Taliban, iktidardan uzaklaştırıldıktan 20 yıl daha sonra Afganistan’ın başşehri Kabil’de, kurduğu yeni hükümeti deklare etti.
Eğitim, memleketler arası yatırım ve demokratik bir gelecek umuduyla yetişen bir nesil için bu satırları okumak inanması güç bir durum olmalı.
Afganistan’da bundan evvelki hükümet nasıl bu kadar süratli düştü? Taliban’ın, denetimi ele geçirdikleri birinci büyük kentten Kabil’in kapılarına dayanması sadece 10 gün sürdü.
Başkentte durumun farklı olabileceği sanılıyordu. Birçok gözlemci, Kabil’in müzakere ve mutabakatlar olana kadar Taliban’ın kontörlüne geçmeyeceğine inanıyordu. Her şey 15 Ağustos Pazar günü değişti. Birkaç saat ortasında Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve üst seviye yöneticiler kaçtı. Afgan ordusundan ve polis birliklerinden geriye kalanlar da üniformalarını değiştirip saklandı.
Batı’nın 20 yıl boyunca desteklediği, trilyonlarca dolarlık askeri fon ve eğitim sağladığı Afgan hükümeti eriyip gitti.
Afganistan’daki dönüşüme içeriden tanıklık edenlere ulaşan BBC News, Afganistan hükümetinin son birkaç kaotik saat ortasında nasıl çözündüğünün detaylarına ulaştı.
Getty Images Taliban fighters in Laghman province, close to Kabul, 15 August 2021
14 Ağustos, Cumartesi
Üst seviye kaynakların BBC’ye aktardığına nazaran Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin yakın etrafı telaşlı lakin sakindi. Başşehri teminata alma planı hazırdı ve Genelkurmay Lideri Heybetullah Alizai’nin yanı sıra ABD ordusunun Afganistan’daki üst seviye yetkilisi Amiral Peter Vasely ile de görüşülmüştü. Planın merkezinde Taliban’ın ilerleyişini kentin kapılarının haricinde tutmayı öngoren müzakereler vardı.
Afganistan’ın en büyük vilayeti Helmend’in eski kumandanı Sami Sadat, Kabil’de bir güvenlik grubu kurmakla gorevlendirilmişti. Planda, gerekli görülürse savaşmak da vardı ancak ülkü seçenek olarak Taliban ile barış muahedesi yapmaya çalışmak vardı. Şayet başarısız olunursa bu biçimde Kabil idaresi son olarak tahliyeler için en azından vakit kazanmak istiyordu.
Korgeneral Sadat üst seviye takımıyla görüşürken Taliban ülkenin kuzeydeki en büyük kenti Mezar-ı Şerif’i de ele geçiriyor ve doğu kenti Celalabat’a ilerlemeye başlıyordu. İki kent de neredeyse hiç bir uğraş olmadan düşüyordu.
Kabil, ayakta kalan son kentti.
Eski bir akademisyen ve Milletlerarası Para Fonu (IMF) yetkilisi olan Eşref Gani, Eylül 2014’ten bu yana cumhurbaşkanıydı. Afgan hükümetine muhalif olan isimler BBC’ye, Gani’nin son haftalarda ilerleme kaydeden Taliban’ın oluşturduğu tehdidi gereğince hesaplayamadığını söylemiş oldu.
Lakin elbet aklında eski Cumhurbaşkanı Muhammed Necibullah’ın başına gelenler vardı. Gani aslında niye terk ettiğini anlatırken o tarihi ana atıfta bulunmuştu.
Necibullah, Taliban 1996’da Kabil’i ele geçirdiğinde savaşçılar tarafınca sığındığı Birleşmiş Milletler karargahından sürüklenerek çıkarılmış ve azap görmüştü. Taliban, öldürdüğü Necibullah’ın cesedini Başkanlık Sarayı’nın haricinde trafik ışıklarına asmıştı.
15 Ağustos, Pazar sabahı
Getty Images Afgan halkı, Kabil’deki Sevgilisi Bankası önünde kuyruklar oluşturdu. 15 Ağustos 2021
Gün ağarırken Kabil halkı içinde telaş hakimdi. Taliban’ın başşehrin kapılarına yanlışsız ilerlediği, bankalarda havaalanında kuyruklar oluştuğu haberleri geliyordu. Lakin Gani’nin yakın etrafı hala Kabil’in yakın vakitte Taliban’ın denetimine geçebileceğine inanmıyordu.
Afganistan’ın tarihi 19. yüzyıla dayanan Başkanlık Sarayı’nda çalışanlar her vakit olduğu üzere o gün de işlerine gitti.
Bu itimat, bundan evvelki gün Eşref Gani’nin üst seviye yardımcılarından Salam Rahimi’nin vardığı muahedeye dayanıyor olabilirdi. Gani’ye yakın bir kaynağa göre, Rahimi Taliban’la art kanallardan gayri resmi müzakereler yürütüyordu ve Taliban’ın kente güç kullanarak girmeyeceğine dair mutabakata varmıştı, karşılığında da Taliban’a süreksiz bir iktidar paylaşımı muahedesi vadedilmişti.
Bu da yabancı ülke vatandaşlarının, tehdit altındakilerin tahliyeleri için havaalanına ilerleyebilmelerini sağlayacaktı. bu biçimdesi bir durum, birlik hükümet için Katar’da devam etmek olan müzakereler için de vakit kazandıracaktı.
Kabil halkını rahatlatmak için, Gani’nin takımı Pazar günü bir görüntü yayımladı. Gani, Facebook sayfasında yayımlanan görüntüde, kentin güvenliğinin sağlanması için İçişleri Bakanı ve başka güvenlik yetkilileriyle görüşmeler yaparken görülüyordu. Gani işlemeli ahşap bir masada oturuyor, hoparlörlü telefondan bakanıyla konuşuyordu. Klip, Taliban’la bir muahedenin yakın olduğu ve Kabil’de çatışmaların olmayabileceği izlenimi veriyordu.
Lakin bu tablo, üst seviye yetkililerinin hepsini rahatlatmaya yetmiyordu. BBC’ye konuşan kaynaklar, Cumhurbaşkanı Gani’nin0 üst seviye yönetici grubunun üyelerinin tamamına ulaşmakta zahmet yaşandığını söylemiş oldu.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Emrullah Salih, Kabil’in yaklaşık 48 km uzağındaki Pençşir Vadisi’ne kaçmıştı, Savunma Bakanı Bismillah Han’a ulaşılamıyordu. Plan çözülmeye başlamıştı.
BBC
O sırada, bir küme üst seviye Afgan siyasetçi İslamabad’a kalkan ticari uçağı yakalamak için havaalanının yolunu tutmuştu. Kümede, Meclis Lideri Mir Rahman Rahmani ve eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Kerim Halili de vardı.
Delegasyonun üyelerinden Tarım Bakanlığı yetkilisi Şakip Şerifi sonrasındasında medyaya yaptığı açıklamada seyahatlerinin tahliye olduğu argümanlarını yalanladı.
“Amacımız Pakistan hükümetini arabuluculuk yapmaya ve Afganistan’da kan dökülmesini önlemeye ikna etmekti” dedi.
Lakin Cumhurbaşkanı Gani gitmelerini istemiyordu. Şerifi, “Pakistan ile, onu iktidardan uzaklaştırmak için mutabakat yapacağımızdan korkuyordu. Gitmemize büsbütün karşıydı” dedi.
Gözlemciler, Gani’nin Meclis Lideri’nin gidişine müsaade vererek halk içinde panik havasının esmesinden de tasa duyduğunu söylüyor.
Getty Images Taliban kentin hudutlarına yaklaşmaya başladıkça Kabil’de trafik de ağırlaştı. 15 Ağustos 2021
Şerifi, delegasyonun öbür üyeleriyle birlikte havaalanına gerçek giderlerken kentte yaşanan paniğe tanıklık ettiklerini anlattı.
“Taliban’ın kapılarda olduğunu duyduk fakat kente bu kadar çabuk girebileceklerini düşünmedik. Evvelki gece epey kaygılıydı, yanımızda silahlarla uyuduk.
“Bankaların önünde dolarlarını çekmek isteyenler uzun kuyruklar oluşturmuştu, havaalanına girmek isteyenler de kuyruk olmuştu hayli trafik vardı.”
Trafik o kadar sıkışıktı ki, başkalarından ayrı seyahat eden eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Halili yetişebilmek için bir orta arabasından inip havaalanına en az 15 dakika yürüyerek ulaştı.
Havaalanına vardıklarında delegasyon Taliban’ın ilerleyişiyle ilgili ayrıntıları almaya devam ediyordu.
“Her geçen dakika Taliban’ın kentte kilit ehemmiyetteki noktaları bir bir ele geçirdiği haberlerini alıyorduk. Çok korkutucuydu.”
Havaalanının ortasında sistemi andıran ne var ise büsbütün çökmüştü.
BBC Kabil Havaalanı, 15 Ağustos 2021
Bir BBC muhabiri, kalan son ticari uçuşlara bilet almak isteyenlerin üst üste yığıldığını anlatıyordu.
Bilet sahibi olanlar iste listelerden çıkarılmış, yerlerini milletvekilleri, müzikçiler, öbür VIP’ler almıştı.
Kısa bir süre daha sonra hudut yetkilileri ile havaalanı güvenliğinden sorumlu işçi de yok olmaya başladı, vazife alanlarını boşalttılar, yolcuları takibi bıraktılar. Beşerler piste akmaya başladı.
Sonunda delegasyon Pakistan Milletlerarası Hava Yolları’nın uçağına binebildi. Lakin hava trafik denetim idaresi uçağın havalanmasına mahzur oldu ve yeni talimatlar açıklanana kadar bekletti.
Şerifi o anı şöyleki anlattı:
“Taliban’ın havaalanının denetimini sağlamasının an problemi olduğunu düşündük. Uçağa girerlerse kendimizi nasıl savunacağımızı düşünmeye başladık, elimizde ne var ise kullanacaktık. Benim elimde kullanabileceğim en ağır şey olarak laptopumun şarj aleti vardı.”
Pazar öğlen saatleri
Başkanlık Sarayı’nda da durum giderek kötüleşiyordu. Gani telaşla savunma ve içişleri bakanlığındaki üst seviye yetkililere ulaşmaya çalışıyordu lakin başarılı olamıyordu.
BBC’ye konuşan üst seviye bir hükümet yetkilisi, “Bütün hükümet düzeneği çökmüş üzereydi, üst seviye yetkililer dahil herkes kümelere ayrılmıştı. Bu kümelerin hiç biri bir oburu hakkında hiç bir şey bilmiyordu” dedi ve ekledi:
“Devlet başkanlığından bir tıp rehberlik bekliyorduk fakat gelmedi.”
Etrafı de giderek daralan Gani yalnızlaşıyordu. BBC’ye konuşan birtakım kaynaklara bakılırsa Gani ile birlikte kilit değerdeki kararları alanlar sadece ulusal güvenlik danışmanı Hamdullah Mohib ve Genelkurmay Lideri Fazıl Fazli’ydi.
Mohib, 38 yaşında Batı’da eğitim görmüş, Afganistan’ın ABD Büyükelçiliği bakılırsavinde bulunmuş bir isim. Gani’nin tahminen de en güvendiği yardımcısı.
Rastgele bir askeri yahut güvenlik tecrübesi olmamasına karşın Gani onu 2018’de ulusal güvenlik danışmanı yaptı, kritik askeri kararların sorumluluğunu ona verdi.
Başkanlık Sarayı’ndaki kaynaklar BBC’ye, Mohib’in öğlen saatlerinde zorla tahliye için bastırdığını söylemiş oldu. Bir saat öncesinde de Başkanlık Sarayı haricinde ateş sesleri duyulmaya başlamıştı. O sırada orada olanlara nazaran Gani terk etmeye yanaşmıyordu. Mohib devlet liderine hayatının tehlikede olduğunu söylemiş oldu.
Bir kaynak, “Mohib Gani’ye Taliban’ın gelmekte olduğunu ve onu yakalayıp öldürebileceklerini söylemiş oldu. Çok kaygılıydı” dedi.
O sırada Kabil’e derin bir belirsizlik hâkim olmaya başlıyordu.
BBC’ye konuşan bir Kabil sakini şunları anlattı:
“Saat 14:00 üzere ofisteydim, toplumsal medya Taliban’ın kentin ortasında çekilen fotoğraflarıyla doluydu. Ofistekiler eşyalarını toplayıp gitmeye hazırlanıyordu. Kimse birbiriyle konuşmadı. Ofisten ayrıldığımda sokaklar hınca hınç doluydu. Dükkanlar kapalıydı. Silah sesleri duydum. Herkesten şüpheleniyordum.”
Görgü şahitleri, beşerler helikopterlere binerken aşağı çantalar atıldığını gördü. Bu çantaların müdafaalara ödenmek üzere nakit parayla dolu olduğuna dair haberler çıktı lakin bu savları doğrulamak mümkün olmadı. Gani de Birleşik Arap Emirlikleri’nden yaptığı açıklamada ülkeyi yüklü ölçüde paralarla terk ettiği tezlerini yalanladı.
Saat 15:30 civarı, Cumhurbaşkanı Gani ve Mohib ile Fazli dahil yakın yardımcıları Başkanlık Sarayı’ndan helikopterlerle ayrıldı.
Özbekistan’da Tirmiz’e oradan da Birleşik Arap Emirlikleri’ne uçtular. Birkaç saat daha sonra, Taliban’ın zafer ve lakin beraberinde şaşkınlık sözüyle Başkanlık Sarayı masasında çekilen imajları bütün dünyayı sardı. Birebir masada birkaç saat öncesinde ise Cumhurbaşkanı Gani oturuyordu.
Gani’nin sabah telekonferans yaparken yanında duran kitap hala oradaydı ve bırakıldığı sayfa aralığı da duruyordu, açıkça kitaba çabucak hemen dokunan olmamıştı. Lakin artık Taliban artık yeni bir sayfa açıyor.
BBC
Havaalanında ise öteki üst seviye hükümet yetkilileri bekliyordu. Gani’nin kaçtığı haber çabucak hemen ulaşmamıştı.
“Bakanlar dahil üst seviye onlarca yetkiliyi gorebiliyordum, pistin yanında oturmuş bekliyorlardı” dedi bir üstü seviye hükümet yetkilisi. “Herkes birbirine Gani’nin nerede olduğunu soruyordu. Lakin hiç kimse nerede olduğunu bilmiyor üzereydi.”
İçinde Şerifi ve delegasyonun geri kalanının olduğu Pakistan Havayolları’nın PK6250 sefer sayılı uçak hala terminaldeydi. Yolcular uçağa bineli dört, dört buçuk saat olmuştu. Sivil hava denetim kulesi sessizdi.
Pilotun bir karar vermesi gerekiyordu.
Havaalanının askeri tarafında Chinook helikopterleri ve ABD’nin öbür askeri uçakları havalanmaya başlamıştı.
Pilot Maksut Bajrani bir anlık kararla onay almadan havalandı. Bu hareketi onu sonrasındasında Pakistan’da kahraman ilan edecekti. çabucak sonrasındaki açıklamasında pilot, pistteki iki askeri uçağı takip ettiğini söylemiş oldu.
Şerifi, Afgan delegasyonunun yaşadığı duyguyu şöyleki anlattı: “Sonunda havalandığımız için hayli memnunduk, ancak bununla birlikte üzgündük zira ne vakit geri dönebileceğimizi bilmiyorduk.”
Havalandıklarında hala Gani’nin kaçtığını bilmiyorlardı.
BBC
Birkaç gün daha sonra Gani, “insani gerekçeler” niçiniyle kalışına müsaade verilen Birleşik Arap Emirlikleri’nden Facebook canlı yayını yaptı.
Ülkeyi en muhtaçlık duyulan vakitte terk ettiği için yapılan tenkitlerden açıkça rencide olduğu belirliydi lakin yaşananların gerçek kayda geçmesini istiyordu:
“Kabil’i terk etmek benim sonucum değildi. Benim yakın güvenlik takımımın sonucuydı. Kalsaydım hayli kan dökülecekti.
“Afganistan’da 25 yıl evvel yaşananlar bir daha yaşanacaktı. Afganistan halkının gözleri önünde asılacaktım ve bu da tarihimizin müthiş bir felaketi olurdu.”
BBC
Taliban’ın Pazar öğlenden daha sonra Kabil’i o kadar çabuk ele geçirmesi kimileri için sürpriz olsa da ülkenin öteki bölgelerinde işaretleri belirmeye başlamıştı.
BBC News, bir güney vilayetinin Taliban’a teslim olmasıyla sonuçlanan birtakım mahallî müzakerelerde neler yaşandığına dair bilgilere ulaştı.
Zabul vilayetinin Pakistan hududundaki bir Taliban kaynağı, ABD’nin 2014’te vilayetten çekilmesiyle Afgan ordusunun ekipman dayanağını kaybettiğini söylemiş oldu.
BBC’ye konuşan Zabul’ün Şinkai bölgesindeki Taliban müzakere takımının bir üyesi, “Amerikan güçleri Zabul vilayetine geldiğinde profesyonel denetim noktaları ve üslere işçi yerleştirdiler. Lakin gittiklerinde, Afgan ordusu oralara işçi aktaramadı ve tedarik sağlayamadı. Taliban da tedarik sınırını kesti ve işleyişlerini imkânsız hale getirdi” dedi.
Kırsal bölgelerin birçoklarının denetimini ele geçiren Taliban savaşçıları, adım adım denetim noktalarını da aldı, Afgan ordusu güçlerini karargahlarına dönmeye zorladı. Haziran 2021’in ortasına kadar Zabul’deki durum açıkça Taliban’ın lehine işliyordu.
Bir kaynak BBC’ye, “Geleneklerimize nazaran Jirga (aşiret toplantısı) ile müzakere etmeye karar verdik” dedi.
Müzakereler 15 Haziran’da başladı, iki gün sürdü. Muhlis olarak bilinen lokal Taliban kumandanı ve Zabul vilayetinin vali yardımcısı Inayatullah Hotak’ın liderlik ettiği müzakerelere her iki taraftan da onlarca temsilci katıldı. Masada iki ana mevzu vardı: Afgan ordu birliklerinin güvenliği nasıl sağlanacak ve silahlar Taliban ile mahallî kuvvetler içinde nasıl bölünecek.
Sonraki gün mutabakata varıldı. İleri gelenler, Afgan ordu kuvvetlerinin ve silahların Taliban’a verilmesini kabul etti, karşılığında Taliban da vilayetin başşehri Kalat’a inançlı geçiş sağladı. Askerlerin her birine 5000 Afgani (yaklaşık 55 ABD doları) ödendi, şahsi muhafaza için yavaşça silah verildi ve kenti tahliye etmeleri için kâfi araç sağlandı. Toplamda yüzlerce Afgan ordu işçisi Şinkai’yi 16 Haziran’da terk edip Taliban’ın kontrolünde Kalat’a geçti.
Bir kaynak, Zabul’deki başka lokal karargahların da bir bir inançlı geçiş için misal mutabakatlar yaptığını söylemiş oldu.
Birkaç gün daha sonra Kabil de düştü.
BBC
Afganistan’da biroldukça kişi için 15 Ağustos Pazar günü umut vadeden bir hayattan, ümitsizliğe geçişin dönüm noktası oldu.
Bir Kabil sakini, gece çöktüğünde herkeste artık bir sürü şeyin sonsuza dek değişeceğine dair farkındalık ve kabullenme hissi oluşmaya başladığını söylemiş oldu:
“Şimdi dışarısı karanlık ve sessiz. En hüzünlü gece. Kabil nefesini tutmuş biçimde.”
Bu habere BBC Afgan Servisi de katkıda bulundu.
Eğitim, memleketler arası yatırım ve demokratik bir gelecek umuduyla yetişen bir nesil için bu satırları okumak inanması güç bir durum olmalı.
Afganistan’da bundan evvelki hükümet nasıl bu kadar süratli düştü? Taliban’ın, denetimi ele geçirdikleri birinci büyük kentten Kabil’in kapılarına dayanması sadece 10 gün sürdü.
Başkentte durumun farklı olabileceği sanılıyordu. Birçok gözlemci, Kabil’in müzakere ve mutabakatlar olana kadar Taliban’ın kontörlüne geçmeyeceğine inanıyordu. Her şey 15 Ağustos Pazar günü değişti. Birkaç saat ortasında Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve üst seviye yöneticiler kaçtı. Afgan ordusundan ve polis birliklerinden geriye kalanlar da üniformalarını değiştirip saklandı.
Batı’nın 20 yıl boyunca desteklediği, trilyonlarca dolarlık askeri fon ve eğitim sağladığı Afgan hükümeti eriyip gitti.
Afganistan’daki dönüşüme içeriden tanıklık edenlere ulaşan BBC News, Afganistan hükümetinin son birkaç kaotik saat ortasında nasıl çözündüğünün detaylarına ulaştı.
Getty Images Taliban fighters in Laghman province, close to Kabul, 15 August 2021
14 Ağustos, Cumartesi
Üst seviye kaynakların BBC’ye aktardığına nazaran Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin yakın etrafı telaşlı lakin sakindi. Başşehri teminata alma planı hazırdı ve Genelkurmay Lideri Heybetullah Alizai’nin yanı sıra ABD ordusunun Afganistan’daki üst seviye yetkilisi Amiral Peter Vasely ile de görüşülmüştü. Planın merkezinde Taliban’ın ilerleyişini kentin kapılarının haricinde tutmayı öngoren müzakereler vardı.
Afganistan’ın en büyük vilayeti Helmend’in eski kumandanı Sami Sadat, Kabil’de bir güvenlik grubu kurmakla gorevlendirilmişti. Planda, gerekli görülürse savaşmak da vardı ancak ülkü seçenek olarak Taliban ile barış muahedesi yapmaya çalışmak vardı. Şayet başarısız olunursa bu biçimde Kabil idaresi son olarak tahliyeler için en azından vakit kazanmak istiyordu.
Korgeneral Sadat üst seviye takımıyla görüşürken Taliban ülkenin kuzeydeki en büyük kenti Mezar-ı Şerif’i de ele geçiriyor ve doğu kenti Celalabat’a ilerlemeye başlıyordu. İki kent de neredeyse hiç bir uğraş olmadan düşüyordu.
Kabil, ayakta kalan son kentti.
Eski bir akademisyen ve Milletlerarası Para Fonu (IMF) yetkilisi olan Eşref Gani, Eylül 2014’ten bu yana cumhurbaşkanıydı. Afgan hükümetine muhalif olan isimler BBC’ye, Gani’nin son haftalarda ilerleme kaydeden Taliban’ın oluşturduğu tehdidi gereğince hesaplayamadığını söylemiş oldu.
Lakin elbet aklında eski Cumhurbaşkanı Muhammed Necibullah’ın başına gelenler vardı. Gani aslında niye terk ettiğini anlatırken o tarihi ana atıfta bulunmuştu.
Necibullah, Taliban 1996’da Kabil’i ele geçirdiğinde savaşçılar tarafınca sığındığı Birleşmiş Milletler karargahından sürüklenerek çıkarılmış ve azap görmüştü. Taliban, öldürdüğü Necibullah’ın cesedini Başkanlık Sarayı’nın haricinde trafik ışıklarına asmıştı.
15 Ağustos, Pazar sabahı
Getty Images Afgan halkı, Kabil’deki Sevgilisi Bankası önünde kuyruklar oluşturdu. 15 Ağustos 2021
Gün ağarırken Kabil halkı içinde telaş hakimdi. Taliban’ın başşehrin kapılarına yanlışsız ilerlediği, bankalarda havaalanında kuyruklar oluştuğu haberleri geliyordu. Lakin Gani’nin yakın etrafı hala Kabil’in yakın vakitte Taliban’ın denetimine geçebileceğine inanmıyordu.
Afganistan’ın tarihi 19. yüzyıla dayanan Başkanlık Sarayı’nda çalışanlar her vakit olduğu üzere o gün de işlerine gitti.
Bu itimat, bundan evvelki gün Eşref Gani’nin üst seviye yardımcılarından Salam Rahimi’nin vardığı muahedeye dayanıyor olabilirdi. Gani’ye yakın bir kaynağa göre, Rahimi Taliban’la art kanallardan gayri resmi müzakereler yürütüyordu ve Taliban’ın kente güç kullanarak girmeyeceğine dair mutabakata varmıştı, karşılığında da Taliban’a süreksiz bir iktidar paylaşımı muahedesi vadedilmişti.
Bu da yabancı ülke vatandaşlarının, tehdit altındakilerin tahliyeleri için havaalanına ilerleyebilmelerini sağlayacaktı. bu biçimdesi bir durum, birlik hükümet için Katar’da devam etmek olan müzakereler için de vakit kazandıracaktı.
Kabil halkını rahatlatmak için, Gani’nin takımı Pazar günü bir görüntü yayımladı. Gani, Facebook sayfasında yayımlanan görüntüde, kentin güvenliğinin sağlanması için İçişleri Bakanı ve başka güvenlik yetkilileriyle görüşmeler yaparken görülüyordu. Gani işlemeli ahşap bir masada oturuyor, hoparlörlü telefondan bakanıyla konuşuyordu. Klip, Taliban’la bir muahedenin yakın olduğu ve Kabil’de çatışmaların olmayabileceği izlenimi veriyordu.
Lakin bu tablo, üst seviye yetkililerinin hepsini rahatlatmaya yetmiyordu. BBC’ye konuşan kaynaklar, Cumhurbaşkanı Gani’nin0 üst seviye yönetici grubunun üyelerinin tamamına ulaşmakta zahmet yaşandığını söylemiş oldu.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Emrullah Salih, Kabil’in yaklaşık 48 km uzağındaki Pençşir Vadisi’ne kaçmıştı, Savunma Bakanı Bismillah Han’a ulaşılamıyordu. Plan çözülmeye başlamıştı.
BBC
O sırada, bir küme üst seviye Afgan siyasetçi İslamabad’a kalkan ticari uçağı yakalamak için havaalanının yolunu tutmuştu. Kümede, Meclis Lideri Mir Rahman Rahmani ve eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Kerim Halili de vardı.
Delegasyonun üyelerinden Tarım Bakanlığı yetkilisi Şakip Şerifi sonrasındasında medyaya yaptığı açıklamada seyahatlerinin tahliye olduğu argümanlarını yalanladı.
“Amacımız Pakistan hükümetini arabuluculuk yapmaya ve Afganistan’da kan dökülmesini önlemeye ikna etmekti” dedi.
Lakin Cumhurbaşkanı Gani gitmelerini istemiyordu. Şerifi, “Pakistan ile, onu iktidardan uzaklaştırmak için mutabakat yapacağımızdan korkuyordu. Gitmemize büsbütün karşıydı” dedi.
Gözlemciler, Gani’nin Meclis Lideri’nin gidişine müsaade vererek halk içinde panik havasının esmesinden de tasa duyduğunu söylüyor.
Getty Images Taliban kentin hudutlarına yaklaşmaya başladıkça Kabil’de trafik de ağırlaştı. 15 Ağustos 2021
Şerifi, delegasyonun öbür üyeleriyle birlikte havaalanına gerçek giderlerken kentte yaşanan paniğe tanıklık ettiklerini anlattı.
“Taliban’ın kapılarda olduğunu duyduk fakat kente bu kadar çabuk girebileceklerini düşünmedik. Evvelki gece epey kaygılıydı, yanımızda silahlarla uyuduk.
“Bankaların önünde dolarlarını çekmek isteyenler uzun kuyruklar oluşturmuştu, havaalanına girmek isteyenler de kuyruk olmuştu hayli trafik vardı.”
Trafik o kadar sıkışıktı ki, başkalarından ayrı seyahat eden eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Halili yetişebilmek için bir orta arabasından inip havaalanına en az 15 dakika yürüyerek ulaştı.
Havaalanına vardıklarında delegasyon Taliban’ın ilerleyişiyle ilgili ayrıntıları almaya devam ediyordu.
“Her geçen dakika Taliban’ın kentte kilit ehemmiyetteki noktaları bir bir ele geçirdiği haberlerini alıyorduk. Çok korkutucuydu.”
Havaalanının ortasında sistemi andıran ne var ise büsbütün çökmüştü.
BBC Kabil Havaalanı, 15 Ağustos 2021
Bir BBC muhabiri, kalan son ticari uçuşlara bilet almak isteyenlerin üst üste yığıldığını anlatıyordu.
Bilet sahibi olanlar iste listelerden çıkarılmış, yerlerini milletvekilleri, müzikçiler, öbür VIP’ler almıştı.
Kısa bir süre daha sonra hudut yetkilileri ile havaalanı güvenliğinden sorumlu işçi de yok olmaya başladı, vazife alanlarını boşalttılar, yolcuları takibi bıraktılar. Beşerler piste akmaya başladı.
Sonunda delegasyon Pakistan Milletlerarası Hava Yolları’nın uçağına binebildi. Lakin hava trafik denetim idaresi uçağın havalanmasına mahzur oldu ve yeni talimatlar açıklanana kadar bekletti.
Şerifi o anı şöyleki anlattı:
“Taliban’ın havaalanının denetimini sağlamasının an problemi olduğunu düşündük. Uçağa girerlerse kendimizi nasıl savunacağımızı düşünmeye başladık, elimizde ne var ise kullanacaktık. Benim elimde kullanabileceğim en ağır şey olarak laptopumun şarj aleti vardı.”
Pazar öğlen saatleri
Başkanlık Sarayı’nda da durum giderek kötüleşiyordu. Gani telaşla savunma ve içişleri bakanlığındaki üst seviye yetkililere ulaşmaya çalışıyordu lakin başarılı olamıyordu.
BBC’ye konuşan üst seviye bir hükümet yetkilisi, “Bütün hükümet düzeneği çökmüş üzereydi, üst seviye yetkililer dahil herkes kümelere ayrılmıştı. Bu kümelerin hiç biri bir oburu hakkında hiç bir şey bilmiyordu” dedi ve ekledi:
“Devlet başkanlığından bir tıp rehberlik bekliyorduk fakat gelmedi.”
Etrafı de giderek daralan Gani yalnızlaşıyordu. BBC’ye konuşan birtakım kaynaklara bakılırsa Gani ile birlikte kilit değerdeki kararları alanlar sadece ulusal güvenlik danışmanı Hamdullah Mohib ve Genelkurmay Lideri Fazıl Fazli’ydi.
Mohib, 38 yaşında Batı’da eğitim görmüş, Afganistan’ın ABD Büyükelçiliği bakılırsavinde bulunmuş bir isim. Gani’nin tahminen de en güvendiği yardımcısı.
Rastgele bir askeri yahut güvenlik tecrübesi olmamasına karşın Gani onu 2018’de ulusal güvenlik danışmanı yaptı, kritik askeri kararların sorumluluğunu ona verdi.
Başkanlık Sarayı’ndaki kaynaklar BBC’ye, Mohib’in öğlen saatlerinde zorla tahliye için bastırdığını söylemiş oldu. Bir saat öncesinde de Başkanlık Sarayı haricinde ateş sesleri duyulmaya başlamıştı. O sırada orada olanlara nazaran Gani terk etmeye yanaşmıyordu. Mohib devlet liderine hayatının tehlikede olduğunu söylemiş oldu.
Bir kaynak, “Mohib Gani’ye Taliban’ın gelmekte olduğunu ve onu yakalayıp öldürebileceklerini söylemiş oldu. Çok kaygılıydı” dedi.
O sırada Kabil’e derin bir belirsizlik hâkim olmaya başlıyordu.
BBC’ye konuşan bir Kabil sakini şunları anlattı:
“Saat 14:00 üzere ofisteydim, toplumsal medya Taliban’ın kentin ortasında çekilen fotoğraflarıyla doluydu. Ofistekiler eşyalarını toplayıp gitmeye hazırlanıyordu. Kimse birbiriyle konuşmadı. Ofisten ayrıldığımda sokaklar hınca hınç doluydu. Dükkanlar kapalıydı. Silah sesleri duydum. Herkesten şüpheleniyordum.”
Görgü şahitleri, beşerler helikopterlere binerken aşağı çantalar atıldığını gördü. Bu çantaların müdafaalara ödenmek üzere nakit parayla dolu olduğuna dair haberler çıktı lakin bu savları doğrulamak mümkün olmadı. Gani de Birleşik Arap Emirlikleri’nden yaptığı açıklamada ülkeyi yüklü ölçüde paralarla terk ettiği tezlerini yalanladı.
Saat 15:30 civarı, Cumhurbaşkanı Gani ve Mohib ile Fazli dahil yakın yardımcıları Başkanlık Sarayı’ndan helikopterlerle ayrıldı.
Özbekistan’da Tirmiz’e oradan da Birleşik Arap Emirlikleri’ne uçtular. Birkaç saat daha sonra, Taliban’ın zafer ve lakin beraberinde şaşkınlık sözüyle Başkanlık Sarayı masasında çekilen imajları bütün dünyayı sardı. Birebir masada birkaç saat öncesinde ise Cumhurbaşkanı Gani oturuyordu.
Gani’nin sabah telekonferans yaparken yanında duran kitap hala oradaydı ve bırakıldığı sayfa aralığı da duruyordu, açıkça kitaba çabucak hemen dokunan olmamıştı. Lakin artık Taliban artık yeni bir sayfa açıyor.
BBC
Havaalanında ise öteki üst seviye hükümet yetkilileri bekliyordu. Gani’nin kaçtığı haber çabucak hemen ulaşmamıştı.
“Bakanlar dahil üst seviye onlarca yetkiliyi gorebiliyordum, pistin yanında oturmuş bekliyorlardı” dedi bir üstü seviye hükümet yetkilisi. “Herkes birbirine Gani’nin nerede olduğunu soruyordu. Lakin hiç kimse nerede olduğunu bilmiyor üzereydi.”
İçinde Şerifi ve delegasyonun geri kalanının olduğu Pakistan Havayolları’nın PK6250 sefer sayılı uçak hala terminaldeydi. Yolcular uçağa bineli dört, dört buçuk saat olmuştu. Sivil hava denetim kulesi sessizdi.
Pilotun bir karar vermesi gerekiyordu.
Havaalanının askeri tarafında Chinook helikopterleri ve ABD’nin öbür askeri uçakları havalanmaya başlamıştı.
Pilot Maksut Bajrani bir anlık kararla onay almadan havalandı. Bu hareketi onu sonrasındasında Pakistan’da kahraman ilan edecekti. çabucak sonrasındaki açıklamasında pilot, pistteki iki askeri uçağı takip ettiğini söylemiş oldu.
Şerifi, Afgan delegasyonunun yaşadığı duyguyu şöyleki anlattı: “Sonunda havalandığımız için hayli memnunduk, ancak bununla birlikte üzgündük zira ne vakit geri dönebileceğimizi bilmiyorduk.”
Havalandıklarında hala Gani’nin kaçtığını bilmiyorlardı.
BBC
Birkaç gün daha sonra Gani, “insani gerekçeler” niçiniyle kalışına müsaade verilen Birleşik Arap Emirlikleri’nden Facebook canlı yayını yaptı.
Ülkeyi en muhtaçlık duyulan vakitte terk ettiği için yapılan tenkitlerden açıkça rencide olduğu belirliydi lakin yaşananların gerçek kayda geçmesini istiyordu:
“Kabil’i terk etmek benim sonucum değildi. Benim yakın güvenlik takımımın sonucuydı. Kalsaydım hayli kan dökülecekti.
“Afganistan’da 25 yıl evvel yaşananlar bir daha yaşanacaktı. Afganistan halkının gözleri önünde asılacaktım ve bu da tarihimizin müthiş bir felaketi olurdu.”
BBC
Taliban’ın Pazar öğlenden daha sonra Kabil’i o kadar çabuk ele geçirmesi kimileri için sürpriz olsa da ülkenin öteki bölgelerinde işaretleri belirmeye başlamıştı.
BBC News, bir güney vilayetinin Taliban’a teslim olmasıyla sonuçlanan birtakım mahallî müzakerelerde neler yaşandığına dair bilgilere ulaştı.
Zabul vilayetinin Pakistan hududundaki bir Taliban kaynağı, ABD’nin 2014’te vilayetten çekilmesiyle Afgan ordusunun ekipman dayanağını kaybettiğini söylemiş oldu.
BBC’ye konuşan Zabul’ün Şinkai bölgesindeki Taliban müzakere takımının bir üyesi, “Amerikan güçleri Zabul vilayetine geldiğinde profesyonel denetim noktaları ve üslere işçi yerleştirdiler. Lakin gittiklerinde, Afgan ordusu oralara işçi aktaramadı ve tedarik sağlayamadı. Taliban da tedarik sınırını kesti ve işleyişlerini imkânsız hale getirdi” dedi.
Kırsal bölgelerin birçoklarının denetimini ele geçiren Taliban savaşçıları, adım adım denetim noktalarını da aldı, Afgan ordusu güçlerini karargahlarına dönmeye zorladı. Haziran 2021’in ortasına kadar Zabul’deki durum açıkça Taliban’ın lehine işliyordu.
Bir kaynak BBC’ye, “Geleneklerimize nazaran Jirga (aşiret toplantısı) ile müzakere etmeye karar verdik” dedi.
Müzakereler 15 Haziran’da başladı, iki gün sürdü. Muhlis olarak bilinen lokal Taliban kumandanı ve Zabul vilayetinin vali yardımcısı Inayatullah Hotak’ın liderlik ettiği müzakerelere her iki taraftan da onlarca temsilci katıldı. Masada iki ana mevzu vardı: Afgan ordu birliklerinin güvenliği nasıl sağlanacak ve silahlar Taliban ile mahallî kuvvetler içinde nasıl bölünecek.
Sonraki gün mutabakata varıldı. İleri gelenler, Afgan ordu kuvvetlerinin ve silahların Taliban’a verilmesini kabul etti, karşılığında Taliban da vilayetin başşehri Kalat’a inançlı geçiş sağladı. Askerlerin her birine 5000 Afgani (yaklaşık 55 ABD doları) ödendi, şahsi muhafaza için yavaşça silah verildi ve kenti tahliye etmeleri için kâfi araç sağlandı. Toplamda yüzlerce Afgan ordu işçisi Şinkai’yi 16 Haziran’da terk edip Taliban’ın kontrolünde Kalat’a geçti.
Bir kaynak, Zabul’deki başka lokal karargahların da bir bir inançlı geçiş için misal mutabakatlar yaptığını söylemiş oldu.
Birkaç gün daha sonra Kabil de düştü.
BBC
Afganistan’da biroldukça kişi için 15 Ağustos Pazar günü umut vadeden bir hayattan, ümitsizliğe geçişin dönüm noktası oldu.
Bir Kabil sakini, gece çöktüğünde herkeste artık bir sürü şeyin sonsuza dek değişeceğine dair farkındalık ve kabullenme hissi oluşmaya başladığını söylemiş oldu:
“Şimdi dışarısı karanlık ve sessiz. En hüzünlü gece. Kabil nefesini tutmuş biçimde.”
Bu habere BBC Afgan Servisi de katkıda bulundu.