında net bir muvaffakiyetleri var.
Afganistan’ın çöküşü teröre karşı savaş denen operasyonlar için potansiyel bir felaket oldu. Ancak Washington’un bu başarısızlığı, demokrasi ve otoriterlik içindeki daha geniş uğraşta de değerli bir gerileme olarak görülüyor.
Taliban önderlerinin Salı günü Kandahar’da düzenledikleri basın toplantısı
Avrupa, Moskova ve Pekin’deki yansımalar
Bu Moskova ve Pekin’de yüzlerin gülmesine yol açacaktır, en azından şimdilik. Demokrasi ve hukukun üstünlüğünü yaymayı hedeflediği söylenen Batı biçimi liberal müdahalecilik modeli Afganistan’da denenirken tahribata uğradı. Bundan daha sonra misal teşebbüslere dayanak verilmesi sıkıntı gözüküyor.
Afganistan projesine takviye veren müttefikleri için de bu yıkıcı oldu. Hayal kırıklığına uğradılar. Washington ile ağızlara sakız olan “özel ilişkiye” düşkün İngiliz bakanlar bile ABD Lideri Biden’ın sonucunı açık bir biçimde eleştiriyor.
Bu durum Amerika’nın Avrupalı müttefiklerinin bir yandan ABD’ye ne kadar bağımlı olduklarını öbür yandan da Beyaz Saray bir karar aldıktan daha sonra o husustaki kelamlarının ne kadar az dinlendiğini vurguluyor.
Özetle son gelişmeler Batı için berbat haberdi. Pekala Pekin, Moskova ve hatta İslamabad’da yüzler ne kadar daha gülmeye devam edecek?
Kendi jeopolitik maksatları için Taliban’a sığınak sağlayan ve örgütü destekleyen ülke Pakistan’dı.
Lakin yeni Taliban idaresi eskisi üzere olursa, yani milletlerarası terörizm Afganistan’da kendine yeni bir inançlı liman bulursa Pakistan da bölgedeki istikrarsızlığın olumsuz neticeleriyla karşı karşıya kalabilir.
Çin ise ABD’nin başarısızlığından mutlu. Doğrusu Biden’ın Afganistan’dan çekilme sebebi ülkesinin kaynaklarını yükselen Çin’e karşı kullanmak ise, bu adım Çin’e Afganistan’ı ve bölgeyi daha fazla etkileme fırsatı verdi.
Lakin Çin’in de tasa duymasını gerektirecek bir tablo var ortada. Çin’in Afganistan ile kısa bir sonu bulunuyor. Çin kendi Müslüman azınlığına baskı uyguluyor ve Pekin tersi İslamcı teröristlerin Afganistan’ı bir üs olarak kullanma ihtimali telaş yaratıyor olmalı.
Çin’in son haftalarda Taliban’la diplomatik açıdan yakınlaşmaya bu kadar istekli olması şaşırtan değil.
Rusya da istikrarsızlık ve terörizmin geri dönüşünden telaş duymalı. Tahminen de Sovyetler Birliği’nin 1980’lerin sonunda Afgan aşiret savaşçıları tarafınca küçük düşürülmesine benzeri bir olayı ABD’nin de hayatış olması niçiniyle Ruslar kendilerini daha uygun hissediyordur.
Lakin Rusya’nın öncelikli çıkarı, birçok kendisine müttefik ülkelerden oluşan Orta Asya’nın güvenliği.
Rusya bu yaz Tacikistan-Afganistan sonuna tanklarını göndererek bir tatbikat yaptı. Bunun maksadı, Afganistan’da mümkün bir çöküşün akabinde çatışmaların komşu ülkelere sıçramasını engellemeye kararlı olduğunu göstermekti.
Yani kısa vadede Afganistan bozgunu mutlaka Batı terslerinin çıkarına olacak. Ancak onların da her halükârda tavırlarını değiştirmesi gerekiyor.
Temel kıymetli olan şey ise bunun Washington’ın müttefikleri açısından sonuçları olacak.
Mevcut krizin ötesinde NATO üyeleri, İsrail, Tayvan, Güney Kore ve Japonya ABD’yi daha az muteber bir müttefik olarak bakılırsacek mi?
bu biçimde olursa Biden’ın Afganistan’dan çekilmesi vahim bir karar olacak.
Joe Biden idaresinin Afganistan’dan süratle çekilmeye karar vermesi, ekseriyetle bunun hem Afgan halkına tıpkı vakitte Afganistan’da savaşanlara karşı gereksiz bir ihanet olduğunu düşünen yorumcuların da, birebir süratle ABD Lideri’ni eleştirmesine yol açtı.
Kabil Havalimanı’ndan gelen yürek burkan fotoğraflar da bu görüşü güçlendirdi. Haklı bir biçimde, hislerin da tesirli olduğu bir bahis bu. Batı Afganistan için kanını, vaktini ve parasını harcadı. Afgan halkı ise hayli daha fazlasını…
Biden idaresinin çabukla çekilmesine getirilen tenkitlere karşı çıkmak güç. Afganistan’ın kurtarılması imkansız, idaresi ise temsiliyetin olmadığı ve yolsuzluklarla dolu bir yer olabilir. Bunu söylemek Afganistan’ın son 2 yılda değil son 20 yılda kaybedildiği manasına geliyor.
Ne olursa olsun bu biçimdesine süratle geri çekilmek ABD’nin güvenilirliğine, sağlam bir ortak olduğu inancına ve dünya sıkıntılarında ahlaklı bir tavır aldığı fikrine büyük bir darbe vurdu.
Pekala bu Biden’ın bakılırsave başlarken vurguladığı “Amerika geri döndü” kelamıyla ne kadar örtüşüyor?
Vietnam ile kimi karşılaştırmalar yapıldı. ABD vatandaşlarının düşmekte olan bir kentten helikopterlerle çıkarılması, gazetelerin bu benzetmeyi yapmasına yol açtı. Lakin bu yüzeysel benzerliklere karşın ortada önemli farklar da var.
- ABD’nin Kabil’deki tahliye operasyonunun 1975’te Saygon’da yaşananlara benzetilmesi ne kadar gerçekçi?
ABD, Vietnam’da küçük düşürülmüştü. Amerikan toplumu derin bir biçimde bölünmüş, ordusunun morali de gelişmelerden olumsuz etkilenmişti.
Öte yandan Vietnam her ne kadar Soğuk Savaş’ın trajik bir kısmı olsa da ABD Soğuk Savaş’tan zaferle çıkmıştı.
NATO zayıflamamış, dünyanın dört bir yanındaki ABD müttefikleri Washington’ın kendilerini destekleyip desteklemeyeceğini sorgulamamıştı. ABD rakipsiz bir üstün güçtü.
Afganistan ise Vietnam’dan fazlaca farklıydı. ABD’nin Afganistan’daki operasyonu halkta, Vietnam Savaşı’na emsal bir iç bölünme yaratmamıştı. Genel bir hoşnutsuzluk olsa da Afganistan misyonunun sonlanması için hareketler yapılmamıştı mesela.
- Biden’ın Afganistan’la ilgili kelamları evvelki açıklamalarıyla çelişiyor mu?
Daha da değerlisi, günümüzün memleketler arası sahnesi 1970’lerdekinden epeyce farklı. ABD ve genel olarak Batı birden çok çekişmenin ortasında ve bunlardan sadece birkaçında net bir muvaffakiyetleri var.
Afganistan’ın çöküşü teröre karşı savaş denen operasyonlar için potansiyel bir felaket oldu. Ancak Washington’un bu başarısızlığı, demokrasi ve otoriterlik içindeki daha geniş uğraşta de değerli bir gerileme olarak görülüyor.
Taliban önderlerinin Salı günü Kandahar’da düzenledikleri basın toplantısı
Avrupa, Moskova ve Pekin’deki yansımalar
Bu Moskova ve Pekin’de yüzlerin gülmesine yol açacaktır, en azından şimdilik. Demokrasi ve hukukun üstünlüğünü yaymayı hedeflediği söylenen Batı biçimi liberal müdahalecilik modeli Afganistan’da denenirken tahribata uğradı. Bundan daha sonra misal teşebbüslere dayanak verilmesi sıkıntı gözüküyor.
Afganistan projesine takviye veren müttefikleri için de bu yıkıcı oldu. Hayal kırıklığına uğradılar. Washington ile ağızlara sakız olan “özel ilişkiye” düşkün İngiliz bakanlar bile ABD Lideri Biden’ın sonucunı açık bir biçimde eleştiriyor.
Bu durum Amerika’nın Avrupalı müttefiklerinin bir yandan ABD’ye ne kadar bağımlı olduklarını öbür yandan da Beyaz Saray bir karar aldıktan daha sonra o husustaki kelamlarının ne kadar az dinlendiğini vurguluyor.
Özetle son gelişmeler Batı için berbat haberdi. Pekala Pekin, Moskova ve hatta İslamabad’da yüzler ne kadar daha gülmeye devam edecek?
Kendi jeopolitik maksatları için Taliban’a sığınak sağlayan ve örgütü destekleyen ülke Pakistan’dı.
Lakin yeni Taliban idaresi eskisi üzere olursa, yani milletlerarası terörizm Afganistan’da kendine yeni bir inançlı liman bulursa Pakistan da bölgedeki istikrarsızlığın olumsuz neticeleriyla karşı karşıya kalabilir.
Çin ise ABD’nin başarısızlığından mutlu. Doğrusu Biden’ın Afganistan’dan çekilme sebebi ülkesinin kaynaklarını yükselen Çin’e karşı kullanmak ise, bu adım Çin’e Afganistan’ı ve bölgeyi daha fazla etkileme fırsatı verdi.
Lakin Çin’in de tasa duymasını gerektirecek bir tablo var ortada. Çin’in Afganistan ile kısa bir sonu bulunuyor. Çin kendi Müslüman azınlığına baskı uyguluyor ve Pekin tersi İslamcı teröristlerin Afganistan’ı bir üs olarak kullanma ihtimali telaş yaratıyor olmalı.
Çin’in son haftalarda Taliban’la diplomatik açıdan yakınlaşmaya bu kadar istekli olması şaşırtan değil.
Rusya da istikrarsızlık ve terörizmin geri dönüşünden telaş duymalı. Tahminen de Sovyetler Birliği’nin 1980’lerin sonunda Afgan aşiret savaşçıları tarafınca küçük düşürülmesine benzeri bir olayı ABD’nin de hayatış olması niçiniyle Ruslar kendilerini daha uygun hissediyordur.
Lakin Rusya’nın öncelikli çıkarı, birçok kendisine müttefik ülkelerden oluşan Orta Asya’nın güvenliği.
Rusya bu yaz Tacikistan-Afganistan sonuna tanklarını göndererek bir tatbikat yaptı. Bunun maksadı, Afganistan’da mümkün bir çöküşün akabinde çatışmaların komşu ülkelere sıçramasını engellemeye kararlı olduğunu göstermekti.
Yani kısa vadede Afganistan bozgunu mutlaka Batı terslerinin çıkarına olacak. Ancak onların da her halükârda tavırlarını değiştirmesi gerekiyor.
Temel kıymetli olan şey ise bunun Washington’ın müttefikleri açısından sonuçları olacak.
Mevcut krizin ötesinde NATO üyeleri, İsrail, Tayvan, Güney Kore ve Japonya ABD’yi daha az muteber bir müttefik olarak bakılırsacek mi?
bu biçimde olursa Biden’ın Afganistan’dan çekilmesi vahim bir karar olacak.