Ebe Nooria Haya iş için sistemli olarak erkek hekimlerle toplantılar ve görüşmeler gerçekleştiriyordu. Bölgede yaşayan halk için tedavilere ve çalıştığı kamu kliniğinin evvelarine karar veriyorlardı. Afganistan’ın Tacikistan ile paylaştığı kuzeydoğu hududundaki Tahar vilayetinde yer alan, imkanların kısıtlı olduğu kırsal bir bölge olan İşkamış’ta.
Ama son vakit içinderda 29 yaşındaki bayan, erkek ve bayan işçi içindeki toplantıların yasak olduğunu öğrendi. Taliban bölgenin denetimini ele geçirdiğinde onlara verdiği birinci buyruktu, diyor. hayatının öteki nasıl değişeceğini düşünmekten öteki yapabileceği bir şey yoktu.
İşkamış, Hindu Kuş sıradağlarında bulunuyor. Burası, NATO’nun Mayıs ayı başında yaklaşık 10.000 askerini geri çekmesiyle cesaretlenen Taliban’ın aldığı kilit bir hudut bölgesi.
Hazırlıksız yakalandığı görünen hükümet güçleriyle ayın ortasında Helmand’ın güneyinde ağır bir çatışma başlatan köktenci İslamcı küme sonrasındasında kuzeye yanlışsız dağların eteklerindeki Burka bölgesini ele geçirdi.
Tam da bu vakit içinderda ABD güçleri, ülkenin en büyük ikinci kenti olan Kandahar’ı içine alan eyaletteki Kandahar Hava Üssü’nü terk etti. Bu, ülkenin en büyüklerinden bir tanesiydi. Lokal halk, Taliban’ın ilerlemesinden haberdar oldu.
Pakistan hududundaki Arghistan bölgesinde yaşayan, 54 yaşındaki Jan Agha, “Herkes epeyce korktu” diyor.
“İnsanlar kendilerini meskenlerine kilitledi. Lakin Taliban şimdi her köyde mevzi aldı. Lokal halk onlardan kaçamaz.”
Silahlı savaşçılar sokaklarda yürüyor. Sabahları ve akşamları yiyecek toplamak için insanların kapılarını çalıyorlar, beşerler neticelerindan korktukları için karşı koymuyor.
Bir meyve satıcısı olan Jan, kronik olarak yoksul olan bir ülkede yaşayanlar ne kadar yoksul olursa olsunlar, “Her konutta artık üç yahut dört ekmek yahut tabak var” diyor. Savaşçılar bu konutlarda kalmak isterlerse kalabiliyorlar.
BBC/ELAINE JUNG
Haziran ayı boyunca Taliban; Tahar, Faryab ve Badahşan da dahil olmak üzere kuzeydeki biroldukca vilayeti ele geçirdiğini argüman etti. Orduyu, demokratik kurumlarıyla bir arada stratejik olarak geri çekilmeye zorladılar. 2500 ABD askerinin birçok bu vakte kadar ayrılmıştı. Hava kuvvetleri de dahil olmak üzere başşehir Kabil’de hayli az sayıda asker kaldı.
Afganlar, milletlerarası güçlerin geri çekilmesini hayli sabırsız olmakla eleştiriyor. Kimileri, Amerikalılar ve Taliban içindeki son iki yıldaki barış görüşmelerinin sırf Taliban’ın algılanan meşruiyetini, iştirakini ve hırsını artırdığını tez ediyor.
ABD öncülüğündeki işgalin yaklaşık 20 yıl evvel 5 yıllık Taliban idaresini bitmiş oldurmesinden bu yana devam eden çatışmanın sona ermesi hiç bu kadar yakın olmamıştı.
Haziran ayında Taliban bir daha meydana çıktığında, savaşçılar yiyecek ve barınaktan daha fazlasına el koydular. Son yirmi yılda sonlu bir muvaffakiyet ile elde edilen toplumsal ve ekonomik haklar derhal geri çekildi. Nooria hayatında birinci kere bayanlar üstündeki kısıtlamaları deneyimleyecekti.
“Artık epey fazla kısıtlama var. Dışarı çıktığımda Taliban’ın bize emrettiği üzere bir burka giymem gerekiyor ve bir erkek bana eşlik etmek zorunda” diyor.
Bölgede ebe olarak seyahat etmek bilhassa güç. adamların sakallarını tıraş etmesine müsaade verilmiyor – Taliban bunun İslam’a ters olduğunu söylüyor. Berberlerin, yabancı bir şekil olarak görüldüğü için, saçların artlarını ve yanlarını kısa kesmeleri yasak.
Taliban ortasında Amri bil Marof (kelimenin tam manasıyla: yeterliliği emret) olarak isimlendirilen bir küme, bilhassa toplumsal kuralları uyguluyor. Cezaları, 1990’larda Afganlara en endişeli günleri yaşattı. Artık bir daha iki adım kuralı uygulanıyor. Evvel bir ikaz, daha sonra bir ceza – toplum ortasında aşağılama, mahpus, dayak, kırbaç.
Nooria, “Birdenbire birden fazla özgürlük elimizden alındı” diyor. “Çok güç. Ancak öteki seçeneğimiz yok. Acımasızlar. Ne derlerse onu yapmak zorundayız. İslam’ı kendi maksatları için kullanıyorlar. Biz Müslümanız ancak onların inançları farklı.”
Çatışmaların öbür bölgelere sıçramasının akabinde bölgeye biraz sükunet de gelmiş. Lokal halk, hükümet denetimi altında yaşasalar olacağı gibi- ne kadar süreceğinden emin olmasalar da – bu sakinliği memnuniyetle karşıladılar.
Diğer şeyler de yasaklandı. Afganlar, ülkenin 34 vilayeti içinde, karlı dağları örten pak, berrak dağ havası, yemyeşil kırları ve berrak ırmak sularıyla ünlü Tahar’ı ziyaret ederdi.
BBC/ELAINE JUNG
Farkhar semtinde, taksi sürücüsü Asif Ahadi, günde 900 afgani (11 ABD doları) kazandığını söylüyor. Lakin Taliban ilerleyişine devam ederken turistler seyahat etmeyi bıraktı.
35 yaşındaki Asif, “Bu ziyaretçiler benim müşterilerimdi” diyor. “Bana ödedikleri parayla evvelden ailemi beslerdim. Artık en güzel günüm bana yalnızca 150 afgani kazandıracak. Şu anda iki kattan fazla artan yakıtımın maliyetini karşılamaya bile yetmiyor.”
Taliban’ın toplumsal ömür üzerinde de yıkıcı bir tesiri oldu. Asif, “İnsanlar evvelce her Cuma gecesi partiler verirdi – müzik dinler ve dans ederdi – eğlenirdi. Bunların hepsi artık büsbütün yasaklandı” diyor.
“Her iş kolu kayıplardan hissesini aldı.”
4 Temmuz prestijiyle, ABD ve NATO birliklerinin Afganistan’ın en büyük hava üssü Bagram’ı, ki son yirmi yıldır ABD liderliğindeki tüm operasyonların merkeziydi, terk etmelerinden iki gün daha sonra, Taliban, doğum yerleri ve eski kaleleri olan Kandahar vilayetindeki Panjwai bölgesini ele geçirdi.
Bir haftadan kısa bir süre daha sonra, ülkenin en büyük hudut kapısını, İran’la olan ticaret yolunu ve ana liman İslam Kala’yı denetim ettiklerini deklare ettilar. Ayın üçüncü haftasında, Taliban Afganistan’ın sonlarının yüzde 90’ına ve ülkenin yüzde 85’ine komuta ettiğini tez etmişti. Hükümet bu tezleri reddetti – ve bunları bağımsız olarak doğrulamak imkansız – ve hala daha kalabalık olan kentleri elinde tutuyordu.
Asif, Taliban’ın denetimini sağlamlaştırmasıyla insanların konutlarında saklandıkları yerlerden çıkmaya başladıklarını söylüyor. Kimileri, Taliban’ın süratli adalet dağıtımını ve idare biçimini daha evvel hiç deneyimlememişti.
Asif, “Suç üzere konularda epey süratli karar veriyorlar” diyor. “Bürokrasi yok, bürokrasi yok – her türlü sorun günler ortasında çözülebilir – ve hiç kimse rastgele bir karara itiraz edemez.”
Ayrıyeten zekat da toplarlar, bunlar çoklukla insanların hasadının yaklaşık yüzde 10’u yahut gelirin bir kısmı kadardır. Lakin Taliban, onları esasen kendi kullanması için vergilere dönüştürüyor.
Asif, “bütün malların fiyatlarının uçmasının” yanı sıra dış ve iç ticaretin kısıtlanması ve iktisadın sıkışmasının diğer bir finansal baskı oluşturduğunu söylüyor. Kamu işleri durmuş.
“İnsanlar esasen epeyce yoksuldu, çalışma fırsatı ve yatırım yok” diye ekliyor.
Fakat kimileri Taliban idaresini daha evvel görmüştü.
Jan, “İdeolojileri ve niyetleri tam olarak (İslam) Buyrukluğu vakit içinderındaki üzere. hiç bir şey değişmemiş” diyor ve ekliyor:
“Taliban, İslam Emirliği’ni bir daha kurmak için epey şey feda ettiklerini, bu yüzden bir kenara atılamayacağını söylüyor. “
Jan, Taliban’ın yaşadığı bölgedeki tüm okulları kapattığını söylemiş oldu. Rastgele bir eğitimin İslami Şeriat kanunlarının katı yorumlarına bakılırsa olması gerektiğini söylüyorlar. Mahallî halk için biroldukça tasa kaynaklarından biri.
1996’dan 2001’e kadar olan idareleri sırasında, Taliban bayanlar ve kız çocukları için eğitimi ve çalışmayı yasakladı ve sıhhat hizmetlerine erişimlerini kısıtladı. İktidardan uzaklaştırılmalarından beri, bayanlar bir daha kamusal hayattaki yerlerini aldı, parlamentonun dörtte birini oluşturdular.
İlköğretimdeki kızların sayısı yüzde 50’ye yükseldi, lakin ortaokul sonunda bu sayı yüzde 20 civarındaydı. Bayanların ömür beklentisi 57 yıldan 66 yıla çıktı. Göstergeler nispeten zayıf, fakat düzgüne gerçek eğilim vardı. Ama artık yalnızca gerileyeceklerine dair kaygılar var.
Geçen hafta batıda Herat’ı ve bir milyondan fazla insanın bir arada yaşadığı stratejik ve sembolik açıdan kıymetli kentler olan Kandahar ve Laşkargah’ı aldılar.
ABD Hava Kuvvetleri, Afgan ordusunu akınlarla destekliyordu. Lakin kalan son yabancı güçlerin 11 Eylül’e kadar ülkeyi terk etmesi planlanıyordu. Bu tarih, El Esas’ın ABD’deki 11 Eylül akınlarının 20. yıldönümü. Usame Bin Ladin ve başka El Düstur yöneticilerini barındırdığı nedeni öne sürülerek Taliban’ı iktidardan uzaklaştırmak için ABD liderliğindeki Afganistan işgalini başlatmışlardı.
Çatışmalar sivillerin de ölmesine yol açıyor. BM, Ağustos ayının birinci haftasına kadar geçen bir ay ortasında 1000 sivilin öldürüldüğünü söylüyor. Yüzbinlerce insan meskenlerini terk etti.
Taliban artık Kabil’de. Ülke genelinde karar sürdükleri yerde, değişiklikler ortada.
Jan, “Yaşamak için boyun eğmek zorundasın” diyor. “Onlara karşı çıkmaya yürek edemezsiniz. Onlara karşı hiç bir şey söyleyemezsiniz. Şayet ‘evet’ derlerse, ‘evet’ demelisiniz. ‘Hayır’ derlerse, ‘hayır’ demelisiniz” diyor.
Nooria, dehşetin karar sürdüğünü söylüyor. “İnsanlar rahatlamış üzere görünse de, onlarla konuştuğunuzda önemli tasaları olduğunu anlıyorsunuz. bir arada oturuyoruz, Allah’a onları bizden alması için dua ediyoruz.”
Güvenlik niçiniyle isimler değiştirilmiştir.
Ama son vakit içinderda 29 yaşındaki bayan, erkek ve bayan işçi içindeki toplantıların yasak olduğunu öğrendi. Taliban bölgenin denetimini ele geçirdiğinde onlara verdiği birinci buyruktu, diyor. hayatının öteki nasıl değişeceğini düşünmekten öteki yapabileceği bir şey yoktu.
İşkamış, Hindu Kuş sıradağlarında bulunuyor. Burası, NATO’nun Mayıs ayı başında yaklaşık 10.000 askerini geri çekmesiyle cesaretlenen Taliban’ın aldığı kilit bir hudut bölgesi.
Hazırlıksız yakalandığı görünen hükümet güçleriyle ayın ortasında Helmand’ın güneyinde ağır bir çatışma başlatan köktenci İslamcı küme sonrasındasında kuzeye yanlışsız dağların eteklerindeki Burka bölgesini ele geçirdi.
Tam da bu vakit içinderda ABD güçleri, ülkenin en büyük ikinci kenti olan Kandahar’ı içine alan eyaletteki Kandahar Hava Üssü’nü terk etti. Bu, ülkenin en büyüklerinden bir tanesiydi. Lokal halk, Taliban’ın ilerlemesinden haberdar oldu.
Pakistan hududundaki Arghistan bölgesinde yaşayan, 54 yaşındaki Jan Agha, “Herkes epeyce korktu” diyor.
“İnsanlar kendilerini meskenlerine kilitledi. Lakin Taliban şimdi her köyde mevzi aldı. Lokal halk onlardan kaçamaz.”
Silahlı savaşçılar sokaklarda yürüyor. Sabahları ve akşamları yiyecek toplamak için insanların kapılarını çalıyorlar, beşerler neticelerindan korktukları için karşı koymuyor.
Bir meyve satıcısı olan Jan, kronik olarak yoksul olan bir ülkede yaşayanlar ne kadar yoksul olursa olsunlar, “Her konutta artık üç yahut dört ekmek yahut tabak var” diyor. Savaşçılar bu konutlarda kalmak isterlerse kalabiliyorlar.
BBC/ELAINE JUNG
Haziran ayı boyunca Taliban; Tahar, Faryab ve Badahşan da dahil olmak üzere kuzeydeki biroldukca vilayeti ele geçirdiğini argüman etti. Orduyu, demokratik kurumlarıyla bir arada stratejik olarak geri çekilmeye zorladılar. 2500 ABD askerinin birçok bu vakte kadar ayrılmıştı. Hava kuvvetleri de dahil olmak üzere başşehir Kabil’de hayli az sayıda asker kaldı.
Afganlar, milletlerarası güçlerin geri çekilmesini hayli sabırsız olmakla eleştiriyor. Kimileri, Amerikalılar ve Taliban içindeki son iki yıldaki barış görüşmelerinin sırf Taliban’ın algılanan meşruiyetini, iştirakini ve hırsını artırdığını tez ediyor.
ABD öncülüğündeki işgalin yaklaşık 20 yıl evvel 5 yıllık Taliban idaresini bitmiş oldurmesinden bu yana devam eden çatışmanın sona ermesi hiç bu kadar yakın olmamıştı.
Haziran ayında Taliban bir daha meydana çıktığında, savaşçılar yiyecek ve barınaktan daha fazlasına el koydular. Son yirmi yılda sonlu bir muvaffakiyet ile elde edilen toplumsal ve ekonomik haklar derhal geri çekildi. Nooria hayatında birinci kere bayanlar üstündeki kısıtlamaları deneyimleyecekti.
“Artık epey fazla kısıtlama var. Dışarı çıktığımda Taliban’ın bize emrettiği üzere bir burka giymem gerekiyor ve bir erkek bana eşlik etmek zorunda” diyor.
Bölgede ebe olarak seyahat etmek bilhassa güç. adamların sakallarını tıraş etmesine müsaade verilmiyor – Taliban bunun İslam’a ters olduğunu söylüyor. Berberlerin, yabancı bir şekil olarak görüldüğü için, saçların artlarını ve yanlarını kısa kesmeleri yasak.
Taliban ortasında Amri bil Marof (kelimenin tam manasıyla: yeterliliği emret) olarak isimlendirilen bir küme, bilhassa toplumsal kuralları uyguluyor. Cezaları, 1990’larda Afganlara en endişeli günleri yaşattı. Artık bir daha iki adım kuralı uygulanıyor. Evvel bir ikaz, daha sonra bir ceza – toplum ortasında aşağılama, mahpus, dayak, kırbaç.
Nooria, “Birdenbire birden fazla özgürlük elimizden alındı” diyor. “Çok güç. Ancak öteki seçeneğimiz yok. Acımasızlar. Ne derlerse onu yapmak zorundayız. İslam’ı kendi maksatları için kullanıyorlar. Biz Müslümanız ancak onların inançları farklı.”
Çatışmaların öbür bölgelere sıçramasının akabinde bölgeye biraz sükunet de gelmiş. Lokal halk, hükümet denetimi altında yaşasalar olacağı gibi- ne kadar süreceğinden emin olmasalar da – bu sakinliği memnuniyetle karşıladılar.
Diğer şeyler de yasaklandı. Afganlar, ülkenin 34 vilayeti içinde, karlı dağları örten pak, berrak dağ havası, yemyeşil kırları ve berrak ırmak sularıyla ünlü Tahar’ı ziyaret ederdi.
BBC/ELAINE JUNG
Farkhar semtinde, taksi sürücüsü Asif Ahadi, günde 900 afgani (11 ABD doları) kazandığını söylüyor. Lakin Taliban ilerleyişine devam ederken turistler seyahat etmeyi bıraktı.
35 yaşındaki Asif, “Bu ziyaretçiler benim müşterilerimdi” diyor. “Bana ödedikleri parayla evvelden ailemi beslerdim. Artık en güzel günüm bana yalnızca 150 afgani kazandıracak. Şu anda iki kattan fazla artan yakıtımın maliyetini karşılamaya bile yetmiyor.”
Taliban’ın toplumsal ömür üzerinde de yıkıcı bir tesiri oldu. Asif, “İnsanlar evvelce her Cuma gecesi partiler verirdi – müzik dinler ve dans ederdi – eğlenirdi. Bunların hepsi artık büsbütün yasaklandı” diyor.
“Her iş kolu kayıplardan hissesini aldı.”
4 Temmuz prestijiyle, ABD ve NATO birliklerinin Afganistan’ın en büyük hava üssü Bagram’ı, ki son yirmi yıldır ABD liderliğindeki tüm operasyonların merkeziydi, terk etmelerinden iki gün daha sonra, Taliban, doğum yerleri ve eski kaleleri olan Kandahar vilayetindeki Panjwai bölgesini ele geçirdi.
Bir haftadan kısa bir süre daha sonra, ülkenin en büyük hudut kapısını, İran’la olan ticaret yolunu ve ana liman İslam Kala’yı denetim ettiklerini deklare ettilar. Ayın üçüncü haftasında, Taliban Afganistan’ın sonlarının yüzde 90’ına ve ülkenin yüzde 85’ine komuta ettiğini tez etmişti. Hükümet bu tezleri reddetti – ve bunları bağımsız olarak doğrulamak imkansız – ve hala daha kalabalık olan kentleri elinde tutuyordu.
Asif, Taliban’ın denetimini sağlamlaştırmasıyla insanların konutlarında saklandıkları yerlerden çıkmaya başladıklarını söylüyor. Kimileri, Taliban’ın süratli adalet dağıtımını ve idare biçimini daha evvel hiç deneyimlememişti.
Asif, “Suç üzere konularda epey süratli karar veriyorlar” diyor. “Bürokrasi yok, bürokrasi yok – her türlü sorun günler ortasında çözülebilir – ve hiç kimse rastgele bir karara itiraz edemez.”
Ayrıyeten zekat da toplarlar, bunlar çoklukla insanların hasadının yaklaşık yüzde 10’u yahut gelirin bir kısmı kadardır. Lakin Taliban, onları esasen kendi kullanması için vergilere dönüştürüyor.
Asif, “bütün malların fiyatlarının uçmasının” yanı sıra dış ve iç ticaretin kısıtlanması ve iktisadın sıkışmasının diğer bir finansal baskı oluşturduğunu söylüyor. Kamu işleri durmuş.
“İnsanlar esasen epeyce yoksuldu, çalışma fırsatı ve yatırım yok” diye ekliyor.
Fakat kimileri Taliban idaresini daha evvel görmüştü.
Jan, “İdeolojileri ve niyetleri tam olarak (İslam) Buyrukluğu vakit içinderındaki üzere. hiç bir şey değişmemiş” diyor ve ekliyor:
“Taliban, İslam Emirliği’ni bir daha kurmak için epey şey feda ettiklerini, bu yüzden bir kenara atılamayacağını söylüyor. “
Jan, Taliban’ın yaşadığı bölgedeki tüm okulları kapattığını söylemiş oldu. Rastgele bir eğitimin İslami Şeriat kanunlarının katı yorumlarına bakılırsa olması gerektiğini söylüyorlar. Mahallî halk için biroldukça tasa kaynaklarından biri.
1996’dan 2001’e kadar olan idareleri sırasında, Taliban bayanlar ve kız çocukları için eğitimi ve çalışmayı yasakladı ve sıhhat hizmetlerine erişimlerini kısıtladı. İktidardan uzaklaştırılmalarından beri, bayanlar bir daha kamusal hayattaki yerlerini aldı, parlamentonun dörtte birini oluşturdular.
İlköğretimdeki kızların sayısı yüzde 50’ye yükseldi, lakin ortaokul sonunda bu sayı yüzde 20 civarındaydı. Bayanların ömür beklentisi 57 yıldan 66 yıla çıktı. Göstergeler nispeten zayıf, fakat düzgüne gerçek eğilim vardı. Ama artık yalnızca gerileyeceklerine dair kaygılar var.
Geçen hafta batıda Herat’ı ve bir milyondan fazla insanın bir arada yaşadığı stratejik ve sembolik açıdan kıymetli kentler olan Kandahar ve Laşkargah’ı aldılar.
ABD Hava Kuvvetleri, Afgan ordusunu akınlarla destekliyordu. Lakin kalan son yabancı güçlerin 11 Eylül’e kadar ülkeyi terk etmesi planlanıyordu. Bu tarih, El Esas’ın ABD’deki 11 Eylül akınlarının 20. yıldönümü. Usame Bin Ladin ve başka El Düstur yöneticilerini barındırdığı nedeni öne sürülerek Taliban’ı iktidardan uzaklaştırmak için ABD liderliğindeki Afganistan işgalini başlatmışlardı.
Çatışmalar sivillerin de ölmesine yol açıyor. BM, Ağustos ayının birinci haftasına kadar geçen bir ay ortasında 1000 sivilin öldürüldüğünü söylüyor. Yüzbinlerce insan meskenlerini terk etti.
Taliban artık Kabil’de. Ülke genelinde karar sürdükleri yerde, değişiklikler ortada.
Jan, “Yaşamak için boyun eğmek zorundasın” diyor. “Onlara karşı çıkmaya yürek edemezsiniz. Onlara karşı hiç bir şey söyleyemezsiniz. Şayet ‘evet’ derlerse, ‘evet’ demelisiniz. ‘Hayır’ derlerse, ‘hayır’ demelisiniz” diyor.
Nooria, dehşetin karar sürdüğünü söylüyor. “İnsanlar rahatlamış üzere görünse de, onlarla konuştuğunuzda önemli tasaları olduğunu anlıyorsunuz. bir arada oturuyoruz, Allah’a onları bizden alması için dua ediyoruz.”
Güvenlik niçiniyle isimler değiştirilmiştir.