Taliban, 11 Eylül taarruzları daha sonrası 2001’de ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin müdahalesiyle Afganistan’da iktidardan uzaklaştırılmıştı. ABD’nin askerlerini Afganistan’dan çekme sonucu alması daha sonrası bir daha güç kazandı ve dün başşehir Kabil’de de denetimi sağladı. Taliban’ın geri dönüşüyle, bayanların ve kız çocuklarının son 20 yılda elde ettikleri özgürlük ve kazanımlar da tehdit altında.
Bayanlar, Taliban’ın kendi şeriat kanunları altında idam, sokak ortasında kırbaçlanma üzere sert ceza uygulamalar ile “karanlık günlere” geri dönüleceğinden dertli.
Taliban’ın şeriat kurallarına uydukları ve örtündükleri takdirde bayanlara “saygı göstereceğini” açıklaması, tasaları gidermedi.
Pekala Taliban öncesi ve daha sonrası bayanların ve kız çocuklarının toplumsal hayatta pozisyonları nasıl değişti? Taliban’ın dönüşüyle riske atılan özgürlük ve kazanımlar hangileri?
Getty Images 1990’lı senelerda Taliban’ın idaresi altındaki ülkede bayanlar büsbütün örtünmedikleri takdirde ağır cezalarla karşı karşıya kalıyorlardı.
1990’lı senelerda Taliban’ın şeriat kanunları altında bayanlara ve ve kız çocuklarına sıkı yasaklar getirilmişti.
Taliban 1996’da başşehir Kabil’i ele geçirdi ve akabinde süratle bayanların günlük hayatta özgürlük alanını daralttı.
Bayanların yanında bir erkek olmadan ve saçlarını ve vücudunu saklayacak biçimde büsbütün örtünmeden konuttan çıkması, siyasete atılması ya da kamusal alanda konuşması yasaklandı. Sıhhat çalışanlarının büsbütün erkeklerden oluşması niçiniyle yanında bir erkek olmadan bayanların sıhhat hizmetlerine erişmeleri de mümkün değildi.
Bayanlar, Taliban’ın şeriat kanunları uyarınca günlük hayatta her alanda acımasız cezalarla karşı karşıya kalıyordu.
Getty Images
Burkasının altında bedenlerinin en ufak bir kısmı görünse dahi bayanlar sokak ortasında kırbaçlanabiliyor, okula gitmek isteyen bir kız çocuk dayak cezası alabiliyordu. Zina ile suçlanan bayanlara verilen ceza ise sokak ortasında taşlanmaktı. Taliban savaşçıları 1996’da oje süren bir hanımın baş parmağının ucunu kesmişti.
Bayanlar ve kız çocuklara yönelik şiddet ve cinsel istismar da epeyce yaygındı.
ABD’nin işgali daha sonrası 2001’in sonuna gelmeden Taliban artık ülkede gücünü kaybetti ve bunu takip eden senelerda bayanların günlük hayatında birtakım özgürlüklerin önü açıldı.
Burka zorunluluğunun kalkması ile Taliban ve öteki muhafazakar kümelerin kısmen denetimi devam ettirdiği yerler haricinde bayanların büsbütün örtünmeden sokağa çıkması mümkün oldu.
Okullar bir daha kız çocuklarına kapılarını açtı.
Getty Images
Kadın-erkek eşitliği kapsamında yasal değişikliklere gidildi. 2003’te bayanların hakları Anayasa’da garanti altına alınırken, 2009’da Bayana Yönelik Şiddetle Çaba kanunu getirildi.
Bayanlar çalışma ömrü ve siyasette de daha görünür oldu.
Ekonomik özgürlük çabası
Afganistan’da çalışma yasağının kalmasıyla, bayanların iş ömrüne iştiraki arttı.
Birleşmiş Milletler (BM) bilgilerine göre, Afganistan’da 2010’da yüzde 15 ve 2015’te yüzde 19 olan bayanların iş gücüne iştirak oranı, 2020 prestijiyle yüzde 22’ye yükseldi.
Afganistan Ulusal İstatistik ve Bilgi Kurumu’nun (NSIA) 2009’da paylaştığı bilgilere göre devlet kurumlarında yeni iş alımlarında bayanların işe alınma oranı, erkeklere nazaran daha yüksekti. NSIA, birebir büyüme suratı devam ederse 2020 yılına kadar hükümetin işe alımlarında bayanların oranının yüzde 40’ı aşacağı varsayımında bulunmuştu.
sonrasındasındaki süreçte bayanlar emniyet ve orduda işe alınmaya başladı.
Bakanlıklar, büyükelçilikler ve valiliklerde üst seviye konumlara yükselen Afgan bayanlar, ülkenin geleceği için kritik problemlerde kelam sahibi olmaya başladı. Son olarak Fawzia Koofi, Afgan hükümetinin Taliban ile barış müzakerelerinde etkin rol aldı.
Dünya Bankası bilgilerine göre, 2020 prestijiyle Afganistan Meclisi’mnde bayan milletvekillerinin oranı yüzde 27.
Kız çocukların eğitimi
Taliban’ın iktidardan uzaklaştırılması daha sonrası Afganistan’da en büyük ilerleme eğitimde kaydedildi.
Kız çocukların eğitime iştirakinde da süratli bir artış görüldü.
Taliban idaresi altında 2001 yılında okula giden kız çocukların sayısı sıfır iken, okula kayıtlı sırf bir milyon erkek çocuk vardı. Dünya Bankası datalarına göre 2012’ye gelmeden okula giden kız çocukların sayısı 3 milyona çıktı, okula kayıtlı kız ve erkek çocukların toplam sayısı da 7.8 milyon oldu.
Getty Images
Lakin ilkokuldan daha sonra okula devam eden kız çocukların sayısı hala fazlaca sonlu.
Bitmek bilmeyen çatışmalar ve ülkenin sert iklimi ve kuvvetli coğrafyasının yanında, yoksulluk ve kültürel ögelerin da tesiriyle bilhassa kırsal bölgelerde kız çocukların eğitime erişiminde yaşanan zorluklar devam ediyor.
BM Çocuklara Yardım Fonu’nun (UNICEF) geçen yıl yayımladığı rapora bakılırsa devam eden silahlı çatışmaların da tesiriyle okul çağındaki çocukların üçte biri (yaklaşık 3,7 milyon çocuk) okula gidemiyor. Bu sayının yüzde 60’ını da kız çocuklar oluşturuyor.
Kız çocukların erken yaşta evlendirilmesi ve kızların toplumdaki pozisyonuna yönelik kimi kültürel normlar da, bu ilerlemeyi yavaşlattı.
UNICEF bilgilerine nazaran ülkede 15 yaşından evvel evlenen kız çocukların oranı yüzde 17.
Afganistan yüzde 43 ile hala dünyada okur müelliflik oranının en düşük olduğu ülkelerden biri ve bu alandaki cinsiyet ayrımı aşılabilmiş değil.
Dünya Bankası datalarına nazaran, erkekler için yüzde 55 olan okur müelliflik oranı, bayanlar için yüzde 30.
Afganistan, tüm bu kazanımlara karşın 2011’de bayanlar için “dünyadaki en tehlikeli” ülke unvanını aldı.
Getty Images Afganistan’da bayanlar Taliban rejimi altında işlenen insan hakları ihlallerini protesto etti.
Reuters haber ajansının yaptığı bir araştırmaya katılan bayan hakları savunucuları, Afganistan’da yaşanan şiddet olayları, sıhhat hizmetlerinin durumu ve yoksulluk üzere ögeleri bu tespitlerine münasebet gösterdi.
Araştırma raporunda, Afganistan’da bayanların yüzde 87’si okuma yazma bilmezken, yüzde 70’e yakınının da evliliğe zorlandığı belirtilmişti.
Memleketler arası Af Örgütü de kadın-erkek eşitliği istikametindeki eforlara rağmen bayanların sistemli olarak ayrımcılık ve istismara uğradığını belirtiyor.
Afganistan’da bayana yönelik şiddet de son derece yaygın.
BM’nin 2015’te yayımlanan bir raporu, ülkede yaşayan bayanların yüzde 90’ının en az bir tıp aile için şiddete, yüzde 17’sinin cinsel şiddete, yüzde 52’sinin de fizikî şiddete maruz kaldığını ortaya koydu.
Getty Images
Afgan hükümetinin 2014’te yayımlanan dataları de, intiharlar olaylarının yüzde 80’inin bayanların teşebbüsüyle gerçekleştiğini gösteriyor. Afganistan, bayan intiharlarının adamlarıninkine oranla daha yüksek olduğu epeyce az ülkeden biri.
TIME mecmuasının tahliline bakılırsa, bunun en önemli sebebi yoksulluk ve sonu gelmeyen şiddet sarmalı.
Bayanlar, Taliban’ın kendi şeriat kanunları altında idam, sokak ortasında kırbaçlanma üzere sert ceza uygulamalar ile “karanlık günlere” geri dönüleceğinden dertli.
Taliban’ın şeriat kurallarına uydukları ve örtündükleri takdirde bayanlara “saygı göstereceğini” açıklaması, tasaları gidermedi.
Pekala Taliban öncesi ve daha sonrası bayanların ve kız çocuklarının toplumsal hayatta pozisyonları nasıl değişti? Taliban’ın dönüşüyle riske atılan özgürlük ve kazanımlar hangileri?
Getty Images 1990’lı senelerda Taliban’ın idaresi altındaki ülkede bayanlar büsbütün örtünmedikleri takdirde ağır cezalarla karşı karşıya kalıyorlardı.
1990’lı senelerda Taliban’ın şeriat kanunları altında bayanlara ve ve kız çocuklarına sıkı yasaklar getirilmişti.
Taliban 1996’da başşehir Kabil’i ele geçirdi ve akabinde süratle bayanların günlük hayatta özgürlük alanını daralttı.
Bayanların yanında bir erkek olmadan ve saçlarını ve vücudunu saklayacak biçimde büsbütün örtünmeden konuttan çıkması, siyasete atılması ya da kamusal alanda konuşması yasaklandı. Sıhhat çalışanlarının büsbütün erkeklerden oluşması niçiniyle yanında bir erkek olmadan bayanların sıhhat hizmetlerine erişmeleri de mümkün değildi.
Bayanlar, Taliban’ın şeriat kanunları uyarınca günlük hayatta her alanda acımasız cezalarla karşı karşıya kalıyordu.
Getty Images
Burkasının altında bedenlerinin en ufak bir kısmı görünse dahi bayanlar sokak ortasında kırbaçlanabiliyor, okula gitmek isteyen bir kız çocuk dayak cezası alabiliyordu. Zina ile suçlanan bayanlara verilen ceza ise sokak ortasında taşlanmaktı. Taliban savaşçıları 1996’da oje süren bir hanımın baş parmağının ucunu kesmişti.
Bayanlar ve kız çocuklara yönelik şiddet ve cinsel istismar da epeyce yaygındı.
ABD’nin işgali daha sonrası 2001’in sonuna gelmeden Taliban artık ülkede gücünü kaybetti ve bunu takip eden senelerda bayanların günlük hayatında birtakım özgürlüklerin önü açıldı.
Burka zorunluluğunun kalkması ile Taliban ve öteki muhafazakar kümelerin kısmen denetimi devam ettirdiği yerler haricinde bayanların büsbütün örtünmeden sokağa çıkması mümkün oldu.
Okullar bir daha kız çocuklarına kapılarını açtı.
Getty Images
Kadın-erkek eşitliği kapsamında yasal değişikliklere gidildi. 2003’te bayanların hakları Anayasa’da garanti altına alınırken, 2009’da Bayana Yönelik Şiddetle Çaba kanunu getirildi.
Bayanlar çalışma ömrü ve siyasette de daha görünür oldu.
Ekonomik özgürlük çabası
Afganistan’da çalışma yasağının kalmasıyla, bayanların iş ömrüne iştiraki arttı.
Birleşmiş Milletler (BM) bilgilerine göre, Afganistan’da 2010’da yüzde 15 ve 2015’te yüzde 19 olan bayanların iş gücüne iştirak oranı, 2020 prestijiyle yüzde 22’ye yükseldi.
Afganistan Ulusal İstatistik ve Bilgi Kurumu’nun (NSIA) 2009’da paylaştığı bilgilere göre devlet kurumlarında yeni iş alımlarında bayanların işe alınma oranı, erkeklere nazaran daha yüksekti. NSIA, birebir büyüme suratı devam ederse 2020 yılına kadar hükümetin işe alımlarında bayanların oranının yüzde 40’ı aşacağı varsayımında bulunmuştu.
sonrasındasındaki süreçte bayanlar emniyet ve orduda işe alınmaya başladı.
Bakanlıklar, büyükelçilikler ve valiliklerde üst seviye konumlara yükselen Afgan bayanlar, ülkenin geleceği için kritik problemlerde kelam sahibi olmaya başladı. Son olarak Fawzia Koofi, Afgan hükümetinin Taliban ile barış müzakerelerinde etkin rol aldı.
Dünya Bankası bilgilerine göre, 2020 prestijiyle Afganistan Meclisi’mnde bayan milletvekillerinin oranı yüzde 27.
Kız çocukların eğitimi
Taliban’ın iktidardan uzaklaştırılması daha sonrası Afganistan’da en büyük ilerleme eğitimde kaydedildi.
Kız çocukların eğitime iştirakinde da süratli bir artış görüldü.
Taliban idaresi altında 2001 yılında okula giden kız çocukların sayısı sıfır iken, okula kayıtlı sırf bir milyon erkek çocuk vardı. Dünya Bankası datalarına göre 2012’ye gelmeden okula giden kız çocukların sayısı 3 milyona çıktı, okula kayıtlı kız ve erkek çocukların toplam sayısı da 7.8 milyon oldu.
Getty Images
Lakin ilkokuldan daha sonra okula devam eden kız çocukların sayısı hala fazlaca sonlu.
Bitmek bilmeyen çatışmalar ve ülkenin sert iklimi ve kuvvetli coğrafyasının yanında, yoksulluk ve kültürel ögelerin da tesiriyle bilhassa kırsal bölgelerde kız çocukların eğitime erişiminde yaşanan zorluklar devam ediyor.
BM Çocuklara Yardım Fonu’nun (UNICEF) geçen yıl yayımladığı rapora bakılırsa devam eden silahlı çatışmaların da tesiriyle okul çağındaki çocukların üçte biri (yaklaşık 3,7 milyon çocuk) okula gidemiyor. Bu sayının yüzde 60’ını da kız çocuklar oluşturuyor.
Kız çocukların erken yaşta evlendirilmesi ve kızların toplumdaki pozisyonuna yönelik kimi kültürel normlar da, bu ilerlemeyi yavaşlattı.
UNICEF bilgilerine nazaran ülkede 15 yaşından evvel evlenen kız çocukların oranı yüzde 17.
Afganistan yüzde 43 ile hala dünyada okur müelliflik oranının en düşük olduğu ülkelerden biri ve bu alandaki cinsiyet ayrımı aşılabilmiş değil.
Dünya Bankası datalarına nazaran, erkekler için yüzde 55 olan okur müelliflik oranı, bayanlar için yüzde 30.
Afganistan, tüm bu kazanımlara karşın 2011’de bayanlar için “dünyadaki en tehlikeli” ülke unvanını aldı.
Getty Images Afganistan’da bayanlar Taliban rejimi altında işlenen insan hakları ihlallerini protesto etti.
Reuters haber ajansının yaptığı bir araştırmaya katılan bayan hakları savunucuları, Afganistan’da yaşanan şiddet olayları, sıhhat hizmetlerinin durumu ve yoksulluk üzere ögeleri bu tespitlerine münasebet gösterdi.
Araştırma raporunda, Afganistan’da bayanların yüzde 87’si okuma yazma bilmezken, yüzde 70’e yakınının da evliliğe zorlandığı belirtilmişti.
Memleketler arası Af Örgütü de kadın-erkek eşitliği istikametindeki eforlara rağmen bayanların sistemli olarak ayrımcılık ve istismara uğradığını belirtiyor.
Afganistan’da bayana yönelik şiddet de son derece yaygın.
BM’nin 2015’te yayımlanan bir raporu, ülkede yaşayan bayanların yüzde 90’ının en az bir tıp aile için şiddete, yüzde 17’sinin cinsel şiddete, yüzde 52’sinin de fizikî şiddete maruz kaldığını ortaya koydu.
Getty Images
Afgan hükümetinin 2014’te yayımlanan dataları de, intiharlar olaylarının yüzde 80’inin bayanların teşebbüsüyle gerçekleştiğini gösteriyor. Afganistan, bayan intiharlarının adamlarıninkine oranla daha yüksek olduğu epeyce az ülkeden biri.
TIME mecmuasının tahliline bakılırsa, bunun en önemli sebebi yoksulluk ve sonu gelmeyen şiddet sarmalı.
- Taliban denetimindeki bölgelerde yaşayan Afganlar anlatıyor: ‘Ne derlerse onu yapmak zorundayız’
- Afganistan’da son durum ne?