Ece Göksedef – BBC Türkçe
Bu haber BBC Türkçe’de birinci vakit içinderda 14 Aralık 2020’de yayımlanmıştı
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iki gün sürecek resmi bir ziyaret için Katar’a gidiyor.
Erdoğan, ziyareti öncesi 6 Aralık’ta havaalanında gazetecilere yaptığı açıklamada, Türkiye’nin Katar ile yeni mutabakatlar imzalayacağını deklare etti.
Bugüne kadar Katar ile siyasi, askeri, ekonomik, kültürel olmak üzere 69 evrak imzaladıklarını belirten Erdoğan, “Körfez’deki öteki ülkelerle de işbirliğimizi geliştirmeye çalışıyoruz” dedi.
Erdoğan şöyleki konuştu:
“Bölgenin en kuvvetli ülkelerinden biri olan Katar ile attığımız adımlar bunun nişanesidir. Sayılar ufak sayılar değil. Önemli yatırımlarla bunu sürdürüyoruz. Türk işerkeklerina yönelik Katar’ın yaklaşımı fazlaca çok yüksek sayılardır. Katar’daki işlerin fiyatı yaklaşık 15 milyar fiyatındadır.”
Erdoğan ayrıyeten Şubat ayında Birleşik Arap Emirlikleri’nin başşehri Abu Dabi’yi de ziyaret edeceğini hatırlattı.
Katar Dışişleri Bakanı Pir Muhammed bin Abdurrahman el-Sani de Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi’nin 7. Toplantısı’nda 12 yeni muahedeye imza atılmasının beklendiğini söylemiş oldu.
Katar ile Türkiye içindeki bağlantılar ülke önderlerinin şahsî dostluğundan derin ekonomik bağlara kadar gidiyor.
Katar sermayesi artık Borsa İstanbul’da hissedar, Tank Palet Fabrikası’nın işletme haklarını devralmış durumda. Türkiye iktisadının sıkıntı günlerden geçtiği ve dış finansman bulmakta kuvvetlik yaşadığı periyotlarda de Katar devreye girerek ülkeye giren dövizin kaynağı oluyor.
Pekala Türkiye ile Katar içindeki stratejik işbirliği ne vakit başladı, nasıl ve hangi koşullarda bugünlere geldi?
Katar’ın Türkiye yatırımları 1990’larda başladı
1939’dan bu yana açık denizlerinde petrolün ve akabinde doğalgazın varlığını keşfeden Katar, bugün dünyanın bilinen en büyük üçüncü doğalgaz rezervine sahip. Qatargas, dünyanın en büyük sıvışaltırılmış doğalgaz şirketi. Buradan gelen yüksek gelirle Katar, 1990’larda milletlerarası piyasaya açılımını hızlandırdı.
Türkiye de yatırım yaptığı ülkelerden bir tanesiydi.
Devrin Katar Buyruğu Hamad bin Halife el Sani, Türkiye’ye birinci ziyaretini AKP dönemindilk evvel, Aralık 2001’de yapmıştı.
Türkiye’den yeni periyotta Katar’a birinci ziyareti ise, o periyot Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan 2005’te gerçekleştirdi.
Ziyaretlerin sayısı arttıkça Katar’ın Türkiye’deki yatırımları da, neredeyse tamamı özel şirketlere olmak üzere sürat kazandı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına göre 2002’de iki ülkenin dış ticaret hacmi 26,23 milyon dolardı.
2005’te bu meblağ süratle artarak 132 milyon doların üzerine çıktı. 2011’de ise 669 milyon dolar oldu.
2019’da 1,4 milyar dolara yükselen dış ticaret hacmi için iki ülkenin orta vadeli maksadı 5 milyar dolar.
Ticaret Bakanlığı datalarına göre Katar’ın 2019 yılında Türkiye’nin toplam ihracatındaki hissesi %0,7’ydi ve en çok ihracat yapılan ülkeler içinde 34. sıradaydı.
Birebir yıl Türkiye de Katar’ın ihracat yaptığı ülkeler içinde 15. sırada yer aldı.
Katar’ın ithalatında Türkiye’nin hissesi yüzde 4,1 iken ihracatta bu hisse yüzde 1,2. Türkiye, Katar’a ithalat yapan ülkeler içinde ise 7. sırada.
Yani hem mevcut datalar birebir vakitte hedeflenen ticaret hacmi, süratli artışa karşın iki ülkenin de dış ticaretinde fazlaca büyük bir yer kaplamıyor.
Lakin yatırımlar konusunda Katar’ın Türkiye için değeri büyük.
Ticaret Bakanlığı’nın memleketler arası direkt yatırım datalarına göre 2010-2018 ortası toplandığında, Katar yabancı yatırımcı ülke olarak 19’uncu sırada yer alıyordu. 2018’de Katar’ın Türkiye’ye yatırımları 6,2 milyar dolardı.
Lakin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Eylül 2020 tarihindeki “Uluslararası Yatırım Pozisyonu” raporuna nazaran Katar 2019’da “Yurt haricinde Yerleşik Bireylerin Türkiye’deki Direkt Yatırımları” sıralamasında Hollanda’dan (32,477 milyar dolar) daha sonra 21,886 milyar dolarla ikinci sıraya yükseldi. Yani bir yıl ortasında yatırımlar 3,5 katına çıktı.
Katar için ise yurtdışı yatırımlarındaki sıralamada Türkiye tıpkı pozisyonda değil.
Ülkenin Maliye Bakanı Ali Şerif el Emadi, Katar Varlık Fonu’nun kıymetini 2020’de 320 milyar dolar olarak açıklamıştı. İktisat haberi yapan milletlerarası yayın kuruluşları ise Katar’ın yurtdışı yatırımlarının toplamının 400 milyar doları bulduğunu belirtiyor. Bu ölçünün yaklaşık yüzde 5’i Türkiye’deki yatırımlara harcandı.
Fon, dünyadaki en varlıklı fonlar içinde 9. sırada. Katar, Varlık Fonu aracılığıyla İngiltere’de Harrods mağazasını ve başşehir Londra’nın en yüksek binalarından Shard’ı satın aldı. Ülkenin en büyük havalimanı olan Heathrow’da ve en büyük ikinci süpermarket zinciri Sainsbury’s’de de Katar’a ilişkin paylar var.
Katar, Barclays ve Credit Suisse bankalarına, Volkswagen ve Porsche’a da milyarlarca dolar kıymetinde yatırım yaptı.
Son senelerda dikkatini ABD’ye yönelten Katar, New York’taki Times Meydanı ve 5. Cadde’deki biroldukca kıymetli mülkü portföyünde tutan bir emlak yatırım şirketinin 5,6 milyar dolarlık paylarına de bir diğer ABD emlak şirketiyle birlikte ortak oldu.
Katar Petrolleri de gelecek yıl ABD’deki petrol tesislerinde 9 milyar dolarlık proje yürüteceğini deklare etti.
Tüm bu yabancı yatırımlar içinde Türkiye’ye yapılan yatırım küçük bir yer tutuyor.
Lakin tüm bu bilgilerde son birkaç yılda yaşanan artışa ve stratejik kıymetteki yatırımların ön plana çıkmasına dikkat çekmek gerekiyor. Bunun asıl niçini de Arap Baharı’yla birlikte stratejik işbirliğini artıran iki ülkenin yakınlaşmasının ticarete de yansımış olması.
Arap Baharı’nda tıpkı tarafta yer aldılar
Katar ile Türkiye içindeki ideolojik yakınlığın ortaya çıkışı, Libya ve Suriye’deki iç savaşlarda tıpkı kümelerin desteklenmesi ve akabinde Mısır’da 30 yıllık Hüsnü Mübarek rejiminin 2011’de yıkılıp akabinde 2012’de Muhammed Mursi’nin başa geçmesiyle oldu.
Haziran 2012’de Cumhurbaşkanı olan Mursi, Müslüman Kardeşler’in kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi’nin önderiydi. Cumhurbaşkanı seçilmesinden birkaç ay daha sonra, Eylül 2012’de Mursi, AKP kongresi için Ankara’daydı. Kongre’de yaptığı konuşmanın akabinde Erdoğan, konuşma için “Kardeşliğimizin bir nişanesi” dedi.
İki ülke içinde ticari mutabakatlar imzalandı.
Tıpkı devirde Katar’ın Mısır’daki yeni hükümetin altyapı projelerine ve özel şirketlerin yatırımlarına verdiği takviye, Reuters haber ajansına bakılırsa en az 10 milyar dolardı.
Temmuz 2013’te Abdulfettah Sisi, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin dayanağıyla darbe yaparak Mursi’yi devirdi ve başa geçti. Darbe aksisi hareketlere sert biçimde müdahale eden güvenlik güçleri, birçok Müslüman Kardeşler destekçisi hayli sayıda kişinin ölmesine ve faydalanmasına yol açtı.
Rabia Meydanı’nda Mursi yanlılarının oturma aksiyonuna 14 Ağustos 2013’te yapılan müdahalede onlarca kişi öldü.
Erdoğan, darbeyi kınayarak “Mısır’da verdikleri oyun hesabını sormak isteyen binlerce suçsuz katledildi” dedi. Sisi de Türkiye ile Mısır içinde yapılan mutabakatların müddetini uzatmayacağını duyurdu.
Erdoğan, akabinde Arapça ‘dört’ manasına gelen Rabia Meydanı’nı anmak için kullandığı el işaretini meydanlarda selamlama olarak kullanmaya başladı.
2017’de yaptığı bir konuşmada ise “Rabia işaretini hâlâ bilmeyenler var. Bizim partimizin de işareti bu. Artık bunun ideolojisi de muhakkak. Tek millet, tek bayrak, tek vatan, tek devlet.” açıklaması yaptı.
Katar Dışişleri Bakanlığı ise “Mısırlı kardeşlerinin siyasi tutukluları özgür bırakması” daveti yaptı.
Mısır’ın darbeyle iktidara gelen başkanı Sisi ve Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman
Suriye ve Mısır 2013’te, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri de 2014’te Müslüman Kardeşler’i “terör örgütü” ilan etti.
Örgütün Mısır’daki yöneticileri Katar’a giderek buradan faaliyetlerine devam etti.
Bu sırada Libya’da Katar ve Türkiye’nin dayanak verdiği kümelere karşı Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’daki Sisi idaresi General Halife Hafter’i desteklemeye başlamış; Hafter 2014’te Trablus’taki hükümete karşı savaş başlatmıştı.
Suriye’de de ayaklanmanın başında Katar ve Türkiye, daha evvel de Hafız ve Beşar Esad idarelerine karşı ayaklanmış olan Müslüman Kardeşler yanlısı kümelere dayanak vermeye başladı. Kümenin bir ülkede daha güçlenmesini tehdit olarak bakılırsan Suudi Arabistan ise, Türkiye ve Katar takviyeli silahlı güçlere karşı farklı muhalif kümeleri destekledi.
Suriye’de muhalif kümelerin birlik ortasında hareket edememesinin en kıymetli sebeplerinden biri de bu oldu.
Mısır’daki darbe sürecinde Müslüman Kardeşler’e verdikleri takviyeden dolayı bölge ülkeleriyle tansiyon yaşayan Katar ve Türkiye, birbirine daha da yakınlaştı.
Mursi darbeden daha sonra cezaevine girdi
2013’te Katar’ın birinci özel bankası Commercial Bank, ABank’ın yüzde 75 payını aldı.
2014’e gelindiğinde Katar, zırhlı araç ve tanklar dahil savunma sanayi araçları üreten BMC’nin yüzde 49 hissesine sahipti.
2015’te iki ülke içinde Yüksek Stratejik Komite (YSK) sistemi oluşturuldu ve her yıl biroldukça ticari ve mali muahedeye imza atılan doruklar başladı.
Temmuz 2015’te tahlil süreci biterken Türkiye Irak’ın kuzeyindeki PKK kamplarını bombaladığında Arap Birliği, Türkiye’yi kınayan bir açıklama yaptı. Katar ise açıklamaya şerh koyarak Dışişleri Bakanlığı açıklamasıyla Türkiye’ye takviye verdi:
“Katar, hudutlarını korumak için attığı adımlarda Türkiye’yle dayanışma ortasındadır.”
Bu işbirliği, askeri alana da yansıdı.
Katar ve Türkiye içinde Aralık 2014’te askeri işbirliği mutabakatı imzalandı
Türkiye’nin yurt haricindeki birinci büyük askeri üssü Katar’da açıldı
1915’te Katarlılar Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandığında, İngiltere bölgedeki aşiretlere takviye veriyordu.
Birebir periyotta Çanakkale Savaşı’nda da İngilizlere karşı savaşan Osmanlılar, stratejik bir kararla bölgeyi Katar’daki aşiret başkanlarına ve İngiltere’ye bırakarak yeni bir çatışma yaşamadan çekildi.
Tam 100 yıl daha sonra, İngiltere’den kalan eski askeri üsse Türkiye, bu defa bağımsız Katar devletiyle askeri işbirliği mutabakatı imzalayarak geri döndü.
İki ülke içindeki askeri işbirliği, Arap ülkelerindeki ayaklanmalar başladıktan kısa bir süre daha sonra, Mayıs 2011’de yapılan bir savuma sanayi eserleri muahedesiyle sürat kazanmaya başladı.
O devir yurt dışına yaklaşık 1 milyar dolarlık savunma eserleri satan Türkiye, Katar’a da 10 adet Bayraktar insansız hava aracı sattı. Hürriyet Gazetesi’nin haberine nazaran, 2,5 milyon dolar pahasındaki satışla Bayraktar, Katar ordusunun envanterindeki birinci insansız hava aracı oldu.
Katar Buyruğu el Sani ve MİT Lideri Hakan Fidan
2014 sonunda Türk ve Katarlı savunma bakanları ile genelkurmay liderleri içindeki ziyaretler sıklaştı. Nihayet 20 Aralık 2014’te Katar Buyruğu Pir Tamim bin Hamad el Sani, Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi ve bu defa iki ülkenin karşılıklı olarak birbirinin topraklarında asker konuşlandırabilmesini önbakılırsan bir askeri işbirliği muahedesi imzalandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Atacağımız adımlar her iki ülkenin de bölgesel manada neler yapabileceğinin bir teminatıdır” dedi.
El Sani ise “Savunma konusunda Türkiye’den takviye beklemekteyiz” açıklaması yaptı.
Aralık 2015 ve Nisan 2016’da iki ülke içinde jandarma ve askeri çalışanın eğitimi, ortak tatbikatlar ve özel kuvvetlerin Katar’da konuşlandırılabilmesi için iki başka protokol imzalandı. bu biçimdece Türkiye, kendi toprakları haricindeki birinci büyük askeri üssünü kurmak için hazırlıklara başladı.
2017’nin birinci yarısında birtakım Türk birlikleri Katar’da konuşlanmaya başlamış; Havelsan’ın helikopter simülatörleri Katar’a satılmış; Katar’daki hava üssünde Türk pilotlar 55 Katarlı askeri helikopter pilotuna eğitim vermişti.
Haziran ayında iki ülkeyi daha da yakınlaştıran bir gelişme daha oldu.
10 Haziran 2017’de Katar süpermarketlerindeki raflar Türk eserleriyle doluydu
Körfez ülkeleri Katar’a ambargo uyguladı, Türkiye yardıma koştu
5 Haziran 2017’de, Suudi Arabistan’da kısa bir süre evvel Veliaht Prensliğe yükselen Muhammed bin Salman öncülüğünde BAE, Mısır ve Bahreyn’in de katıldığı ülkeler, Katar’a Müslüman Kardeşler’e verdiği dayanak ve İran’la münasebetlerini gerekçe göstererek ambargo uygulamaya başladı.
Ambargonun kalkması için kaideler içinde Katar’daki Türk askeri üssünün kapatılması, Müslüman Kardeşler üyelerinin ülkeden çıkması da vardı.
Türkiye birinci basamakta arabuluculuk yapmaya çalışsa da birkaç gün ortasında açıkça Katar’dan yana hal aldı. Aralık 2015 ve Nisan 2016’da imzalanan protokoller TBMM’ye geldi, buradan süratle geçerek 8 Haziran’da Erdoğan tarafınca da onaylandı.
Askeri üssün boşaltılması talebini “ikili bağlara müdahale” diyerek eleştiren Ankara, 2018 sonuna kadar 3 binden çok askerini üsse gönderdi. Katar’a yüzlerce zırhlı araç satılması için muahede imzalandı.
Türkiye’den Özel Kuvvetler, Katar askerine eğitim veriyor
beraberinde onlarca kargo uçağıyla Katar’a Türkiye’den, İran hava alanını kullanarak her gün tonlarca süt eseri, meyve, zerzevat üzere besin unsurları gönderildi.
5-25 Haziran 2017 içinde Katar’ın Türkiye’den ithalatı üç katına, 32,5 milyon dolara çıkmıştı.
O devir Türk Dışişleri Bakanlığı’nda Katar üzerine çalışan üst seviye bir diplomat, Türkiye’nin yardımlarının anlık değil, uzun vadeli yatırımlar olduğunu söylüyor:
“Soğukkanlı adımlar atarak önlem aldılar. Üretime başladılar, bu noktada Türkiye’nin fazlaca yardımı oldu. Hava köprüsü kurarak boşluğu doldurdu Türkiye. Altı ay ortasında süt sağma ineklerinin yer aldığı bir çiftlik kurdular. Türkiye’den gelen canlı hayvanlar ve eserlerle Haziran 2017’den başlayarak 2018 ortasına kadar kendi kendilerine yetecek kadar tavuk çiftliği kurdular. Uzun vadeli projelere birinci basamakta 1 yılda toplamda 53 milyar dolar harcadılar.
“Tabii likidite azaldı. Lakin bu süreçte Türkiye’ye yatırımları azalmadı. Katarlı QNB ve Commercial Bank’a 1,3 milyar dolarlık sermaye transferi yapıldı. Ambargo daha sonrası bir, iki yıl ortasında Türkiye’de 22 milyar dolarlık Katar sermayesi vardı. Türkiye de bu basamakta Katar’a arz ve kolaylık sağladı, ticareti kolaylaştıracak muahedeler yaptı, vergiler karşılıklı azaltıldı.”
Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bahreyn Dışişleri Bakanları, Temmuz 2017
Bu süreçte Katar’ın Suriye’deki Türkiye takviyeli muhalif kümelere yardımları da neredeyse büsbütün kesildi.
Ambargo sonucundan bir süre öncesine kadar Katar üzerine çalışan bir öbür diplomatik yetkili, Katar’ın bu süreçte bölgesel olarak pozisyonunu daha fazla riske atmayacak biçimde hareket etmeyi tercih ettiğini söylüyor:
“Türkiye ile Körfez ülkeleri içindeki gayret Suriye ve Libya’ya yansımış durumdaydı. Katar kendi meseleleriyle boğuşurken artık daha sonlu olarak katıldı bu uğraşa. Suriye’de kalsaydı, kazanacakları kaybedecekleri kadar epeyce olmayacaktı.
“Ama hem Katar hem Türkiye, Körfez ülkeleri için asıl sorunun kaynağı olan Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerine yönelik tutumunu korudu. İki ülke de bu kümeleri terör örgütü olarak kabul etmiyor kimi bölge ülkelerinin tersine.”
Katar açıkça ambargonun kalkması için getirilen kaideleri kabul etmese de, bir süre daha sonra birtakım Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerinin ülkeden çıkmasını sağladı. Bu şahıslar, Katar’ın akabinde Türkiye’ye yerleşti.
Tıpkı yetkili, Hamas ve Müslüman Kardeşler üyelerinin içinde “bireysel olarak suça karışmayan şahısların hatalı olarak görülmediğini” söz ediyor.
Türkiye’de kur krizi yaşandı, bu kere Katar yardıma yetişti
Katar’a yönelik ambargodan bir yıl daha sonra, 2018 yaz aylarında Türkiye ile ABD içinde yaşanan ve ABD vatandaşı Pastör Andrew Brunson’ın özgür bırakılmasıyla sona eren tansiyonda, ABD’nın hudutlu da olsa Türkiye’ye yönelik yaptırım sonucu, Türk Lirası’nın kıymetinin büyük oranda düşmesine yol açtı.
Krizin çabucak akabinde 15 Ağustos 2018’de Ankara’ya giden El Sani, Türkiye’ye 15 milyar dolarlık direkt yatırım taahhüdünde bulundu.
Tıpkı ziyarette iki ülkenin merkez bankaları içinde swap muahedesinin imzalandığı da duyuruldu.
Türkiye Merkez Bankası, mutabakatla ilgili olarak “Söz konusu mutabakat 3 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali cinsinden imzalanmıştır.” açıklaması yaptı.
çabucak hemen kur krizinin tesirleri sürerken Eylül ayında muhalefet partileri, Katar’a ilişkin VIP donanımlı Boeing 747-8 tipi özel uçağın Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı’nın filosuna katıldığını belirtti. Türk basını, uçağın ikinci el olarak 400 milyon dolardan satışa çıktığını, Erdoğan’ın talip olduğunu yazdı.
bir süre daha sonra Erdoğan, Azerbaycan seyahati dönüşü uçakta gazetecilere bu mevzuyla ilgili şu bilgiyi verdi:
“Katar bu uçağı satıyordu, hatta sayı bildiğim kadarıyla 500 civarındaydı. O esnada biz de ilgilendik. Katar Buyruğu, bundan haberdar olunca uçağı Türkiye’ye hibe etti. ‘Ben Türkiye’den para almam; bunu Türkiye’ye ikram ediyorum, hibe ediyorum’ dedi.”
Katar’ın ve Türkiye’nin Savunma Bakanları, Libya’da destekledikleri Trablus hükümeti Savunma Bakan Yardımcısı’yla görüştü, 17 Ağustos 2020
Bu sırada Katar’ın Türkiye’den satın aldığı savunma sanayi mamüllerinin de ölçüsü arttı.
2018 sonunda, 45 yıldır zırhlı araç üreten Sakarya’daki Tank Palet Fabrikası’nın statüsü değiştirildi. Ocak 2019’da da Katar Yatırım Fonu ve Ethem Sancak ortaklı BMC’ye devredildi.
Erdoğan, Katar Buyruğu el Sani’nin de katıldığı BMC’nin Sakarya’daki fabrikasının açılış merasiminde yaptığı konuşmada, Tank Palet Fabrikası’nın “Özelleştirilmediğini, işletmenin aşikâr kurallar ve mühletler dahilinde BMC’ye devredildiğini” deklare etti.
İki ülkenin ticaret hacminin 1,4 milyar dolara yükseldiği 2019’da, Türkiye’nin toplam dış ticaret hacmi 374 milyar 283 milyon dolardı. Yani aslında Katar’ın Türkiye’nin dış ticaret hacminde kapladığı alan kritik düzeyde değildi. İthalat ve ihracat yapılan ülkeler içinde Katar birinci sıralarda yer almıyordu.
Lakin Türkiye’ye dış yatırımda Katar ikinci sıraya yükselmişti. Tank Palet Fabrikası üzere stratejik değeri haiz yatırımlar da sürat kazanmıştı.
2020’de bunlara Borsa İstanbul’un yüzde 10’luk payı de eklendi.
Ağustos 2017’de Türk ve Katar orduları Katar’da ortak tatbikat yaptı
2020’nin Mart ayında neredeyse tüm dünyaya yayılan koronavirüs salgınından iktisadı olumsuz etkilenen Türkiye’nin Merkez Bankası’ndan (TCMB), Katar Merkez Bankası ile 2018’de imzalanan ikili para takası (swap) muahedesinin güncellendiği açıklaması geldi. Buna nazaran swap mutabakatının meblağı 5 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’nden 15 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’ne yükseltildi.
Salgın sırasında ziyaretlerine aylar boyunca orta veren Erdoğan, birinci yurt dışı seyahatini 2 Temmuz’da Katar’a yaptı. Görüşme daha sonrası Kanal İstanbul projesinin planlandığı çizgi üzerinde Katarlıların arsa satın aldığı tezleri bir daha gündeme geldi.
Katar Emiri’nin annesi Şeyha Moza’nın, 2018’de İstanbul’da birtakım Katarlı isimlerle ortaklaşa kurduğu 100 bin lira sermayeli bir şirket üzerinde Kanal İstanbul güzergahında 44 dönüm arazi satın aldığı argümanı, Sözcü gazetesinde 2019 sonunda haberleştirilmişti. Habere bakılırsa yerlerin dönem teslimi 27 Aralık 2018’de gerçekleşti.
Haberin tartışma yaratmasının akabinde Erdoğan, hususla ilgili açıklama yaptı, argümanları yalanlamadı:
“Katar Emiri’nin annesinin ülkemizden gayrimenkul satın almasına mani yasal olarak rastgele bir şey kelam konusu mu?”
Katar’ın su yolları yatırımları Kanal İstanbul’la sonlu değil. 26 Kasım’daki mutabakatlar içinde Antalya Liman İşletmeleri’nin Katar’a devredilmesi, iki ülke içinde su idaresi alanında işbirliği, Katar’ın İstanbul Haliç Altın Boynuz Projesi’ne yapacağı potansiyel yatırım da var.
İki ülke içinde uyuşmazlık mevzuları da var
Katar, Türkiye’nin Kıbrıs açıklarındaki doğalgaz aramalarına reaksiyon gösterirken Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Mart 2016’da 10. parsel için ihaleye çıktı. Aralık 2016’da Exxon Taşınabilir ile Katar Petrolleri paydaşlığı ruhsatı aldı.
Mart 2018’de devrin Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı ve Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak, “Bizi hayrete düşüren, firmalar ortasında Katar’ın da olması. Bizi yalnızca şaşırtmadı, beraberinde da üzdü” demişti.
Lakin Kasım 2018’de ortaklar sondaja başladığında, Dışişleri Bakanlığı’nın yayımladığı açıklamada sondaj çalışması eleştirilirken yalnızca Exxon Mobil’in ismi verildi.
Stratejik işbirliğinin arttığı 2019 sonunda iki ülke içinde bir sorun daha çıktı.
Türkiye, 9 Ekim 2019’da Suriye’nin kuzeyinde “terör örgütü” olarak kabul ettiği YPG’ye karşı Barış Pınarı isimli askeri harekâtı başlattı. Katar televizyonu Al Jazeera’de operasyonun haberleştirilme biçimi ise Ankara’yı rahatsız etti.
Türk kamu yayıncısı TRT ve hükümete yakınlığıyla bilinen Sabah gazetesi, Al Jazeera’nin yayını için “sırtımızdan bıçakladı” değerlendirmesi yaptı. TRT’de, “Al Jazeera bu süreçte terör örgütü PKK/YPG yanlısı yayınıyla dikkat çekti. birtakım bazı PKK/YPG yanlılarının açıklamalarına yer verdi, birtakım bazı da batılı uzmanların harekat zıddı görüşlerine.” ifadeleri kullanıldı.
O devirde Katar ile Körfez ülkeleri içinde bir yakınlaşma süreci de başlamış; ekim ayı ortasında Katar Dışişleri Bakanı Riyad’a gitmişti.
Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 2 Kasım 2019’da Katar’a bir ziyaret gerçekleştirdi. Doha’daki görüşmeleri daha sonrasında “Katar’a Barış Pınarı Operasyonu’na verdiği dayanaktan dolayı teşekkür ederiz” açıklaması yaptı.
Bu esnada 2010’dan bu yana açılması planlanan Al Jazeera’nin Türkçe televizyon kanalı da açılmadı. Ocak 2014’te internet sitesi yayına giren Al Jazeera Türk, eş vakitli planlanan Balkan ve Amerikan televizyonları açılmasına karşın TV kanalı olarak yayına girmedi. Mayıs 2017’de internet sitesi de kapatıldı.
Trump idaresi, 20 Ocak’ta Beyaz Saray’dan ayrılmadan evvel Suudi Arabistan başta olmak üzere Körfez ülkelerinin Katar ve Türkiye ile tansiyonunu sonlandırmak için bir adım attı. Trump’ın damadı ve danışmanı Jared Kushner, Katar ve Suudi Arabistan’a bir ziyaret gerçekleştirdi. 4 Aralık’ta, iki ülke içindeki görüşmelerde ilerleme sağlandığı duyuruldu.
Eş vakitli olarak Türkiye ve Suudi Arabistanlı yetkililer içinde da kimi görüşmeler yapıldı ve tansiyonu azaltma sinyalleri verildi.
Bu haber BBC Türkçe’de birinci vakit içinderda 14 Aralık 2020’de yayımlanmıştı
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, iki gün sürecek resmi bir ziyaret için Katar’a gidiyor.
Erdoğan, ziyareti öncesi 6 Aralık’ta havaalanında gazetecilere yaptığı açıklamada, Türkiye’nin Katar ile yeni mutabakatlar imzalayacağını deklare etti.
Bugüne kadar Katar ile siyasi, askeri, ekonomik, kültürel olmak üzere 69 evrak imzaladıklarını belirten Erdoğan, “Körfez’deki öteki ülkelerle de işbirliğimizi geliştirmeye çalışıyoruz” dedi.
Erdoğan şöyleki konuştu:
“Bölgenin en kuvvetli ülkelerinden biri olan Katar ile attığımız adımlar bunun nişanesidir. Sayılar ufak sayılar değil. Önemli yatırımlarla bunu sürdürüyoruz. Türk işerkeklerina yönelik Katar’ın yaklaşımı fazlaca çok yüksek sayılardır. Katar’daki işlerin fiyatı yaklaşık 15 milyar fiyatındadır.”
Erdoğan ayrıyeten Şubat ayında Birleşik Arap Emirlikleri’nin başşehri Abu Dabi’yi de ziyaret edeceğini hatırlattı.
Katar Dışişleri Bakanı Pir Muhammed bin Abdurrahman el-Sani de Türkiye-Katar Yüksek Stratejik Komitesi’nin 7. Toplantısı’nda 12 yeni muahedeye imza atılmasının beklendiğini söylemiş oldu.
Katar ile Türkiye içindeki bağlantılar ülke önderlerinin şahsî dostluğundan derin ekonomik bağlara kadar gidiyor.
Katar sermayesi artık Borsa İstanbul’da hissedar, Tank Palet Fabrikası’nın işletme haklarını devralmış durumda. Türkiye iktisadının sıkıntı günlerden geçtiği ve dış finansman bulmakta kuvvetlik yaşadığı periyotlarda de Katar devreye girerek ülkeye giren dövizin kaynağı oluyor.
Pekala Türkiye ile Katar içindeki stratejik işbirliği ne vakit başladı, nasıl ve hangi koşullarda bugünlere geldi?
Katar’ın Türkiye yatırımları 1990’larda başladı
1939’dan bu yana açık denizlerinde petrolün ve akabinde doğalgazın varlığını keşfeden Katar, bugün dünyanın bilinen en büyük üçüncü doğalgaz rezervine sahip. Qatargas, dünyanın en büyük sıvışaltırılmış doğalgaz şirketi. Buradan gelen yüksek gelirle Katar, 1990’larda milletlerarası piyasaya açılımını hızlandırdı.
Türkiye de yatırım yaptığı ülkelerden bir tanesiydi.
Devrin Katar Buyruğu Hamad bin Halife el Sani, Türkiye’ye birinci ziyaretini AKP dönemindilk evvel, Aralık 2001’de yapmıştı.
Türkiye’den yeni periyotta Katar’a birinci ziyareti ise, o periyot Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan 2005’te gerçekleştirdi.
Ziyaretlerin sayısı arttıkça Katar’ın Türkiye’deki yatırımları da, neredeyse tamamı özel şirketlere olmak üzere sürat kazandı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına göre 2002’de iki ülkenin dış ticaret hacmi 26,23 milyon dolardı.
2005’te bu meblağ süratle artarak 132 milyon doların üzerine çıktı. 2011’de ise 669 milyon dolar oldu.
2019’da 1,4 milyar dolara yükselen dış ticaret hacmi için iki ülkenin orta vadeli maksadı 5 milyar dolar.
Ticaret Bakanlığı datalarına göre Katar’ın 2019 yılında Türkiye’nin toplam ihracatındaki hissesi %0,7’ydi ve en çok ihracat yapılan ülkeler içinde 34. sıradaydı.
Birebir yıl Türkiye de Katar’ın ihracat yaptığı ülkeler içinde 15. sırada yer aldı.
Katar’ın ithalatında Türkiye’nin hissesi yüzde 4,1 iken ihracatta bu hisse yüzde 1,2. Türkiye, Katar’a ithalat yapan ülkeler içinde ise 7. sırada.
Yani hem mevcut datalar birebir vakitte hedeflenen ticaret hacmi, süratli artışa karşın iki ülkenin de dış ticaretinde fazlaca büyük bir yer kaplamıyor.
Lakin yatırımlar konusunda Katar’ın Türkiye için değeri büyük.
Ticaret Bakanlığı’nın memleketler arası direkt yatırım datalarına göre 2010-2018 ortası toplandığında, Katar yabancı yatırımcı ülke olarak 19’uncu sırada yer alıyordu. 2018’de Katar’ın Türkiye’ye yatırımları 6,2 milyar dolardı.
Lakin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Eylül 2020 tarihindeki “Uluslararası Yatırım Pozisyonu” raporuna nazaran Katar 2019’da “Yurt haricinde Yerleşik Bireylerin Türkiye’deki Direkt Yatırımları” sıralamasında Hollanda’dan (32,477 milyar dolar) daha sonra 21,886 milyar dolarla ikinci sıraya yükseldi. Yani bir yıl ortasında yatırımlar 3,5 katına çıktı.
Katar için ise yurtdışı yatırımlarındaki sıralamada Türkiye tıpkı pozisyonda değil.
Ülkenin Maliye Bakanı Ali Şerif el Emadi, Katar Varlık Fonu’nun kıymetini 2020’de 320 milyar dolar olarak açıklamıştı. İktisat haberi yapan milletlerarası yayın kuruluşları ise Katar’ın yurtdışı yatırımlarının toplamının 400 milyar doları bulduğunu belirtiyor. Bu ölçünün yaklaşık yüzde 5’i Türkiye’deki yatırımlara harcandı.
Fon, dünyadaki en varlıklı fonlar içinde 9. sırada. Katar, Varlık Fonu aracılığıyla İngiltere’de Harrods mağazasını ve başşehir Londra’nın en yüksek binalarından Shard’ı satın aldı. Ülkenin en büyük havalimanı olan Heathrow’da ve en büyük ikinci süpermarket zinciri Sainsbury’s’de de Katar’a ilişkin paylar var.
Katar, Barclays ve Credit Suisse bankalarına, Volkswagen ve Porsche’a da milyarlarca dolar kıymetinde yatırım yaptı.
Son senelerda dikkatini ABD’ye yönelten Katar, New York’taki Times Meydanı ve 5. Cadde’deki biroldukca kıymetli mülkü portföyünde tutan bir emlak yatırım şirketinin 5,6 milyar dolarlık paylarına de bir diğer ABD emlak şirketiyle birlikte ortak oldu.
Katar Petrolleri de gelecek yıl ABD’deki petrol tesislerinde 9 milyar dolarlık proje yürüteceğini deklare etti.
Tüm bu yabancı yatırımlar içinde Türkiye’ye yapılan yatırım küçük bir yer tutuyor.
Lakin tüm bu bilgilerde son birkaç yılda yaşanan artışa ve stratejik kıymetteki yatırımların ön plana çıkmasına dikkat çekmek gerekiyor. Bunun asıl niçini de Arap Baharı’yla birlikte stratejik işbirliğini artıran iki ülkenin yakınlaşmasının ticarete de yansımış olması.
Arap Baharı’nda tıpkı tarafta yer aldılar
Katar ile Türkiye içindeki ideolojik yakınlığın ortaya çıkışı, Libya ve Suriye’deki iç savaşlarda tıpkı kümelerin desteklenmesi ve akabinde Mısır’da 30 yıllık Hüsnü Mübarek rejiminin 2011’de yıkılıp akabinde 2012’de Muhammed Mursi’nin başa geçmesiyle oldu.
Haziran 2012’de Cumhurbaşkanı olan Mursi, Müslüman Kardeşler’in kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi’nin önderiydi. Cumhurbaşkanı seçilmesinden birkaç ay daha sonra, Eylül 2012’de Mursi, AKP kongresi için Ankara’daydı. Kongre’de yaptığı konuşmanın akabinde Erdoğan, konuşma için “Kardeşliğimizin bir nişanesi” dedi.
İki ülke içinde ticari mutabakatlar imzalandı.
Tıpkı devirde Katar’ın Mısır’daki yeni hükümetin altyapı projelerine ve özel şirketlerin yatırımlarına verdiği takviye, Reuters haber ajansına bakılırsa en az 10 milyar dolardı.
Temmuz 2013’te Abdulfettah Sisi, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin dayanağıyla darbe yaparak Mursi’yi devirdi ve başa geçti. Darbe aksisi hareketlere sert biçimde müdahale eden güvenlik güçleri, birçok Müslüman Kardeşler destekçisi hayli sayıda kişinin ölmesine ve faydalanmasına yol açtı.
Rabia Meydanı’nda Mursi yanlılarının oturma aksiyonuna 14 Ağustos 2013’te yapılan müdahalede onlarca kişi öldü.
Erdoğan, darbeyi kınayarak “Mısır’da verdikleri oyun hesabını sormak isteyen binlerce suçsuz katledildi” dedi. Sisi de Türkiye ile Mısır içinde yapılan mutabakatların müddetini uzatmayacağını duyurdu.
Erdoğan, akabinde Arapça ‘dört’ manasına gelen Rabia Meydanı’nı anmak için kullandığı el işaretini meydanlarda selamlama olarak kullanmaya başladı.
2017’de yaptığı bir konuşmada ise “Rabia işaretini hâlâ bilmeyenler var. Bizim partimizin de işareti bu. Artık bunun ideolojisi de muhakkak. Tek millet, tek bayrak, tek vatan, tek devlet.” açıklaması yaptı.
Katar Dışişleri Bakanlığı ise “Mısırlı kardeşlerinin siyasi tutukluları özgür bırakması” daveti yaptı.
Mısır’ın darbeyle iktidara gelen başkanı Sisi ve Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman
Suriye ve Mısır 2013’te, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri de 2014’te Müslüman Kardeşler’i “terör örgütü” ilan etti.
Örgütün Mısır’daki yöneticileri Katar’a giderek buradan faaliyetlerine devam etti.
Bu sırada Libya’da Katar ve Türkiye’nin dayanak verdiği kümelere karşı Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’daki Sisi idaresi General Halife Hafter’i desteklemeye başlamış; Hafter 2014’te Trablus’taki hükümete karşı savaş başlatmıştı.
Suriye’de de ayaklanmanın başında Katar ve Türkiye, daha evvel de Hafız ve Beşar Esad idarelerine karşı ayaklanmış olan Müslüman Kardeşler yanlısı kümelere dayanak vermeye başladı. Kümenin bir ülkede daha güçlenmesini tehdit olarak bakılırsan Suudi Arabistan ise, Türkiye ve Katar takviyeli silahlı güçlere karşı farklı muhalif kümeleri destekledi.
Suriye’de muhalif kümelerin birlik ortasında hareket edememesinin en kıymetli sebeplerinden biri de bu oldu.
Mısır’daki darbe sürecinde Müslüman Kardeşler’e verdikleri takviyeden dolayı bölge ülkeleriyle tansiyon yaşayan Katar ve Türkiye, birbirine daha da yakınlaştı.
Mursi darbeden daha sonra cezaevine girdi
2013’te Katar’ın birinci özel bankası Commercial Bank, ABank’ın yüzde 75 payını aldı.
2014’e gelindiğinde Katar, zırhlı araç ve tanklar dahil savunma sanayi araçları üreten BMC’nin yüzde 49 hissesine sahipti.
2015’te iki ülke içinde Yüksek Stratejik Komite (YSK) sistemi oluşturuldu ve her yıl biroldukça ticari ve mali muahedeye imza atılan doruklar başladı.
Temmuz 2015’te tahlil süreci biterken Türkiye Irak’ın kuzeyindeki PKK kamplarını bombaladığında Arap Birliği, Türkiye’yi kınayan bir açıklama yaptı. Katar ise açıklamaya şerh koyarak Dışişleri Bakanlığı açıklamasıyla Türkiye’ye takviye verdi:
“Katar, hudutlarını korumak için attığı adımlarda Türkiye’yle dayanışma ortasındadır.”
Bu işbirliği, askeri alana da yansıdı.
Katar ve Türkiye içinde Aralık 2014’te askeri işbirliği mutabakatı imzalandı
Türkiye’nin yurt haricindeki birinci büyük askeri üssü Katar’da açıldı
1915’te Katarlılar Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandığında, İngiltere bölgedeki aşiretlere takviye veriyordu.
Birebir periyotta Çanakkale Savaşı’nda da İngilizlere karşı savaşan Osmanlılar, stratejik bir kararla bölgeyi Katar’daki aşiret başkanlarına ve İngiltere’ye bırakarak yeni bir çatışma yaşamadan çekildi.
Tam 100 yıl daha sonra, İngiltere’den kalan eski askeri üsse Türkiye, bu defa bağımsız Katar devletiyle askeri işbirliği mutabakatı imzalayarak geri döndü.
İki ülke içindeki askeri işbirliği, Arap ülkelerindeki ayaklanmalar başladıktan kısa bir süre daha sonra, Mayıs 2011’de yapılan bir savuma sanayi eserleri muahedesiyle sürat kazanmaya başladı.
O devir yurt dışına yaklaşık 1 milyar dolarlık savunma eserleri satan Türkiye, Katar’a da 10 adet Bayraktar insansız hava aracı sattı. Hürriyet Gazetesi’nin haberine nazaran, 2,5 milyon dolar pahasındaki satışla Bayraktar, Katar ordusunun envanterindeki birinci insansız hava aracı oldu.
Katar Buyruğu el Sani ve MİT Lideri Hakan Fidan
2014 sonunda Türk ve Katarlı savunma bakanları ile genelkurmay liderleri içindeki ziyaretler sıklaştı. Nihayet 20 Aralık 2014’te Katar Buyruğu Pir Tamim bin Hamad el Sani, Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi ve bu defa iki ülkenin karşılıklı olarak birbirinin topraklarında asker konuşlandırabilmesini önbakılırsan bir askeri işbirliği muahedesi imzalandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Atacağımız adımlar her iki ülkenin de bölgesel manada neler yapabileceğinin bir teminatıdır” dedi.
El Sani ise “Savunma konusunda Türkiye’den takviye beklemekteyiz” açıklaması yaptı.
Aralık 2015 ve Nisan 2016’da iki ülke içinde jandarma ve askeri çalışanın eğitimi, ortak tatbikatlar ve özel kuvvetlerin Katar’da konuşlandırılabilmesi için iki başka protokol imzalandı. bu biçimdece Türkiye, kendi toprakları haricindeki birinci büyük askeri üssünü kurmak için hazırlıklara başladı.
2017’nin birinci yarısında birtakım Türk birlikleri Katar’da konuşlanmaya başlamış; Havelsan’ın helikopter simülatörleri Katar’a satılmış; Katar’daki hava üssünde Türk pilotlar 55 Katarlı askeri helikopter pilotuna eğitim vermişti.
Haziran ayında iki ülkeyi daha da yakınlaştıran bir gelişme daha oldu.
10 Haziran 2017’de Katar süpermarketlerindeki raflar Türk eserleriyle doluydu
Körfez ülkeleri Katar’a ambargo uyguladı, Türkiye yardıma koştu
5 Haziran 2017’de, Suudi Arabistan’da kısa bir süre evvel Veliaht Prensliğe yükselen Muhammed bin Salman öncülüğünde BAE, Mısır ve Bahreyn’in de katıldığı ülkeler, Katar’a Müslüman Kardeşler’e verdiği dayanak ve İran’la münasebetlerini gerekçe göstererek ambargo uygulamaya başladı.
Ambargonun kalkması için kaideler içinde Katar’daki Türk askeri üssünün kapatılması, Müslüman Kardeşler üyelerinin ülkeden çıkması da vardı.
Türkiye birinci basamakta arabuluculuk yapmaya çalışsa da birkaç gün ortasında açıkça Katar’dan yana hal aldı. Aralık 2015 ve Nisan 2016’da imzalanan protokoller TBMM’ye geldi, buradan süratle geçerek 8 Haziran’da Erdoğan tarafınca da onaylandı.
Askeri üssün boşaltılması talebini “ikili bağlara müdahale” diyerek eleştiren Ankara, 2018 sonuna kadar 3 binden çok askerini üsse gönderdi. Katar’a yüzlerce zırhlı araç satılması için muahede imzalandı.
Türkiye’den Özel Kuvvetler, Katar askerine eğitim veriyor
beraberinde onlarca kargo uçağıyla Katar’a Türkiye’den, İran hava alanını kullanarak her gün tonlarca süt eseri, meyve, zerzevat üzere besin unsurları gönderildi.
5-25 Haziran 2017 içinde Katar’ın Türkiye’den ithalatı üç katına, 32,5 milyon dolara çıkmıştı.
O devir Türk Dışişleri Bakanlığı’nda Katar üzerine çalışan üst seviye bir diplomat, Türkiye’nin yardımlarının anlık değil, uzun vadeli yatırımlar olduğunu söylüyor:
“Soğukkanlı adımlar atarak önlem aldılar. Üretime başladılar, bu noktada Türkiye’nin fazlaca yardımı oldu. Hava köprüsü kurarak boşluğu doldurdu Türkiye. Altı ay ortasında süt sağma ineklerinin yer aldığı bir çiftlik kurdular. Türkiye’den gelen canlı hayvanlar ve eserlerle Haziran 2017’den başlayarak 2018 ortasına kadar kendi kendilerine yetecek kadar tavuk çiftliği kurdular. Uzun vadeli projelere birinci basamakta 1 yılda toplamda 53 milyar dolar harcadılar.
“Tabii likidite azaldı. Lakin bu süreçte Türkiye’ye yatırımları azalmadı. Katarlı QNB ve Commercial Bank’a 1,3 milyar dolarlık sermaye transferi yapıldı. Ambargo daha sonrası bir, iki yıl ortasında Türkiye’de 22 milyar dolarlık Katar sermayesi vardı. Türkiye de bu basamakta Katar’a arz ve kolaylık sağladı, ticareti kolaylaştıracak muahedeler yaptı, vergiler karşılıklı azaltıldı.”
Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bahreyn Dışişleri Bakanları, Temmuz 2017
Bu süreçte Katar’ın Suriye’deki Türkiye takviyeli muhalif kümelere yardımları da neredeyse büsbütün kesildi.
Ambargo sonucundan bir süre öncesine kadar Katar üzerine çalışan bir öbür diplomatik yetkili, Katar’ın bu süreçte bölgesel olarak pozisyonunu daha fazla riske atmayacak biçimde hareket etmeyi tercih ettiğini söylüyor:
“Türkiye ile Körfez ülkeleri içindeki gayret Suriye ve Libya’ya yansımış durumdaydı. Katar kendi meseleleriyle boğuşurken artık daha sonlu olarak katıldı bu uğraşa. Suriye’de kalsaydı, kazanacakları kaybedecekleri kadar epeyce olmayacaktı.
“Ama hem Katar hem Türkiye, Körfez ülkeleri için asıl sorunun kaynağı olan Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerine yönelik tutumunu korudu. İki ülke de bu kümeleri terör örgütü olarak kabul etmiyor kimi bölge ülkelerinin tersine.”
Katar açıkça ambargonun kalkması için getirilen kaideleri kabul etmese de, bir süre daha sonra birtakım Müslüman Kardeşler ve Hamas üyelerinin ülkeden çıkmasını sağladı. Bu şahıslar, Katar’ın akabinde Türkiye’ye yerleşti.
Tıpkı yetkili, Hamas ve Müslüman Kardeşler üyelerinin içinde “bireysel olarak suça karışmayan şahısların hatalı olarak görülmediğini” söz ediyor.
- Müslüman Kardeşler: Mısır’da kurulan 91 yıllık İslami hareket
- 6 soruda Katar krizi
- ABD: Katar’ın 4 Arap ülkesinin taleplerini karşılaması sıkıntı
Türkiye’de kur krizi yaşandı, bu kere Katar yardıma yetişti
Katar’a yönelik ambargodan bir yıl daha sonra, 2018 yaz aylarında Türkiye ile ABD içinde yaşanan ve ABD vatandaşı Pastör Andrew Brunson’ın özgür bırakılmasıyla sona eren tansiyonda, ABD’nın hudutlu da olsa Türkiye’ye yönelik yaptırım sonucu, Türk Lirası’nın kıymetinin büyük oranda düşmesine yol açtı.
Krizin çabucak akabinde 15 Ağustos 2018’de Ankara’ya giden El Sani, Türkiye’ye 15 milyar dolarlık direkt yatırım taahhüdünde bulundu.
Tıpkı ziyarette iki ülkenin merkez bankaları içinde swap muahedesinin imzalandığı da duyuruldu.
Türkiye Merkez Bankası, mutabakatla ilgili olarak “Söz konusu mutabakat 3 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali cinsinden imzalanmıştır.” açıklaması yaptı.
çabucak hemen kur krizinin tesirleri sürerken Eylül ayında muhalefet partileri, Katar’a ilişkin VIP donanımlı Boeing 747-8 tipi özel uçağın Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı’nın filosuna katıldığını belirtti. Türk basını, uçağın ikinci el olarak 400 milyon dolardan satışa çıktığını, Erdoğan’ın talip olduğunu yazdı.
bir süre daha sonra Erdoğan, Azerbaycan seyahati dönüşü uçakta gazetecilere bu mevzuyla ilgili şu bilgiyi verdi:
“Katar bu uçağı satıyordu, hatta sayı bildiğim kadarıyla 500 civarındaydı. O esnada biz de ilgilendik. Katar Buyruğu, bundan haberdar olunca uçağı Türkiye’ye hibe etti. ‘Ben Türkiye’den para almam; bunu Türkiye’ye ikram ediyorum, hibe ediyorum’ dedi.”
Katar’ın ve Türkiye’nin Savunma Bakanları, Libya’da destekledikleri Trablus hükümeti Savunma Bakan Yardımcısı’yla görüştü, 17 Ağustos 2020
Bu sırada Katar’ın Türkiye’den satın aldığı savunma sanayi mamüllerinin de ölçüsü arttı.
2018 sonunda, 45 yıldır zırhlı araç üreten Sakarya’daki Tank Palet Fabrikası’nın statüsü değiştirildi. Ocak 2019’da da Katar Yatırım Fonu ve Ethem Sancak ortaklı BMC’ye devredildi.
Erdoğan, Katar Buyruğu el Sani’nin de katıldığı BMC’nin Sakarya’daki fabrikasının açılış merasiminde yaptığı konuşmada, Tank Palet Fabrikası’nın “Özelleştirilmediğini, işletmenin aşikâr kurallar ve mühletler dahilinde BMC’ye devredildiğini” deklare etti.
İki ülkenin ticaret hacminin 1,4 milyar dolara yükseldiği 2019’da, Türkiye’nin toplam dış ticaret hacmi 374 milyar 283 milyon dolardı. Yani aslında Katar’ın Türkiye’nin dış ticaret hacminde kapladığı alan kritik düzeyde değildi. İthalat ve ihracat yapılan ülkeler içinde Katar birinci sıralarda yer almıyordu.
Lakin Türkiye’ye dış yatırımda Katar ikinci sıraya yükselmişti. Tank Palet Fabrikası üzere stratejik değeri haiz yatırımlar da sürat kazanmıştı.
2020’de bunlara Borsa İstanbul’un yüzde 10’luk payı de eklendi.
Ağustos 2017’de Türk ve Katar orduları Katar’da ortak tatbikat yaptı
2020’nin Mart ayında neredeyse tüm dünyaya yayılan koronavirüs salgınından iktisadı olumsuz etkilenen Türkiye’nin Merkez Bankası’ndan (TCMB), Katar Merkez Bankası ile 2018’de imzalanan ikili para takası (swap) muahedesinin güncellendiği açıklaması geldi. Buna nazaran swap mutabakatının meblağı 5 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’nden 15 milyar dolar karşılığı Türk Lirası ve Katar Riyali’ne yükseltildi.
Salgın sırasında ziyaretlerine aylar boyunca orta veren Erdoğan, birinci yurt dışı seyahatini 2 Temmuz’da Katar’a yaptı. Görüşme daha sonrası Kanal İstanbul projesinin planlandığı çizgi üzerinde Katarlıların arsa satın aldığı tezleri bir daha gündeme geldi.
Katar Emiri’nin annesi Şeyha Moza’nın, 2018’de İstanbul’da birtakım Katarlı isimlerle ortaklaşa kurduğu 100 bin lira sermayeli bir şirket üzerinde Kanal İstanbul güzergahında 44 dönüm arazi satın aldığı argümanı, Sözcü gazetesinde 2019 sonunda haberleştirilmişti. Habere bakılırsa yerlerin dönem teslimi 27 Aralık 2018’de gerçekleşti.
Haberin tartışma yaratmasının akabinde Erdoğan, hususla ilgili açıklama yaptı, argümanları yalanlamadı:
“Katar Emiri’nin annesinin ülkemizden gayrimenkul satın almasına mani yasal olarak rastgele bir şey kelam konusu mu?”
Katar’ın su yolları yatırımları Kanal İstanbul’la sonlu değil. 26 Kasım’daki mutabakatlar içinde Antalya Liman İşletmeleri’nin Katar’a devredilmesi, iki ülke içinde su idaresi alanında işbirliği, Katar’ın İstanbul Haliç Altın Boynuz Projesi’ne yapacağı potansiyel yatırım da var.
İki ülke içinde uyuşmazlık mevzuları da var
Katar, Türkiye’nin Kıbrıs açıklarındaki doğalgaz aramalarına reaksiyon gösterirken Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Mart 2016’da 10. parsel için ihaleye çıktı. Aralık 2016’da Exxon Taşınabilir ile Katar Petrolleri paydaşlığı ruhsatı aldı.
Mart 2018’de devrin Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı ve Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak, “Bizi hayrete düşüren, firmalar ortasında Katar’ın da olması. Bizi yalnızca şaşırtmadı, beraberinde da üzdü” demişti.
Lakin Kasım 2018’de ortaklar sondaja başladığında, Dışişleri Bakanlığı’nın yayımladığı açıklamada sondaj çalışması eleştirilirken yalnızca Exxon Mobil’in ismi verildi.
Stratejik işbirliğinin arttığı 2019 sonunda iki ülke içinde bir sorun daha çıktı.
Türkiye, 9 Ekim 2019’da Suriye’nin kuzeyinde “terör örgütü” olarak kabul ettiği YPG’ye karşı Barış Pınarı isimli askeri harekâtı başlattı. Katar televizyonu Al Jazeera’de operasyonun haberleştirilme biçimi ise Ankara’yı rahatsız etti.
Türk kamu yayıncısı TRT ve hükümete yakınlığıyla bilinen Sabah gazetesi, Al Jazeera’nin yayını için “sırtımızdan bıçakladı” değerlendirmesi yaptı. TRT’de, “Al Jazeera bu süreçte terör örgütü PKK/YPG yanlısı yayınıyla dikkat çekti. birtakım bazı PKK/YPG yanlılarının açıklamalarına yer verdi, birtakım bazı da batılı uzmanların harekat zıddı görüşlerine.” ifadeleri kullanıldı.
O devirde Katar ile Körfez ülkeleri içinde bir yakınlaşma süreci de başlamış; ekim ayı ortasında Katar Dışişleri Bakanı Riyad’a gitmişti.
Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 2 Kasım 2019’da Katar’a bir ziyaret gerçekleştirdi. Doha’daki görüşmeleri daha sonrasında “Katar’a Barış Pınarı Operasyonu’na verdiği dayanaktan dolayı teşekkür ederiz” açıklaması yaptı.
Bu esnada 2010’dan bu yana açılması planlanan Al Jazeera’nin Türkçe televizyon kanalı da açılmadı. Ocak 2014’te internet sitesi yayına giren Al Jazeera Türk, eş vakitli planlanan Balkan ve Amerikan televizyonları açılmasına karşın TV kanalı olarak yayına girmedi. Mayıs 2017’de internet sitesi de kapatıldı.
Trump idaresi, 20 Ocak’ta Beyaz Saray’dan ayrılmadan evvel Suudi Arabistan başta olmak üzere Körfez ülkelerinin Katar ve Türkiye ile tansiyonunu sonlandırmak için bir adım attı. Trump’ın damadı ve danışmanı Jared Kushner, Katar ve Suudi Arabistan’a bir ziyaret gerçekleştirdi. 4 Aralık’ta, iki ülke içindeki görüşmelerde ilerleme sağlandığı duyuruldu.
Eş vakitli olarak Türkiye ve Suudi Arabistanlı yetkililer içinde da kimi görüşmeler yapıldı ve tansiyonu azaltma sinyalleri verildi.
- Katar, ticari ve ekonomik açıdan Batı’nın yerini tutabilir mi?
- Türkiye, Katar’ın Kıbrıs açıklarında doğalgaz aramasına nasıl bakıyor?
- Katar ve Suudi Arabistan görüşmelerinde ‘ilerleme sağlandı’
- İsrail basını: Netanyahu gizlice Suudi Arabistan’a gitti, görüşmeler yaptı
- Katar’ın siyasetleri, 2 yıldır süren Körfez ambargosuyla değişti mi?