ABD ve NATO güçlerinin çekildiği Afganistan’da radikal İslamcı Taliban, Kabil’i de ele geçirip zaferini ilan etti. Bu askeri zaferini siyasi zafere de dönüştürmeyi arzulayan radikal İslamcıları önemli mali meseleler bekliyor. Dolara ve yurt dışı yardımlara bağımlı olan Afganistan’a hem memleketler arası yardımlar durduruldu tıpkı vakitte ülkenin büyük kısmı yurt haricinde olduğu belirtilen mali kaynaklarına erişim engellendi. Pekala artık Taliban’ın elinde hangi mali imkanlar var?
Ülkeye verilen insani yardımlar
Dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan Afganistan, memleketler arası mali yardımlara bağımlı bir ülke. Dünya Bankası datalarına nazaran Afganistan’ın 2020 yılındaki gayri safi yurt içi hasılası 19 milyar 81 milyon dolar, yani yaklaşık 17 milyar euro oldu. Bunun yaklaşık yüzde 43’ünü milletlerarası yardımlar oluşturdu. Radikal İslamcıların idaresi ele geçirdiğini açıklamasından daha sonra ise fazlaca sayıda ülke Afganistan’a mali yardımlarını dondurduğunu deklare etti. Bunlardan biri de Almanya. Memleketler arası takviye olmadan ülkenin ayakta kalamayacağını söyleyen Alman Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Kabil’e yılda 430 milyon euro yardım planını durdurduklarını söylemiş oldu. Memleketler arası Para Fonu (IMF) da Afganistan’daki siyasi istikrarsızlık niçiniyle yardımların dondurulduğunu duyurdu. Bir IMF yetkilisi, milletlerarası toplumda şu anda Kabil’deki idarenin tanınıp tanınmamasına ait belirsizliğin ve tartışmanın sürdüğünü, bu vakit zarfında ülkenin kaynak talep etme hakkının bulunmadığını kaydetti. “Afganistan dış yardımlara fazlaca dehşetli biçimde bağımlı” Amerikan niyet kuruluşu Brookings Enstitüsü uzmanlarından Vanda Felbab-Brown, bu yardımların Taliban’ın ülkede toplayabildiği mali kaynakların en az 10 katına tekabül ettiğini vurguluyor. BM Güvenlik Kurulu Yaptırımlar Komitesi’nin geçen yıl Mayıs ayında deklare ettiğı bir rapora bakılırsa, Taliban’ın senede 300 milyon ila 1 milyar 500 milyon dolar gelir sağlayabildiği iddia ediliyor.
Uyuşturucu ve vergi gelirleri
Taliban’ın gelirini büyük ölçede kabahat teşkil eden faaliyetlerden sağlıyor. En değerli gelir kaynağı, eroin ve afyon üretiminde kullanılan haşhaş yetiştiriciliği. Uyuşturucu gelirinin yanı sıra radikal İslamcı Taliban’ın bir öteki değerli gelir kaynağı da işletmeleri haraca bağlamak ve insan kaçırıp fidye talep etmek. Alman hükümetinin Uyuşturucuyla Gayret Sorumlusu üyesi Daniela Ludwig de Avrupa’daki eroin ve metamfetamin pazarının süratlice büyümesi tehlikesine karşı uyarıyor ve “Uyuşturucu ticareti radikal İslamcı Taliban’ın en temel geliriydi ve hâlâ da öyle” diye konuşuyor. Taliban sözcüsü ise kendilerine yöneltilen suçlamaları reddediyor ve “Afganistan artık afyon yetiştirilen bir ülke olmayacak. Sıfıra düşüreceğiz” diyor. Uzmanlar, Taliban’ın açıklamalarına kuşkulu yaklaşıyor. Afganistan, halihazırda dünya çapında haşhaş yetiştiriciliğinde birinci sırada. Ülkede yüz binlerce kişi bu alanda istihdam ediliyor. Amerikan fikir kuruluşu Dış Alakalar Kurulu (CFR) uzmanlarından Charles Kupchan, Taliban’ın en büyük gelirlerinden biri de topladığı vergiler olduğunu söylüyor. Kupchan, “Kontrolü altında bulundurduğu bölgelerdeki herşeyden vergi alma konusunda Taliman tam bir usta” diye konuşuyor.
Ekonomik yardımlar
Taliban’a birinci olumlu iletisi gönderen Çin’in Taliban idaresindeki ülkeye büyük ekonomik yardımlarda bulunması pek de mümkün gözükmüyor. Kupchan’a göre Pekin idaresi ticaret öncelikli düşünüyor ve hareket ediyor. IMF’nin datalarına bakılırsa Afganistan Merkez Bankası’nın rezervlerinde Nisan sonu itibariyle 9,4 milyon dolar bulunuyordu. Taliban’ın Kabil’e girişi daha sonrası ülkeden kaçan Merkez Bankası’nın eski lideri Ecmel Ahmadi’ye göre Taliban’ın bu kaynakların yüzde 0,1 ila yüzde 0,2’sine erişimi mümkün olabilir. Ülkeye dolar tedarikinin sekteye uğradığını söyleyen Ahmedi, nakit para biçimindeki doların ise ülkede pek bulunamadığına işaret etti. Çok sayıda Afgan yurt haricinde yaşayan akrabalarının gönderdiği paraya bağımlı yaşıyor. Para transferi hizmeti veren Western Union da ülkeye yapılan havale süreçlerini durdurduğunu deklare etti. Taliban’ın zaferini ilan etmesinden bu yana Afganistan’ın lokal para ünitesi de süratli paha kaybına uğradı.
Ülkeye verilen insani yardımlar
Dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan Afganistan, memleketler arası mali yardımlara bağımlı bir ülke. Dünya Bankası datalarına nazaran Afganistan’ın 2020 yılındaki gayri safi yurt içi hasılası 19 milyar 81 milyon dolar, yani yaklaşık 17 milyar euro oldu. Bunun yaklaşık yüzde 43’ünü milletlerarası yardımlar oluşturdu. Radikal İslamcıların idaresi ele geçirdiğini açıklamasından daha sonra ise fazlaca sayıda ülke Afganistan’a mali yardımlarını dondurduğunu deklare etti. Bunlardan biri de Almanya. Memleketler arası takviye olmadan ülkenin ayakta kalamayacağını söyleyen Alman Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Kabil’e yılda 430 milyon euro yardım planını durdurduklarını söylemiş oldu. Memleketler arası Para Fonu (IMF) da Afganistan’daki siyasi istikrarsızlık niçiniyle yardımların dondurulduğunu duyurdu. Bir IMF yetkilisi, milletlerarası toplumda şu anda Kabil’deki idarenin tanınıp tanınmamasına ait belirsizliğin ve tartışmanın sürdüğünü, bu vakit zarfında ülkenin kaynak talep etme hakkının bulunmadığını kaydetti. “Afganistan dış yardımlara fazlaca dehşetli biçimde bağımlı” Amerikan niyet kuruluşu Brookings Enstitüsü uzmanlarından Vanda Felbab-Brown, bu yardımların Taliban’ın ülkede toplayabildiği mali kaynakların en az 10 katına tekabül ettiğini vurguluyor. BM Güvenlik Kurulu Yaptırımlar Komitesi’nin geçen yıl Mayıs ayında deklare ettiğı bir rapora bakılırsa, Taliban’ın senede 300 milyon ila 1 milyar 500 milyon dolar gelir sağlayabildiği iddia ediliyor.
Uyuşturucu ve vergi gelirleri
Taliban’ın gelirini büyük ölçede kabahat teşkil eden faaliyetlerden sağlıyor. En değerli gelir kaynağı, eroin ve afyon üretiminde kullanılan haşhaş yetiştiriciliği. Uyuşturucu gelirinin yanı sıra radikal İslamcı Taliban’ın bir öteki değerli gelir kaynağı da işletmeleri haraca bağlamak ve insan kaçırıp fidye talep etmek. Alman hükümetinin Uyuşturucuyla Gayret Sorumlusu üyesi Daniela Ludwig de Avrupa’daki eroin ve metamfetamin pazarının süratlice büyümesi tehlikesine karşı uyarıyor ve “Uyuşturucu ticareti radikal İslamcı Taliban’ın en temel geliriydi ve hâlâ da öyle” diye konuşuyor. Taliban sözcüsü ise kendilerine yöneltilen suçlamaları reddediyor ve “Afganistan artık afyon yetiştirilen bir ülke olmayacak. Sıfıra düşüreceğiz” diyor. Uzmanlar, Taliban’ın açıklamalarına kuşkulu yaklaşıyor. Afganistan, halihazırda dünya çapında haşhaş yetiştiriciliğinde birinci sırada. Ülkede yüz binlerce kişi bu alanda istihdam ediliyor. Amerikan fikir kuruluşu Dış Alakalar Kurulu (CFR) uzmanlarından Charles Kupchan, Taliban’ın en büyük gelirlerinden biri de topladığı vergiler olduğunu söylüyor. Kupchan, “Kontrolü altında bulundurduğu bölgelerdeki herşeyden vergi alma konusunda Taliman tam bir usta” diye konuşuyor.
Ekonomik yardımlar
Taliban’a birinci olumlu iletisi gönderen Çin’in Taliban idaresindeki ülkeye büyük ekonomik yardımlarda bulunması pek de mümkün gözükmüyor. Kupchan’a göre Pekin idaresi ticaret öncelikli düşünüyor ve hareket ediyor. IMF’nin datalarına bakılırsa Afganistan Merkez Bankası’nın rezervlerinde Nisan sonu itibariyle 9,4 milyon dolar bulunuyordu. Taliban’ın Kabil’e girişi daha sonrası ülkeden kaçan Merkez Bankası’nın eski lideri Ecmel Ahmadi’ye göre Taliban’ın bu kaynakların yüzde 0,1 ila yüzde 0,2’sine erişimi mümkün olabilir. Ülkeye dolar tedarikinin sekteye uğradığını söyleyen Ahmedi, nakit para biçimindeki doların ise ülkede pek bulunamadığına işaret etti. Çok sayıda Afgan yurt haricinde yaşayan akrabalarının gönderdiği paraya bağımlı yaşıyor. Para transferi hizmeti veren Western Union da ülkeye yapılan havale süreçlerini durdurduğunu deklare etti. Taliban’ın zaferini ilan etmesinden bu yana Afganistan’ın lokal para ünitesi de süratli paha kaybına uğradı.